Język Polski
English
Deutsch
Français (France)
Italiano
Русский
Polityka władz sowieckich wobec Kościoła rzymskokatolickiego w okresie kampanii antyreligijnej 1958-1964
Pamięć i Sprawiedliwość, Tom 37 Nr 1 (2021), strony: 209-226
Data publikacji: 2021-06-30
https://doi.org/10.48261/pis213710
PDF
Abstrakt
Okres rządów Chruszczowa był dla Kościoła katolickiego w ZSRS wyjątkowo trudny. W 1958 r. w całym ZSRS rozpoczęła się niesłychanie nasilona ofensywa ateistyczna, obejmująca wszystkie sfery życia społecznego. Cechą charakterystyczną kampanii stał się nacisk na administracyjne metody zwalczania Kościoła w połączeniu ze wzmożoną indoktrynacją społeczeństwa. Przyjęto wiele aktów normatywnych, które nadały prześladowaniom charakter prawny. Zasadnicze wysiłki reżimu w okresie kampanii zostały skoncentrowane na odzyskaniu możliwie pełnej kontroli nad instytucjonalnym i zbiorowym życiem religijnym, ograniczeniu działalności duszpasterskiej i intensyfikacji propagandy ateistycznej. Do głównych kierunków polityki wyznaniowej ZSRS w latach 1958–1964 należy zaliczyć przede wszystkim radykalne zmniejszenie liczby kapłanów, likwidację miejsc szczególnego kultu, zamknięcie obiektów sakralnych i rozwiązywanie wspólnot. W trakcie ofensywy antyreligijnej komunistom częściowo udało
się osiągnąć zaplanowane cele. Jednak jeszcze przed odejściem Chruszczowa z areny politycznej kampania zaczęła się załamywać. Mimo zmniejszenia liczby kapłanów i uszczuplenia sieci parafialnych poziom religijności społeczeństwa nie uległ istotnym
zmianom. Ostatecznie kampania zakończyła się wraz z usunięciem Chruszczowa.
Słowa kluczowe
kampania antyreligijna • Kościół katolicki • ZSRS • Chruszczow anti-religious campaign • Catholic Church • USSR • Khrushchev
Bibliografia
Archiwum Państwowe Federacji Rosyjskiej
Archiwum Państwowe Obwodu Chmielnickiego
Archiwum Państwowe Służby Bezpieczeństwa Ukrainy
Centralne Archiwum Państwowe Społecznych Organizacji Ukrainy
Centralne Archiwum Państwowe Wyższych Organów Władzy Ukrainy
Rosyjskie Archiwum Państwowe Historii Najnowszej
Darzycki M.W., Świadectwo kapłana. Egzamin z życia, „Studia Catholica Podoliae” 2002, nr 1, s. 255–299.
Iljiczew L., Formirowanije naucznogo mirowozrienija i atieisticzieskoje wospitanije, „Kommunist” 1964, nr 1, s. 23–46
Kommunisticzieskaja Partija Sowietskogo Sojuza w riezolucyjach u rieszenijach sjezdow, konfieriencyj u plenumow CK 1946–1955, oprac. S. Rieszetowa, L. Stiepanycz, t. 8–10, wyd. 9, Moskwa 1985–1986.
Otwiet N. S. Chruszczowa na wopros korriespondientow „Prawdy” i „Izwiestij”, „Prawda” 1961, nr 265, s. 1.
O Wsiesojuznom obszcziestwie po rasprostranieniju politiczieskich i naucznych znanij, „Nasza włast’: dieła i lica” [wydanie specjalne poświęcone 60. rocznicy powołania Towarzystwa „Wiedza”] 2008, s. 32.
Radzynia J., Karas M., Wspomnienia z życia rodziny Stankiewiczów na Łotwie sowieckiej, „Krakowskie Pismo Kresowe” 2017, nr 9, s. 115–177.
Zakonodatielstwo o rieligioznych kultach, oprac. A. Pszenicznyj, S. Borszcziewicz, Moskwa 1969.
Zapiska w CK KPSS priedsiedatiela KGB SSSR A.N. Szelepina i priedsiedatiela Sowieta po diełam Russkoj prawosławnoj cerkwi W.A. Kurojedowa, „Istoriczieskij archiw” 2008, nr 1, s. 51–52.
Aleksiejew W., „Szturm niebios” otmieniajetca? Kriticzieskije oczierki po istorii bor’by s rieligijej w SSSR, Moskwa 1992.
Aliulis V., Šventosios Romos Bažnyčios durų vyris, „Naujasis Židinys-Aidai” 2000, nr 6, s. 289–292.
Atieistyczieskij słowar, red. M. Nowikow, Moskwa 1984.
Dzwonkowski R., Kościół katolicki w ZSSR. Zarys historii, Lublin 1997.
Dzwonkowski R., Leksykon duchowieństwa polskiego represjonowanego w ZSRS 1939–1988, Lublin 2003.
Dzwonkowski R., Religia i Kościół katolicki w ZSRS oraz w krajach i na ziemiach okupowanych 1917–1991. Kronika, Lublin 2010.
Dzwonkowski R., Z historii Kościoła katolickiego w ZSRS 1917–1991. Pogadanki w Radiu Watykańskim, Ząbki 2005.
Hlebowicz A., Kościół odrodzony. Katolicyzm w państwie sowieckim 1944–1992, Gdańsk 1993.
Konowałow B., Razrabotka tieorii atieistyczieskogo wospitanija w sowietskoj litieraturie, „Woprosy naucznogo atieizma” 1978, nr 22, s. 254–266.
Koprowski M., W łotewskiej Częstochowie, https://kresy.pl/kresopedia/w-lotewskiej-czestochowie/, dostęp 9 V 2020 r.
Kucharski W., Komuniści a Watykan. Polityka komunistycznej Polski wobec Stolicy Apostolskiej 1945–1974, Warszawa 2019.
Mikłaszewicz I., Polityka sowiecka wobec Kościoła katolickiego na Litwie 1944–1965, Warszawa 2001.
Mojsyk W., Amnistija ta pomyłuwannia w Ukrajini. Stanowłennia i rozwytok, „Wisnyk Werchownogo Sudu Ukrajiny” 2012, nr 145, s. 35–47.
Pichoja R.G., Historia władzy w Związku Radzieckim 1945–1991, tłum. M. Głuszkowski, P. Zemszał, Warszawa 2011.
Rimkus V., Kryžių kalnas, Vilnius 2014.
Solchanyk R., Hvat I., The Catholic Church in the Soviet Union [w:] Catholicism and Politics in Communist Societies, red. P. Ramet, t. 2, Durham–London 1990, s. 47–98.
Spengla V., Esu savo pareigą atlikęs. Vyskupas Pranciškus Ramanauskas KGB dokumentuose, „XXI amžius” 2009, nr 71, http://www.xxiamzius.lt/numeriai/2009/10/09/atmi_01.html, dostęp 9 V 2020 r.
Stehle H., Tajna dyplomacja Watykanu. Papiestwo wobec komunizmu (1917–1991), tłum. M. Struczyński, R. Drecki, Warszawa 1993.
Streikus A., Antykościelna polityka władzy sowieckiej na Litwie (1944–1990), tłum. K. Korzeniewska, Kraków 2010.
Szymański J., Kościół katolicki na Podolu. Obwód winnicki 1941–1964, Lublin 2003.
Tininis V., Komunistinio režimo įtvirtinimas Lietuvoje ir jo nusikaltimai, Vilnius 2009.
Tołczyk D., Gułag w oczach Zachodu, Warszawa 2009.
Voverienė O., 27. Monsinjoro Alfonso Svarinsko atminimui skirtas kryžius, https://ukmergesmuziejus.lt/kovu-uz-laisve-keliu-i-amzinybe/27-monsinjoro-alfonso-svarinsko-atminimui-skirtas-kryzius/, dostęp 8 V 2020 r.
Ziemskich S., Nabludatieli ot moskowskoj patriarchii na pierwoj siessii Wtorogo Watykankogo Sobora, „Uczionnyje zapiski OGU” 2011, nr 4, s. 53–57.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Pamięć i Sprawiedliwość
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
