Język Polski
English
Deutsch
Français (France)
Italiano
Русский
Mechanizmy uwłaszczenia: działalność „spółek nomenklaturowych” w okresie transformacji gospodarczej
Pamięć i Sprawiedliwość, Tom 36 Nr 2 (2020), strony: 509-529
Data publikacji: 2020-12-31
https://doi.org/10.48261/PIS203626
PDF (English)
Abstrakt
Artykuł podejmuje kwestię uwłaszczenia nomenklatury w okresie transformacji gospodarczej w Polsce (1989–1990). Pojęcie to użyte jest w znaczeniu procesu, w wyniku którego członkowie partii komunistycznej i wysocy urzędnicy państwowi uzyskiwali na własność lub w zarząd aktywa i nieruchomości państwowe (należące do państwowych przedsiębiorstw). Głównym narzędziem uwłaszczenia aktywów były w okresie transformacji tzw. spółki nomenklaturowe, czyli spółki ściśle związane z przedsiębiorstwami państwowymi, których udziałowcy należeli do kierownictwa takiego przedsiębiorstwa i zarazem oni sami lub ich krewni byli członkami partii i aparatu państwowego powiązanymi zależnościami partyjnymi oraz stosunkami administracyjnymi lub społecznymi. Rzeczywistym celem zakładania i prowadzenia spółek nomenklaturowych było wykorzystywanie ich przez kierownictwo dla osobistych korzyści kosztem przedsiębiorstwa państwowego. Kluczowym elementem niniejszego badania jest analiza dwóch kwestii: polityki władz komunistycznych wobec uwłaszczenia oraz polityki rządu Mazowieckiego i innych rządów solidarnościowych wobec tego samego problemu. Analiza procesów decyzyjnych tych grup oraz obieranych przez nie strategii radzenia sobie z uwłaszczeniem aktywów przez nomenklaturę pokazuje wyraźnie, że zjawisko to było zasadniczo nieprzewidzianym efektem ubocznym reform gospodarczych, a nie wynikiem planowego działania.
Bibliografia
Archives of the Chancellery of the Prime Minister (Archiwum Kancelarii Prezesa Rady Ministrów)
Archives of Instutite of National Remembrance (Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej)
Archives of the Supreme Audit Office (Archiwum Najwyższej Izby Kontroli)
Archiwum Senatu (The Senate Archives)
Biblioteka Sejmowa (The Sejm Library)
Baka W., Zmagania o reformę. Z dziennika politycznego 1980–1990 (Warsaw, 2007).
Bauman Z., “A Post-modern Revolution?” [in:] From a One-party State to Democracy. Transition in Eastern Europe, ed. I. Frentzel-Zagorska (Amsterdam, 1993).
“Drzwi obrotowe (z dr. Jackiem Tarkowskim rozmawiają Anna Bilska i Stefan Marody)”, Konfrontacje 1989, no. 7/8.
Dudek A., Od Mazowieckiego do Suchockiej. Polskie rządy w latach 1989–1993 (Cracow, 2019).
Dudek, A., Reglamentowana rewolucja. Rozkład dyktatury komunistycznej w Polsce 1988–1990 (Cracow, 2014).
Ehrlich S., “Nomenklatura – przykład Polski (Próba analizy normatywno-porównawczej)”, Państwo i Prawo 1991, vol. 12.
Elity w Polsce, w Rosji i na Węgrzech. Wymiana czy reprodukcja?, ed. I. Szelenyi, D. Treiman, E. Wnuk-Lipiński (Warsaw, 1995).
“From feudalism to capitalism? [An interview with Jacek Tarkowski]”, Uncaptive Minds 1989, no. 5. Golimont A., Generałowie bezpieki (Warsaw, 1992).
Górniok O., “O przestępczości gospodarczej w okresie przechodzenia do gospodarki rynkowej”, Przegląd Sądowy 1992, no. 5–6.
Grabska-Taczanowska M., “Nomenklatura pod lupą”, Tygodnik Solidarność 1991, no. 8.
Grala D., Reformy gospodarcze w PRL (1982–1989). Próba uratowania socjalizmu (Warsaw, 2005).
Hobsbawm E., Wiek skrajności. 1914–1991. Spojrzenie na krótkie XX stulecie (online publication).
Jeziorański T., “Lex Dyner – Lex Lis”, Życie Gospodarcze 1989, no. 50.
Jurczenko I., “Spółki nomenklaturowe”, Prawo i Życie 1991, no. 10.
Kępka J., “Przestępczość gospodarcza: spółki”, Przegląd Techniczny 1991, no. 10.
Kieżun W., Patologia transformacji (Warsaw, 2011).
Kozłowski T., “Spółki nomenklaturowe – patologia polskiej transformacji” [in:] Brudne wspólnoty. Przestępczość zorganizowana w PRL w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych, ed. K. Nawrocki, D. Wicenty (Gdańsk–Warsaw, 2018).
Levitas A., Strzałkowski P., “What does ‘uwłaszczenie nomenklatury’ (‘propertisation’ of the nomenklatura) really mean?”, Communist Economies 1990, vol. 2, no. 3.
Mach B.W., Słomczyński K.M., “The Polish Experience: From Nomenklatura to Where? Occupational Trajectories of State-Socialist Managers under Conditions of Systemic Change: Poland 1988–1993” [in:] Zwischenbilanz der Wiedervereinigung. Strukturwandel und Mobilität im Transformationsprozeß, ed. M. Diewald, K.U. Mayer (Opladen, 1996).
Malia M., O Rewolucji rosyjskiej (Warsaw, 2017).
Milewska K., “Uwłaszczenie nomenklatury”, Tygodnik Kulturalny 1989, no. 38.
Modzelewski W., “Spółka równoległa”, Życie Gospodarcze 1991, no. 21.
Mujżel J., “Stop!”, Gazeta Wyborcza 13 VII 1989.
Paczkowski A., “System nomenklatury kadr w Polsce 1950–1970”, Czasy Nowożytne 2000, vol. 8 (9).
Podgórecki A., “The Communist and Post-Communist Nomenklatura”, Polish Sociological Review 1994, no. 106.
“Polowanie na spółki [dyskusja redakcyjna]”, Zarządzanie 1990, no. 2.
“Polowanie na spółki [dyskusja redakcyjna]”, Zarządzanie 1990, no. 20.
Przeperski M., “Początki uwłaszczenia nomenklatury – uwarunkowania prawne i społeczne” [in:] Brudne wspólnoty. Przestępczość zorganizowana w PRL w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych, ed. K. Nawrocki, D. Wicenty (Gdańsk–Warsaw, 2018).
Staniszkis J., Ontologia socjalizmu (Warsaw, 1989).
Staniszkis J., Postkomunizm. Próba opisu (Gdańsk, 2001).
Stark D., “Privatization in Hungary: From Plan to Market or from Plan to Clan?”, East European Politics and Societies 1990, no. 4.
Stola D., Kraj bez wyjścia? Migracje z Polski 1949–1989 (Warsaw, 2010).
“Szanuje swoje przyjaźnie [z Mieczysławem Wilczkiem rozmawia Alicja Kos]”, Zarządzanie 1990, no. 3.
Szperkowicz J., “Uwłaszczać i nie żałować”, Gazeta Wyborcza 24 IX 1989.
Szumiło M., “Elita PPR i PZPR w latach 1944–1970 – próba zdefiniowania” [in:] Elity komunistyczne w Polsce, ed. M. Szumiło, M. Żukowski (Warsaw–Lublin, 2015).
Tarkowski J., “Nomenklatura”, Gazeta Wyborcza 3 V 1991.
Tittenbrun J., Upadek socjalizmu realnego w Polsce (Poznań, 1992).
Tittenbrun J., Z deszczu pod rynnę. Meandry polskiej prywatyzacji, vol. 1–4 (Poznań, 2007).
Turowicz J., “Nowa nomenklatura”, Tygodnik Powszechny 1990, no. 19.
Wakar A., “Totalny system łupów”, Tygodnik Powszechny 1990, no. 27.
Winiecki J., Gorbachev’s Way Out? A Proposal to Ease Change in the Soviet System by Buying Out the Privileges of the Ruling Stratum (London, 1988).
Wróblewska A., “Bronię spółek”, Gazeta Wyborcza 22 X 1989.
Zawistowski A., “Kapitalizm albo śmierć? Ekonomiczne kulisy upadku władzy Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w 1989 roku” [in:] Krok ku wolności. Wybory czerwcowe 1989 i ich konsekwencje, ed. K. Białecki, S. Jankowiak, R. Reczek (Poznań, 2015).
Zawłocka A., “Zmowa milczenia”, Tygodnik Solidarność 1990, no. 47.
Ziemkiewicz R., Michnikowszczyzna (Lublin, 2006).
Zybertowicz A., W uścisku tajnych służb. Upadek komunizmu i układ postnomenklaturowy (Komorów, 1993).
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Pamięć i Sprawiedliwość
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
Inne teksty tego samego autora
- Tomasz Kozłowski, „Banki groźniejsze niż tanki”. Mechanizmy gospodarczego nacisku Związku Sowieckiego na Polskę (1980–1981) , Pamięć i Sprawiedliwość: Tom 40 Nr 2 (2022)
- Grzegorz Majchrzak, Tomasz Kozłowski, Rozmowy ppłk. Władysława Iwańca z przewodniczącym NSZZ „Solidarność” Lechem Wałęsą , Pamięć i Sprawiedliwość: Tom 31 Nr 1 (2018)
- Jan Olaszek, Tomasz Kozłowski, Internowani w stanie wojennym. Dane statystyczne , Pamięć i Sprawiedliwość: Tom 16 Nr 2 (2010)
