Język Polski
English
Deutsch
Français (France)
Italiano
Русский
„Banki groźniejsze niż tanki”. Mechanizmy gospodarczego nacisku Związku Sowieckiego na Polskę (1980–1981)
Tomasz Kozłowski
https://orcid.org/0000-0002-2354-2342
Instytut Studiów Politycznych PAN, Instytut Pamięci Narodowej
Pamięć i Sprawiedliwość, Tom 40 Nr 2 (2022), strony: 487-507
Data publikacji: 2023-06-23
https://doi.org/10.48261/pis224024
PDF
Abstrakt
Artykuł skupia się na szantażu gospodarczym stosowanym przez Związek Sowiecki w stosunku do PRL w czasie tak zwanego kryzysu polskiego (1980–1981). Kreml w latach 1980–1981 osiągnął dużą sprawność w symultanicznym korzystaniu z wielu narzędzi polityki zagranicznej. Aby wymusić na władzach polskich wprowadzenie stanu wojennego, stosował trzy podstawowe metody nacisku: groził interwencją militarną, wspierał prosowiecką frakcję w PZPR oraz szantażował zmniejszeniem dostaw surowców i pomocy finansowej. W porównaniu do konsekwencji gospodarczych, politycznych i militarnych, wynikających z ewentualnej inwazji wojsk Układu Warszawskiego w Polsce, stosowanie tych trzech narzędzi było w zasadzie bezkosztowe. Taka strategia mogła być wykorzystywana przez dłuższy czas, elastycznie i w zależności od rozwoju sytuacji. Analiza – dokonana na podstawie opracowań oraz dostępnych materiałów źródłowych – wskazuje, że groźba redukcji dostaw surowców była najskuteczniejszym narzędziem w arsenale Kremla. Przyjmowana do tej pory gradacja określająca – od najbardziej do najmniej istotnego – hierarchię sowieckich narzędzi polityki zagranicznej przedstawiała się następująco: groźba interwencji militarnej, wspieranie frakcji prosowieckiej wewnątrz PZPR, stosowanie presji gospodarczej. W rzeczywistości ta kolejność powinna zostać odwrócona. Najważniejszym narzędziem w kremlowskim arsenale były sankcje – to groźba ich zastosowania ostatecznie pchnęła polskie kierownictwo do działania.
Słowa kluczowe
Polska • PRL • ZSRR • stosunki międzynarodowe • sankcje • ropa naftowa • gospodarka • Solidarność • stan wojenny • Wojciech Jaruzelski Poland • Polish People's Republic (PRL) • USSR • Soviet Union • international relations • sanctions • oil • economy • Solidarity • martial law • Wojciech Jaruzelski
Bibliografia
Dobrynin A., In Confidence: Moscow’s Ambassador to Six Cold War Presidents, New York 1995.
Friszke A., Rewolucja Solidarności 1980–1981, Kraków 2014.
From Solidarity to martial law: the Polish crisis of 1980–1981, ed. by A. Paczkowski and M. Byrne; assoc. ed. G.F. Domber, M. Klotzbach, Budapest – New York 2007.
Gajdar J., Upadek imperium. Nauka dla współczesnej Rosji, Warszawa 2016.
Gańczak F., Polski nie oddamy. Władze NRD wobec wydarzeń w PRL 1980–1981, Warszawa 2017.
Gasztold P., Towarzysze z betonu. Dogmatyzm w PZPR 1980–1990, Warszawa 2019.
Grala D., Refinansowanie zobowiązań kredytowych w warunkach niewypłacalności państwa na przykładzie PRL w latach 1981–1983. Fiasko planu ograniczenia zadłużenia Polski w świetle uwarunkowań zewnętrznych i wewnętrznych, „UR Journal of Humanities and Social Sciences” 2018, nr 1 (6).
Grala D., Reformy gospodarcze w PRL (1982–1989). Próba uratowania socjalizmu, Warszawa 2005.
Jaruzelski W., Stan wojenny. Dlaczego…, Warszawa 1992.
Jażborowskaja I.S., Moskwa a „kryzys polski” lat 1980–1981 [w:] Białe plamy – czarne plamy. Sprawy trudne w relacjach polsko-rosyjskich (1918–2008), red. naukowa A.D. Rotfeld, A.W. Torkunow, Warszawa 2010.
Kalinowski A., A long goodbye. The Soviet withdrawal from Afghanistan, Harvard 2011.
Kamiński Ł., 1981: koniec doktryny Breżniewa [w:] Od Piłsudskiego do Wałęsy. Studia z dziejów Polski w XX wieku, Warszawa 2008.
Kansikas S., Calculating the Burden of Empire: Soviet Oil, East–West Trade, and the End of the Socialist Bloc [w:] Cold War Energy. A Transnational History of Soviet Oil and Gas, ed. J. Perovic, London – New York 2017.
Karcz Z., Zadłużenie zagraniczne Polski. Gra o miliardy. Kiedy do euro?, Warszawa 2006.
Kubina M., Wilke M., „Hart und kompromislos durchgreifen”. Die SED kontra Polen 1980/81. Geheimakten der SED-Führung über die Unterdrückung der polnischen Demokratiebewegung, Berlin 1995.
Lüthi L., Drifting Apart: Soviet Energy and the Cohesion of the Communist Bloc in the 1970s and 1980s [w:] Cold War Energy. A Transnational History of Soviet Oil and Gas, ed. J. Perovic, London – New York 2017.
Masterpieces of History. The Peaceful End of the Cold War in Europe, ed. by S. Savranskaya et al., Central European University Press, 2010.
Medvedev R., The Unknown Andropov. Crisis in Poland, 1980–81, „Russian Studies in History” 2005–2006, Winter, vol. 44, no. 3.
Mianowicz T., Stan wojenny. Fragmenty scenariusza, „Kultura” 1995, nr 9.
O stanie wojennym w sejmowej Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej. Sprawozdanie Komisji i wniosek mniejszości wraz z ekspertyzami i opiniami historyków, Warszawa 1996.
Ouimet M., The Rise and Fall of the Brezhnev Doctrine in Soviet Foreign Policy, Chapel Hill and London 2003.
Paczkowski A., Droga do mniejszego zła. Strategia i taktyka obozu władzy lipiec 1980 – sierpień 1982, Kraków 2002.
Paczkowski A., Moskwa a „kryzys polski” z lat 1980–1981 [w:] Białe plamy – czarne plamy. Sprawy trudne w relacjach polsko-rosyjskich (1918–2008), red. naukowa A.D. Rotfeld, A.W. Torkunow, Warszawa 2010.
„Polski kryzys” 1980–1981 w dokumentach dyplomacji czechosłowackiej, wprowadzenie, wybór i oprac. M. Szumiło, Warszawa 2021.
Przed i po 13 grudnia. Państwa bloku wschodniego wobec kryzysu w PRL 1980–1982, t. 1: Sierpień 1980 – marzec 1981, przygotowanie: zespół I. Baeva et al., wybór, wstęp i oprac. Ł. Kamiński, Warszawa 2006.
Przed i po 13 grudnia. Państwa bloku wschodniego wobec kryzysu w PRL 1980–1982, t. 2: Kwiecień 1981 – grudzień 1982, przygotowanie: zespół I. Baeva et al., wybór i oprac. Ł. Kamiński, Warszawa 2007.
PZPR a „Solidarność” 1980–1981. Tajne dokumenty Biura Politycznego, wstęp T. Kozłowski, Warszawa 2013.
Sayle T.A., Andropov’s Hungarian Complex, „Cold War History” 2009 August, vol. 9, no. 3.
Schweizer P., Victory, czyli zwycięstwo. Tajna historia świata lat osiemdziesiątych. CIA i „Solidarność”, Warszawa 1994.
Shelton J., The Coming Soviet Crash: Gorbachev’s Desperate Pursuit of Credit in Western Financial Markets, Portland 1989.
Soviet deliberations during the polish crisis 1980–1981, edited, translated, annotated and introduced by Mark Kramer, Washington, DC, 1999.
Wejdą nie wejdą. Polska 1980–1982. Wewnętrzny kryzys, międzynarodowe uwarunkowania. Konferencja w Jachrance, listopad 1997, Londyn 1999.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Pamięć i Sprawiedliwość
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
Inne teksty tego samego autora
- Tomasz Kozłowski, Mechanizmy uwłaszczenia: działalność „spółek nomenklaturowych” w okresie transformacji gospodarczej , Pamięć i Sprawiedliwość: Tom 36 Nr 2 (2020)
- Jan Olaszek, Tomasz Kozłowski, Internowani w stanie wojennym. Dane statystyczne , Pamięć i Sprawiedliwość: Tom 16 Nr 2 (2010)
- Grzegorz Majchrzak, Tomasz Kozłowski, Rozmowy ppłk. Władysława Iwańca z przewodniczącym NSZZ „Solidarność” Lechem Wałęsą , Pamięć i Sprawiedliwość: Tom 31 Nr 1 (2018)
