okladka

Tom 36 Nr 2 (2020)

ISSN:
1427-7476

Dział: Varia

Przesiedlenia ludności ukraińskiej w dystrykcie lubelskim w latach 1942–1943

Roman Wysocki

https://orcid.org/0000-0002-5664-6041

Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie

Pamięć i Sprawiedliwość, Tom 36 Nr 2 (2020), strony: 382-408

Data publikacji: 2020-12-31

https://doi.org/10.48261/PIS203621

Abstrakt

Artykuł przedstawia w zarysie problem przesiedleń ludności ukraińskiej w dystrykcie lubelskim w latach 1942–1943. Wydarzenia te rzadko są obiektem zainteresowania badań historycznych. Poznanie ich jest jednak jednym z kluczowych ogniw w procesie analizy całościowego obrazu nazistowskiej akcji wysiedlenia ludności Zamojszczyzny, którego były elementem składowym. Przybliża ono nas też do poznania źródeł konfliktu polsko-ukraińskiego na terenie dystryktu. Mimo że przesiedlenia Ukraińców odbywały się równolegle z prowadzonymi na szerszą skalę represjami wobec ludności polskiej, to cele obu akcji były różne. Zgodnie z zamysłem okupanta ludność ukraińską przemieszczono z obszarów przeznaczonych do kolonizacji niemieckiej do osad uprzednio zamieszkiwanych przez Polaków, a otaczających powstającą strefę osadnictwa niemieckiego. Tym samym ukraińscy przesiedleńcy stali się „żywą tarczą”, mającą chronić niemieckich kolonistów przed atakami partyzantów. Według różnych szacunków wysiedlenia w dystrykcie lubelskim objęły od 18 do 23 tys. osób narodowości ukraińskiej. Na bieg wydarzeń próbowało wpływać kierownictwo Ukraińskiego Komitetu Centralnego, ale podjęte przez niego zabiegi zakończyły się porażką i kompromitacją w oczach przesiedleńców.


Archiwum Akt Nowych, Delegatura Rządu RP na Kraj

Archiwum Państwowe w Lublinie, Centrala Przesiedleńcza Policji Bezpieczeństwa – Ekspozytura w Zamościu

Ełektronnyj Archiw Ukrajinśkoho wyzwolnoho ruchu, Polśko-ukrajinśki stosunky w 1942–1947 rokach

Library and Archives Canada, Volodymyr Kubijovyc Fonds

Berkhoff K., Harvest of Despair. Life and Death in Ukraine Under Nazi Rule, Cambridge–London 2004.

Bożyk A., Między narodowym odrodzeniem a kolaboracją – Ukraińcy na Lubelszczyźnie pod okupacją niemiecką 1939–1944, mps pracy doktorskiej napisanej w Instytucie Historii UMCS w Lublinie, pod kierownictwem dr. hab. M. Mazura, Lublin 2014.

Bożyk A., Ukraiński Komitet Centralny – geneza oraz struktura organizacyjno-terytorialna, „Rocznik Lubelski” 2016, t. 42.

Datner Sz., Gumkowski J., Leszczyński K., Wysiedlenia na Zamojszczyźnie, „Biuletyn Głównej Komisji Zbrodni Hitlerowskich” 1960, t. 13.

Eberhardt P., Skala demograficzna wojennych i powojennych migracji politycznych na ziemiach polskich [w:] Wysiedlenia jako narzędzie polityki ludnościowej w Europie XX wieku, red. J. Wołoszyn, Lublin 2015.

Głowacki A., Inwazja Armii Czerwonej. IV rozbiór [w:] Białe plamy – czarne plamy. Sprawy trudne w polsko-ukraińskich stosunkach 19018–2008, red. A.D. Rotfeld, A.W. Torkunow, Warszawa 2010.

Hałagida I., Ukraińskie straty osobowe w dystrykcie lubelskim (październik 1939 – lipiec 1944) – wstępna analiza materiału statystycznego, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2017, nr 29.

Hawryluk J., Wid „linii Wołodymyra” do „linii Kerzona”. (Pryczynok do istoriji ukrajinśkoji Chołmszczyny) [w:] Krow ukrajinśka, krow ppolśka… Trahedija Chołmszczyny ta Pidlaszszia w rokach 1938–1948 u spohadach, oprac. M. Iwanyk, Toronto–Lwiw 2014.

Heinemann I., Generalny Plan Wschodni w praktyce? Wysiedlenia w powiecie zamojskim a narodowosocjalistyczne plany przesiedleńcze [w:] Wysiedlenia jako narzędzie polityki ludnościowej w Europie XX wieku, red. J. Wołoszyn, Lublin 2015.

Jaczyńska A., Sonderlaboratorium SS. Zamojszczyzna „pierwszy obszar osiedleńczy w Generalnym Gubernatorstwie”, Lublin 2012.

Jastrzębski S., Ludobójstwo nacjonalistów ukraińskich na Polakach na Lubelszczyźnie w latach 1939–1947, Wrocław 2007.

Kiełboń J., Migracje ludności w dystrykcie lubelskim w latach 1939–1944, Lublin 1995.

Kopciowski A., Zagłada Żydów w Zamościu, Lublin 2005.

Kozaczyńska B., Losy dzieci z Zamojszczyzny wysiedlonych do powiatu siedleckiego w latach 1943–1945, Siedlce 2006.

Kozaczyńska B., Marianna Fandri (ps. „Smętek”) z pomocą dzieciom wysiedlonym z Zamojszczyzny do dystryktu warszawskiego (1942–1943), „Wschodni Rocznik Humanistyczny” 2014, t. 10.

Kozaczyńska B., Sytuacja materialna ludności na Zamojszczyźnie podczas akcji wysiedleńczo-kolonizacyjnej (27/28 XI 1942 – 15 VIII 1943 r.), „Archiwariusz Zamojski” 2013.

Kozaczyńska B., Wysiedlenie mieszkańców Zamojszczyzny na teren powiatu garwolińskiego w okresie okupacji hitlerowskiej, „Archiwariusz Zamojski” 2004.

Kubica H., Los ludności Zamojszczyzny w KL Auschwitz [w:] Wysiedlenia jako narzędzie polityki ludnościowej w Europie XX wieku, red. J. Wołoszyn, Lublin 2015.

Kubica H., Zagłada w KL Auschwitz Polaków wysiedlonych z Zamojszczyzny w latach 1942–1943, Oświęcim–Warszawa 2004.

Kubijowycz W., Ukrajinci w Heneralnij huberniji 1939–1941, Czikago 1975.

Łuczak C., Polska i Polacy w drugiej wojnie światowej, Poznań 1993.

Ługowski B., Struktura i działalność niemieckiego aparatu wysiedleńczego na Zamojszczyźnie, „Studia Iuridica Lublinensia” 2017, nr 3.

Madajczyk C., Generalna Gubernia w planach hitlerowskich. Studia, Warszawa 1961.

Madajczyk C., Nazistowska realizacja doktryny panowania rasowego w Zamościu i na Zamojszczyźnie [w:] 400 lat Zamościa, red. J. Kowalczyk, Warszawa 1983.

Makar J., Hornyj M., Makar W., Saluk A., Wid deportacji do deportacji. Suspilno-polityczne żyttia chołmśko-pidlaśkych ukrajinciw (1915–1947). Doslidżennia. Spohady. Dokumenty, t. 1, Czerniwci–Bukrek 2011.

Mańkowski Z., Hitlerowska akcja wysiedleń i osadnictwa na Zamojszczyźnie (model czy improwizacja), Zamość 1972.

Mańkowski Z., Lubelszczyzna w latach drugiej wojny światowej (charakterystyka ogólna, rola historyczna, stan badań i postulaty badawcze), „Rocznik Lubelski” 1969, t. 12.

Mańkowski Z., Między Wisłą a Bugiem 1939–1944. Studium o polityce okupanta i postawach społeczeństwa, Lublin 1978.

Markiewicz J., Nie dali ziemi skąd ich ród. Zamojszczyzna 27 XI 1942 – 31 XII 1943, Lublin 1967.

Markiewicz P., The Ukrainian Central Committee, 1940–1945: A Case of Collaboration in Nazi-Occupied Poland, mps pracy doktorskiej napisanej w Instytucie Historii UJ w Krakowie, pod kierownictwem dr. hab. J.J. Bruskiego, Kraków 2018.

Masłowski J.M., Ruch oporu w powiecie hrubieszowskim (1939–1944), mps pracy magisterskiej napisanej w Instytucie Historii UMCS pod kierownictwem Z. Mańkowskiego, Lublin 1978.

Mirski J., Wysiedlanie w powiecie zamojskim [w:] Terror niemiecki w Zamojszczyźnie 1939–1944, red. Z. Klukowski, Zamość 2018.

Partacz C., Kwestia ukraińska w polityce polskiego rządu na uchodźstwie i jego ekspozytur w kraju (1939–1945), Koszalin 2001.

Pasternak Je., Narys istoriji Chołmszczyny i Pidlaszszia. (Nowi czasy), Winnipeg–Toronto 1989.

Prach B., Duchowenstwo Peremyśkoji jeparchiji ta Apostolśkoji Administraciji Łemkiwszczyny, t. 1, Lwiw 2015.

Radzik T., Kwestia żydowska i ukraińska w polityce okupanta niemieckiego na Lubelszczyźnie w doniesieniach „Biuletynu Informacyjnego” 1940–1944, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio F. Historia” 2005, t. 60.

Róg T., „…i zostanie tylko pustynia”. Osobowy wykaz ofiar konfliktu ukraińsko-polskiego 1939–1948. Gmina Cieszanów, powiat Lubaczów, Rzeszów 2011.

Serhijczuk W., Stanowyszcze i dola ukrajinciw u Heneralnomu hubernatorstwi (bez Hałyczyny) w roky nimec koji okupacji [w:] Ukrajina – Polszcza: ważki pytania, t. 4, Warszawa 1999.

Tołpyhno A., Z problemów polityki okupanta wobec wsi w tzw. dystrykcie lubelskim (1939–1944), „Dzieje Najnowsze” 1973, nr 4.

Wardzyńska M., Wysiedlenie ludności polskiej z okupowanych ziem polskich włączonych do III Rzeszy w latach 1939–1945, Warszawa 2017.

Zajączkowski M., Ukraińskie podziemie na Lubelszczyźnie w okresie okupacji niemieckiej 1939–1944, Lublin–Warszawa 2015.

Ziętek R., Konflikt polsko-ukraiński na Chełmszczyźnie i południowym Podlasiu w okresie okupacji niemieckiej, „Rocznik Chełmski” 2001, t. 7.

Zyśko W., Hitlerowska Centrala Przesiedleńcza – Ekspozytura w Zamościu i urzędy współdziałające w realizacji akcji wysiedleń i osadnictwa niemieckiego na Zamojszczyźnie, „Archeion” 1979, t. 68.

Zyśko W., Realizacja akcji wysiedleń na Zamojszczyźnie w świetle rozkazów hitlerowskiej Centrali Przesiedleńczej (UWZ Zamość), „Zeszyty Majdanka” 1977, t. 9.

okladka

Tom 36 Nr 2 (2020)

ISSN:
1427-7476

Data publikacji:
2023-07-18

Dział: Varia