Język Polski
English
Deutsch
Français (France)
Italiano
Русский
Władze RP na wychodźstwie wobec emigracyjnego rządu Ukraińskiej Republiki Ludowej (wrzesień 1939 – styczeń 1940 r.)
Jan Jacek Bruski
https://orcid.org/0000-0001-7595-7278
Instytut Historii Uniwersytetu Jagiellońskiego
Pamięć i Sprawiedliwość, Tom 36 Nr 2 (2020), strony: 284-306
Data publikacji: 2020-12-31
https://doi.org/10.48261/PIS203616
PDF
Abstrakt
Po klęsce wrześniowej i odtworzeniu we Francji polskiego ośrodka rządowego doszło do odnowienia – intensywnych w okresie międzywojennym – kontaktów między władzami RP a emigracyjnym rządem Ukraińskiej Republiki Ludowej. Sprzyjała temu aktualizacja kwestii ukraińskiej na arenie międzynarodowej, zwłaszcza rosnące zainteresowanie Brytyjczyków tym zagadnieniem. Polskie władze, mimo budżetowych ograniczeń, wspierały finansowo działalność emigracyjnego ośrodka URL, kierowanego przez Wiaczesława Prokopowycza i Ołeksandra Szulhyna, a występującego na zewnątrz pod firmą Komitetu Ukraińskiego w Paryżu. Z polskiego punktu widzenia istotne było jednoznacznie proalianckie zaangażowanie Komitetu. Liczono poza tym na wypracowanie wraz z jego przedstawicielami zasad polsko-ukraińskiego kompromisu, do których będzie można odwołać się po zakończeniu wojny i wyzwoleniu Kresów Wschodnich spod okupacji sowieckiej. Stronie polskiej zależało na utrzymaniu granicznego status quo. W zamian gotowa była na daleko posunięte koncesje wobec Ukraińców, rozważała m.in. koncepcję polsko-ukraińskiej federacji. Współpraca z ukraińskimi kołami emigracyjnymi była prowadzona głównie na terenie Francji i Rumunii. Po stronie polskiej zaangażował się w nią szczególnie Komitet Ministrów dla Spraw Kraju, kierowany przez gen. Kazimierza Sosnkowskiego. Opracował on projekt wytycznych w kwestii ukraińskiej, które nie zostały jednak uchwalone przez emigracyjną Radę Ministrów. Na forum Komitetu wypracowano też koncepcję utworzenia wydzielonej ukraińskiej jednostki wojskowej przy boku Armii Polskiej we Francji. Artykuł omawia pierwszy etap polsko-ukraińskich kontaktów na emigracji, trwający do stycznia 1940 r.
Słowa kluczowe
Rząd RP na wychodźstwie • Komitet Ministrów dla Spraw Kraju • emigracyjny rząd Ukraińskiej Republiki Ludowej • stosunki polsko-ukraińskie • prometeizm • kwestia ukraińska w polityce Wielkiej Brytanii • Kazimierz Sosnkowski • Wiaczesław Prokopowycz • Ołeksander Szulhyn Polish Government in exile • Ministerial Committee for the Country’s Interior Affairs • the émigré Ukrainian People’s Republic Government • Polish-Ukrainian relations • Prometheism • the Ukrainian question in the British policy • Kazimierz Sosnkowski • Viacheslav Prokopovych • Oleksander Shul’hyn
Bibliografia
Archiwum Instytutu Polskiego i Muzeum im. gen. Władysława Sikorskiego w Londynie, Ambasada RP w Londynie
Archiwum Instytutu Polskiego i Muzeum im. gen. Władysława Sikorskiego w Londynie, Kolekcja Rogera Raczyńskiego
Archiwum Instytutu Polskiego i Muzeum im. gen. Władysława Sikorskiego w Londynie, Kolekcja Stanisława J. Paprockiego
Archiwum Instytutu Polskiego i Muzeum im. gen. Władysława Sikorskiego w Londynie, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych. Dział Narodowościowy
Archiwum Instytutu Polskiego i Muzeum im. gen. Władysława Sikorskiego w Londynie, Prezydium Rady Ministrów. Osobiste archiwum premiera (1939–1945)
The Hoover Institution Library and Archives, Stanford University, CA (mikrofilmy w Archiwum Akt Nowych w Warszawie), Poland. Ministerstwo Spraw Zagranicznych, 1919–1947
The National Archives of the UK, Kew, Foreign Office: Political Departments: General Correspondence from 1906–1966
Anglo-American Perspectives on the Ukrainian Question 1938–1951. A Documentary Collection, red. L.Y. Luciuk, B.S. Kordan, foreword H.A. MacDonald, Kingston (ON)–Vestal (NY) 1987.
Dyrektorija, Rada Narodnych Ministriw Ukraїnśkoji Narodnoji Respubliky. Łystopad 1918 – łystopad 1920 rr. Dokumenty i materiały. U 2-ch tomach, 3-ch czastynach, uporjad. W. Werstjuk (keriwnyk) ta in., Kyjiw 2006.
Giedroyc J., Autobiografia na cztery ręce, oprac. i posł. K. Pomian, Warszawa 1994.
II Rzeczpospolita wobec ruchu prometejskiego, oprac. P. Libera, Warszawa 2013.
Kawkazskaja Konfiedieracya w oficjalnych diekłaracyjach, tajnoj pieriepiskie i siekrietnych dokumientach dwiżenija „Promietiej”. Sbornik dokumientow, sost. G.G. Mamulia, Moskwa 2012.
Kedryn I., Żyttja-podiji-ljudy. Spomyny i kometari, Nju-Jork 1976.
Knysz Z., B’je dwanadcjata (Spohady j materijały do dijannja OUN naperedodni nimećko-moskowśkoji wijny 1941 r.), „Sribna Surma” (Toronto b.d.w.).
Kwiecień M., Mazur G., Memoriał profesora Olgierda Górki w kwestii ukraińskiej z 4 stycznia 1940 roku, „Zeszyty Historyczne” (Paryż) 2002, z. 139.
Langner W., Ostatnie dni obrony Lwowa (1939), „Niepodległość” (Londyn–Nowy Jork) 1978, t. 11 (po wznowieniu).
Nebeluk M., Pid czużymy praporamy, peredmowa O. Żdanowycz, Paris–Lyon 1951.
Polskie Dokumenty Dyplomatyczne 1939 wrzesień–grudzień, red. W. Rojek, współpr. P. Długołęcki, M. Konopka-Wichrowska, M. Przyłuska, Warszawa 2007.
Polskie Dokumenty Dyplomatyczne 1940, red. M. Hułas, Warszawa 2010.
Protokoły posiedzeń Komitetu dla Spraw Kraju, cz. 1: 1939–1941, oprac. i red. W. Grabowski, Warszawa 2008.
Protokoły posiedzeń Rady Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej, t. 1: Październik 1939 – czerwiec 1940, oprac. W. Rojek, przy współpr. A. Suchcitza, Kraków 1994.
Szembek J., Diariusz wrzesień–grudzień 1939, oprac. B. Grzeloński, Warszawa 1989.
Wreciona J., Spohad pro Ołeksandra Szulhyna [w:] Zbirnyk na poszanu Ołeksadra Szulhyna (1889–1960). Praci Istoryczno-fiłosoficznoji Sekciji, red. W. Janiw, „Zapysky Naukowoho Towarystwa im. Szewczenka” (Paryż–Mjunchen) 1969, t. 186.
Zbiór dokumentów ppłk. Edmunda Charaszkiewicza, oprac. A. Grzywacz, M. Kwiecień, G. Mazur, Kraków 2000.
Bączkowski W., Prometeizm na tle epoki. Wybrane fragmenty z historii ruchu, „Niepodległość” (Nowy Jork–Londyn) 1984, t. 17.
Bruski J.J., Centrum Państwowe Ukraińskiej Republiki Ludowej na wychodźstwie (1920–1940) [w:] Rządy bez ziemi. Struktury władzy na uchodźstwie, red. R.P. Żurawski vel Grajewski, Warszawa 2014.
Bruski J.J., Londyn – Bukareszt – Stambuł. Przyczynek do działalności Włodzimierza Bączkowskiego w latach 1939–1940, „Nowy Prometeusz” 2013, nr 5.
Bruski J.J., Między „Piemontem” a „Mandżukuo”. Polska dyplomacja wobec kwestii ukraińskiej w okresie pomonachijskim (październik 1938 – marzec 1939), „Polski Przegląd Dyplomatyczny” 2010, nr 3 (55).
Bruski J.J., Petlurowcy. Centrum Państwowe Ukraińskiej Republiki Ludowej na wychodźstwie, 1919–1924, Kraków 2000.
Bruski J.J., W kręgu spraw prometejskich i ukraińskich. Jerzy Giedroyc w Rumunii 1939–1941 [w:] Giedroyc a Ukraina. Ukraińska perspektywa Jerzego Giedroycia i środowiska paryskiej „Kultury”, red. M. Semczyszyn, M. Zajączkowski, Warszawa–Lublin–Szczecin 2014.
Dubicki T., Konspiracja polska w Rumunii 1939–1945, t. 1: 1939–1940, Warszawa 2002.
Duraczyński E., Rząd polski na uchodźstwie 1939–1945. Organizacja, personalia, polityka, Warszawa 1993.
Frołow D.D., Sowietsko-finskij plen, 1939–1944 gg. Po obie storony koluczej pro wołoki, Helsinki–Sankt Pietierburg 2009.
Hułas M., Goście czy intruzi? Rząd polski na uchodźstwie wrzesień 1939 – lipiec 1943, Warszawa 1996.
Jabłonski W., Derżawnyj centr UNR w roky druhowi switowoji wijny, „Naukowi praci Kamjaneć-Podilśkoho nacionalnoho uniwersytetu imeni Iwana Ohijenka. Istoryczni nauky” 2014, t. 24.
Jewszanśkyj M. [Liwyćkyj M.A.], Ekzylnyj uriad UNRespubliky – po boci zachidnych sojuznykiw, „Swoboda”, 11 VI 1985, cz. 109.
Kolanczuk O., Ukrajinśka wijśkowa emihracija u Polszczi 1920–1939, Lwiw 2000.
Komar W., Koncepcija prometejizmu u polityci Polszczi (1921–1939 rr.), Iwano-Frankiwśk 2011.
Komar W., Władysław Antoni Pelc: rys biografii prometejskiej, „Nowy Prometeusz” 2014, nr 6.
Lewandowski J., Imperializm słabości. Kształtowanie się koncepcji polityki wschodniej piłsudczyków 1921–1926, Warszawa 1967.
Lewandowski J., „Prometeizm” – koncepcja polityki wschodniej piłsudczyzny, „Biuletyn Wojskowej Akademii Politycznej im. F. Dzierżyńskiego” 1958, nr 2 (12); 1959, nr 1 (14).
Libera P., Zarys historii ruchu prometejskiego [w:] II Rzeczpospolita wobec ruchu prometejskiego, oprac. P. Libera, Warszawa 2013.
Liwyćkyj M.A., Derżawnyj Centr UNR w 1920–1940 rokach, Miunchen–Filjadelfija 1984.
Maj I.P., Działalność Instytutu Wschodniego w Warszawie 1926–1939, Warszawa 2007.
Mikulicz S., Prometeizm w polityce II Rzeczypospolitej, Warszawa 1971.
Pachowicz A., Komitet Ministrów dla Spraw Kraju 1939–1945, Warszawa 2010.
Partacz C., Łada K., Polska wobec ukraińskich dążeń niepodległościowych w czasie II wojny światowej, Toruń 2004.
Pietrzak J., Władze Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie w latach drugiej wojny światowej [w:] Rządy bez ziemi. Struktury władzy na uchodźstwie, red. R.P. Żurawski vel Grajewski, Warszawa 2014.
Potocki R., Idea restytucji Ukraińskiej Republiki Ludowej (1920–1939), Lublin 1999.
Ruch prometejski i walka o przebudowę Europy Wschodniej (1918–1940), red. M. Kornat, Warszawa 2012.
Rukkas A., Polśka finansowa pidtrymka emihracijnoho uriadu Ukrajinśkoji Narodnoji Respubliky, „Istorija ta istoriohrafija w Jewropi” (Kyjiw) 2006, wyp. 4.
Samuś P., Wicemarszałek Wasyl Mudryj (1893–1966). Ugody polsko-ukraińskiej orędownik daremny, Warszawa 2017.
Torzecki R., Polacy i Ukraińcy. Sprawa ukraińska w czasie II wojny światowej na terenie II Rzeczypospolitej, Warszawa 1993.
Wiszka E., Emigracja ukraińska w Polsce 1920–1939, Toruń 2004.
Zięba A.A., Smal-Stocki Roman [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 39, Kraków 1999–2000.
Zięba A.A., Sołowij Włodzimierz Paweł [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 40, Warszawa 2000–2001.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Pamięć i Sprawiedliwość
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
