Język Polski
English
Deutsch
Français (France)
Italiano
Русский
Księdza Stanisława Szatko kronika parafii rzymskokatolickiej Firlejów w archidiecezji lwowskiej z lat 1939–1944
Józef Wołczański
https://orcid.org/0000-0001-6210-1411
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie
Pamięć i Sprawiedliwość, Tom 35 Nr 1 (2020), strony: 512-542
Data publikacji: 2020-06-30
https://doi.org/10.48261/pis203523
PDF
Abstrakt
Parafia Firlejów w latach 1573–1945 należała do archidiecezji lwowskiej obrządku łacińskiego na terenie Rzeczypospolitej, po czym w okresie 1946–1991 przestała funkcjonować wskutek decyzji komunistycznych władz sowieckich, a w 1991 r. została reaktywowana. Najtrudniejszym etapem w jej historii była II wojna światowa, kiedy to zarówno wiernych o polskim rodowodzie, jak i struktury kościelne dotknęły represje ze strony okupanta niemieckiego i sowieckiego. Dotkliwe straty personalne parafia poniosła już u progu II wojny światowej, kiedy dziesiątki Polaków władze sowieckie deportowały w głąb ZSRR. W ślad za tym poszły ograniczenia na polu edukacji szkolnej w języku polskim, represje związane ze zmniejszeniem zakresu swobody praktyk religijnych, jak również deprecjonowanie statusu narodowego polskiej ludności. Ogromne straty liczebne w szeregach wyznawców Kościoła rzymskokatolickiego w Firlejowie przyniosło ludobójstwo programowo realizowane przez ukraińskich nacjonalistów. Mnożyły się zbrojne napady na Polaków, niszczono ich mienie, a wiele osób pozbawiono życia. Apogeum zbrodni przypadło na dni 15–16 lutego 1944 r., kiedy to Ukraińcy napadli na miasteczko, mordując w bestialski sposób 74 osoby, dewastując kościół, budynki parafialne i zabudowania prywatne. W kolejnych dniach podobnych działań doświadczyły inne okoliczne wioski. Wydarzenia te zmusiły proboszcza ks. Stanisława Szatkę do opuszczenia parafii, a po niedługim czasie doszło do masowej ekspatriacji polskiej ludności na zachód. Pozostała na miejscu nieliczna grupa Polaków uległa dalszym represjom, a w końcu przymusowej ukrainizacji. Świątynia przestała pełnić funkcje sakralne, zaś życie społeczno-narodowe polskiej mniejszości całkowicie zamarło. Odrodzenie przyniosła decyzja Jana Pawła II reaktywująca w 1991 r. struktury metropolii lwowskiej obrządku łacińskiego w nowej rzeczywistości niepodległej Ukrainy.
Słowa kluczowe
archidiecezja lwowska obrządku łacińskiego • parafia rzymskokatolicka Firlejów • II wojna, światowa • okupacja niemiecka • okupacja sowiecka • ludobójstwo ukraińskich nacjonalistów • zagłada Żydów • represje okupantów • życie codzienne Polaków w warunkach wojennych • ofiary śmiertelne mordów ukraińskich • ekspatriacja polskiej ludności • zagłada lokalnej polskiej społeczności na Kresach Południowo-Wschodnich II RP • Roman Catholic Archdiocese of Lviv, Roman Catholic parish of Firlejów World War II • German occupation • Soviet occupation • genocide by Ukrainian nationalists • extermination of Jews • repressions by occupiers • everyday life of Poles under wartime conditions • victims of Ukrainian murders • deportation of the Polish population • extermination of local Polish society in the Southeastern Borderlands of the Second Republic of Poland
Bibliografia
Archiwum Archidiecezji Lwowskiej obrządku łacińskiego w Krakowie, Liber memorabilium Ecc[lesiae] Filejoviensis, t. 2: ab A[nno] D[omini] 1897
Archiwum Archidiecezji Lwowskiej obrządku łacińskiego w Krakowie, Paroecia Firlejów. Liber mortuorum (1929–1944) pro pago Baczów
Archiwum Archidiecezji Lwowskiej obrządku łacińskiego w Krakowie, Paroecia Firlejów. Liber mortuorum (1931–1939) pro pago Korzelice
Archiwum Archidiecezji Lwowskiej obrządku łacińskiego w Krakowie, Paroecia Firlejów. Liber mortuorum pro pago Kleszczówna (1912–1941)
Biała księga. Dokumenty, oprac. W. Sukiennicki, Paryż 1964.
Dokumenty obrony Lwowa 1939, oprac. A. Leinwand, Warszawa 1997.
Obrona Lwowa 1939 r., t. 1: Dokumenty 1–16 września, red. A. Wesołowski, Warszawa 2018.
Obrona Lwowa 1939 r., t. 2: Dokumenty 17–22 września, red. A. Wesołowski, Warszawa 2018.
Schematismus archidioecesis Leopoliensis ritus latini 1936, Leopoli 1936.
Schematismus archidioecesis Leopoliensis ritus latini 1939, Leopoli 1939.
Schematyzm duchowenstwa i parafij Lwiwśkoji archidieceziji łatynśkoho obriadu 2011, [Lwiw 2011].
Schematyzm duchowenstwa i parafij Lwiwśkoji archidieceziji łatynśkoho obriadu 2016, [Lwiw 2016].
Szematyzm duchowenstwa lwiwśkoji archieparchiji 1938, Lwiw 1938.
Wołczański J., Eksterminacja narodu polskiego i Kościoła rzymskokatolickiego przez ukraińskich nacjonalistów w Małopolsce Wschodniej w latach 1939–1945. Materiały źródłowe, cz. 1–2, Kraków 2005–2006.
Wołczański J., Relacje z sowieckich przesłuchań świadków napadów ukraińskich nacjonalistów na klasztor oo. Dominikanów w Podkamieniu i okoliczne wioski w 1944 roku [w:] Historia świadectwem czasów. Księdzu Profesorowi Markowi Tomaszowi Zahajkiewiczowi, red. W. Bielak, S. Tylus, Lublin 2006.
Relacja ustna dyrektora Archiwum Prowincji oo. Bernardynów w Krakowie, Kraków 30 XII 2019 r.
Relacja ustna ks. Piotra Smolki SDB, Przemyślany 31 XII 2019 r.
Buczek M., Sedelnyk I., Lwiwśka archidiecezija łatynśkoho obriadu. Iljustrowana rozpowid’, cz. 1: Parafiji, kosteły ta kapłyci (Iwano-Frankiwśka, Ternopilśka i Czerniwećka obł.), Lwiw 2006.
Ciesielski S., Hryciuk G., Srebrakowski A., Masowe deportacje ludności w Związku Radzieckim, Toruń 2003.
Gogola Z., Dzieje franciszkańskiej Prowincji św. Antoniego i bł. Jakuba Strzemię 1918–1939, Kraków 2010.
Grzelak C.K., Kresy w czerwieni 1939. Agresja Związku Sowieckiego na Polskę, Warszawa 2008.
Istorija mist i sił ukrajinśkoji RSR, Ternopilśka obłast’, Kyjiw 1973.
Kalbarczyk S., Martyrologia Polaków w więzieniu przy ul. Łąckiego we Lwowie w latach II wojny światowej, „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej” 2010, nr 7/8.
Komański H., Siekierka S., Ludobójstwo dokonane na duchownych obrządku łacińskiego przez OUN-UPA oraz zniszczenia obiektów sakralnych rzymskokatolickich na Kresach Południowo--Wschodnich 1939–1947, Wrocław 2008.
Korołewśkyj K., Mytropołyt Andrej Szeptyćkyj (1865–1944), Lwiw 2014.
Kto był kim w II Rzeczypospolitej, red. J.M. Majchrowski, G. Mazur, K. Stepan, Warszawa 1994.
Kuwałek R., Obóz zagłady w Bełżcu, Lublin 2010.
Langner W., Ostatnie dni obrony Lwowa 1939, Warszawa 1979.
Leksykon duchowieństwa represjonowanego w PRL w latach 1945–1989, t. 1, red. J. Myszor, Warszawa 2002.
Majka P., Generał Józef Gawlina. Biskup polowy, Warszawa 2017.
Metropolita Andrzej Szeptycki. Studia i materiały, red. A.A. Zięba, Kraków 1994.
Obóz zagłady w Bełżcu w relacjach ocalonych i zeznaniach polskich świadków, red. D. Libionka, Lublin 2013.
Petrus J.T., Kościół parafialny p.w. św. Stanisława biskupa i męczennika w Firlejowie [w:] Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa ruskiego, t. 15, red. J.K. Ostrowski, Kraków 2007.
Siekierka S., Komański H., Bulzacki K., Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie lwowskim 1939–1947, Wrocław 2006.
Siekierka S., Komański H., Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie tarnopolskim 1939–1946, Wrocław 2004.
Siekierka S., Komański H., Różański E., Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie stanisławowskim 1939–1946, Wrocław [2007].
Siemaszko E., Siemaszko W., Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na ludności polskiej Wołynia 1939–1945, t. 1–2, Warszawa 2000.
Sienkiewicz W., Mały słownik historii Polski, Warszawa 2000.
Słownik biograficzny duchowieństwa metropolii lwowskiej obrządku łacińskiego ofiar II wojny światowej 1939–1945, red. J. Krętosz, M. Pawłowiczowa, Opole 2007.
Szatko S., Firlejów. Monografia historyczna, Lwów 1937.
Zbrodnia katyńska. W cieniu prawdy i kłamstwa, red. S. Kalbarczyk, Warszawa 2010.
Żerko S., Biograficzny leksykon II wojny światowej, Poznań 2013.
Żurek S., Ludobójstwo nacjonalistów ukraińskich dokonane na Polakach w Polsce południowo-wschodniej w latach 1939–1948, Warszawa 2013.
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
Inne teksty tego samego autora
- Józef Wołczański, Księdza Kazimierza Orkusza kresowe wspomnienia z lat 1939–1945 , Pamięć i Sprawiedliwość: Tom 42 Nr 2 (2023)
