Język Polski
English
Deutsch
Français (France)
Italiano
Русский
Reakcje społeczeństwa jugosłowiańskiego na powstanie i rozwój Solidarności 1980–1981. Jugosławia początku lat osiemdziesiątych. Czas przemian
Pamięć i Sprawiedliwość, Tom 35 Nr 1 (2020), strony: 226-251
Data publikacji: 2020-06-30
https://doi.org/10.48261/pis203510
PDF
Abstrakt
Początek lat osiemdziesiątych w Jugosławii naznaczony był przez śmierć Tity, kryzys ekonomiczny i początek rywalizacji między poszczególnymi republikami. Spowodowało to daleko idące przemiany. Konflikt interesów dotyczył także elity komunistycznej. Mimo to stojąc w obliczu wyzwań, dążyła ona do zachowania status quo w polityce wewnętrznej i zagranicznej. Wyrażała się niechętnie wobec wszelkich przemian na płaszczyźnie międzynarodowej i z tego powodu wstrzemięźliwie traktowała Solidarność. Z drugiej strony w życiu społecznym i kulturalnym zauważalne były istotne, choć nieliczne zjawiska świadczące o sympatii wobec przemian w Polsce na początku lat osiemdziesiątych. To właśnie świat kultury z estymą odnosił się do polskich osiągnięć na tej płaszczyźnie. Branimir „Johnny” Štulić, wokalista najważniejszego zespołu rockowego Azra, napisał utwór Polska w moim sercu (Poljska u mome srcu). Azra, podobnie jak znany zespół słoweński Laibach, zareagował także na wprowadzenie stanu wojennego w Polsce 13 XII 1981 r. Podczas gdy Štulić skrytykował działania polskich władz, słoweński zespół uznawał kroki podjęte przez Wojciecha Jaruzelskiego za uzasadnione. Niewielka grupa dysydentów z Belgradu zdominowana przez marksistów, przy mniej licznej, choć aktywnej grupie liberałów zorientowanych na obronę praw człowieka, wyrażała się z estymą o polskim oporze wobec władz komunistycznych. Poglądy marksistów, reprezentowane przez Dragomira Olujicia i Pavluško Imširovicia, odnosiły się do Solidarności jako „autentycznego ruchu klasy robotniczej”, walczącego o sprawy godności ludzkiej, wolności sumienia, wypowiedzi, zrzeszania się itp. Kontekst praw człowieka kluczowy był dla liberalnej grupy w jej entuzjazmie wobec Solidarności. Największym autorytetem cieszył się wśród nich reżyser filmowy, antykomunista Lazar Stojanović. Poparcie dla Solidarności zbiegło się w czasie z podejmowanymi przez nich akcjami pisania petycji, wyrażania sprzeciwu wobec władz jugosłowiańskich i ograniczania przez nie wolności w przestrzeni społecznej. Zafascynowani byli rozwagą działań liderów Solidarności i z zachwytem przyglądali się sytuacji w Polsce, sami nie mając warunków ku zastosowaniu „polskich rozwiązań” w przestrzeni jugosłowiańśkiej. Działacze lewicy pod przywództwem Dragomira Olujicia i Pavluška Imširovicia przeprowadzili kilka akcji, w których zademonstrowali poparcie dla Solidarności. Po wprowadzeniu stanu wojennego przygotowali petycję sygnowaną przez 5 tys. osób, którą skierowano do Jaruzelskiego. W tekście potępiono działania władz PRL. Pomimo braku wydania oficjalnego pozwolenia zorganizowali demonstrację pod budynkiem Ambasady PRL w Belgradzie, aby wyrazić współczucie wobec ofiar stanu wojennego w Polsce. Najbardziej spektakularną akcją stało się wykorzystanie masowego mityngu poparcia dla Palestyńczyków w lipcu 1982 r., podczas którego rozwinięto flagi z inskrypcjami Solidarności. Akcja ta zakończyła się zatrzymaniem i aresztowaniem ośmiu osób, a ich koledzy, którzy kontestowali decyzję o uwięzieniu, zostali kilka tygodni później również osadzeni w więzieniu.
Słowa kluczowe
Solidarność • Jugosławia • kultura • dysydenci • wsparcie • aresztowania Solidarity • Yugoslavia • culture • dissents • support • detention
Bibliografia
Blog Tomasza Lipińskiego, cz. 6: U Beogradu, 16 VIII 2012 r., http://tomeklipinski.blogspot.com/2012/05/koniec-trasy-i-powrotdo-przasnej.html
Notatki z rozmowy z Nebojšą Popovem z czerwca 2012 r. (w zbiorach autora).
Notatki z rozmowy z Zagorką Golubović z czerwca 2012 r. (w zbiorach autora).
Relacja Dragomira Olujicia z 17 IX 2015 r. (w zbiorach autora).
Relacja Gordana Jovanovicia z lipca 2017 r. (w zbiorach studia Film System Grzegorz Czerniak).
Relacja Ivana Novaka z czerwca 2017 r. (w zbiorach studia Film System Grzegorz Czerniak).
Relacja Miroslava Samardžicia z listopada 2019 r. (w zbiorach autora).
Relacja Srđana Gojkovicia z lipca 2017 r. (w zbiorach studia Film System Grzegorz Czerniak).
Relacja Vladana Živojinova z lipca 2017 r. (w zbiorach studia Film System Grzegorz Czerniak).
Baranjčak S., Poljski kompleks, „Književna reč”, 10 XII 1981, nr 178.
Bougarel X., Bosnian Muslims and the Yugoslav Idea [w:] Yugoslavism. Histories of a Failed Idea 1918–1992, red. D. Djokić, London 2003.
Brylewski R., Kryzys w Babilonie. Autobiografia, Kraków 2012.
Burek T., Posle maturskog bala. „Poema za odrasle”, „Književna reč”, 10 XII 1981, nr 178.
Cipek T., The Croats and Yugoslavism [w:] Yugoslavism. Histories of a Failed Idea 1918–1992, red. D. Djokić, London 2003.
Čuvalo A., The Croatian National Movement 1966–1972, New York 1990.
Glovinjski M., Figura neprijatelja. O martovskoj propagandi, „Književna reč”, 10 XII 1981, nr 178.
Głowiński M., Figura wroga. O propagandzie marcowej, „Kultura i Życie” 1981, nr 1 (10).
Janjatović P., Azra [w:] Ilustrovana Yu-Rosk Enciklopedija 1960–1997, Beograd 1997.
Jović D., Yugoslavia. The Country that Withered Away, West Lafayette 2009.
Kister A.G., Andrzej Werner (hasło w przygotowaniu) [w:] Encyklopedia Solidarności. Opozycja w PRL 1976–1989, http://www.encysol.pl/wiki/Andrzej_Werner
Klasić H., Jugoslavija i svijet 1968., Zagreb 2012.
Kołakowski L., Główne nurty marksizmu, t. 3, Warszawa 2009.
Kontek T., Jak upadł rock’n’roll w Belgradzie, „Rita Baum” 2014, nr 34.
Kott J., Cenzura kao sistem, „Književna reč”, 10 XII 1981, nr 178.
Kuronj J., Teze o izlasku iz bezizlaznosti, „Književna reč”, 10 VII 1982, nr 192.
Kyaw N., Računajte na nas. Pank i novi talas/Novi val u socijalističkoj Jugoslaviji [w:] Đ. Tomić, P. Atanacković, Društvo u pokretu. Novi društveni pokreti u Jugoslaviji od 1968. do danas, Novi Sad 2009.
Łątkowska M., Borowski A., Tomasz Burek [w:] Encyklopedia Solidarności. Opozycja w PRL 1976–1989, t. 2, Warszawa 2012.
Madejski M., Był sobie belgradzki novi talas, „Rita Baum” 2014, nr 34.
Matulić R., Repression of Dissent in Yugoslavia 1956–1984 [w:] O. Gruenwald, K. Rosenblum-Cale, Human Rights in Yugoslavia, New York 1986.
Mihnjik A., Svi smo mi taoci, „Književna reč”, 10–25 IV 1982, nr 186–187.
Miloš Č., Distanca je duša lepote, „Književna reč”, 25 V 1981, nr 167.
„Mlada poljska kultura” u Studentskom Kulturnom Centru, „Književna reč”, 10 XII 1981, nr 178.
Osenka A., Poljski plakat danas, „Književna reč”, 10 XII 1981, nr 178.
Osęka A., Druki i plakaty „Solidarności”, „Kultura i Życie” 1981, nr 1 (10).
Pavlovitch S.K., Serbia, Montenegro and Yugoslavia [w:] Yugoslavism. Histories of a Failed Idea 1918–1992, red. D. Djokić, London 2003.
Poulton H., Macedonians and Albanians as Yugoslavs [w:] Yugoslavism. Histories of a Failed Idea 1918–1992, red. D. Djokić, London 2003.
Radnička kultura i prosveta u Solidarnosti. Za književnu reč govore Viktor Kulerski i Henrik Vujec. Razgovarala Magda Petrinjska, „Književna reč”, 10 XII 1981, nr 178.
Ramet S., Tri Jugoslavije. Izgradnja države i izazov legitimacije 1918.–2005., Zagreb 2009.
Słownik dysydentów. Czołowe postacie ruchów opozycyjnych w krajach komunistycznych Europy w latach 1956–1989, t. 1, Warszawa 2007.
Sokulski M., Jugosławia wobec polskich miesięcy: Grudnia 1970 roku i Czerwca 1976 roku [w:] Polska i Jugosławia w stosunkach międzynarodowych po 1945 roku, red. A. Zaćmiński, M. Pavlović, Bydgoszcz 2014.
Sokulski M., Sytuacja w Polsce w latach 1978–1981 w dokumentach najwyższych władz jugosłowiańskich [w:] Świat wobec „Solidarności” 1980–1989, red. P. Jaworski, Ł. Kamiński, Warszawa 2013.
Stavrić Lj., Pešić V., Moje nade i iluzije, „Republika”, 1 VII – 31 VIII 2012, nr 528–531.
Tadić L., U matici krize. Intervjui 1968–1998, Beograd 1999.
Umro Pavluško Imširović, „Vreme”, 18 VIII 2014, nr 1232, http://www.vreme.com/cms/view.php?id=1221984
Velikonja M., Slovenia’s Yugoslav Century [w:] Yugoslavism. Histories of a Failed Idea 1918–1992, red. D. Djokić, London 2003.
Wójcikowa S., Łątkowska M., Edmund Bałuka [w:] Encyklopedia Solidarności. Opozycja w PRL 1976–1989, t. 2, Warszawa 2012.
Zacharias M.J., Komunizm, Federacja, Nacjonalizmy. System władzy w Jugosławii 1943–1991. Powstanie – przekształcenia – rozpad, Warszawa 2004.
Zacharias M.J., Ustrój Jugosławii w latach 1974–1980. Przesłanki dezintegracji i późniejszego rozpadu państwa, „Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej” 2001, t. 36.
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
Inne teksty tego samego autora
- Mateusz Sokulski, [Recenzje] Slobodan Selinić, Jugoslovensko-Čehoslovački odnosi 1945–1955, Institut za Noviju Istoriju Srbije, Beograd 2010 (Biblioteka „Studije i Monografije”, t. 59), ss. 715 , Pamięć i Sprawiedliwość: Tom 20 Nr 2 (2012)
- Mateusz Sokulski, Historiografia serbska i chorwacka poświęcona polityce zagranicznej Jugosławii w okresie zimnej wojny , Pamięć i Sprawiedliwość: Tom 22 Nr 2 (2013)
- Mateusz Sokulski, Martin Previsić, In Opposition to Moscow. Yugoslav "Path to Socialism" in the Years 1948-1956 , Pamięć i Sprawiedliwość: Tom 28 Nr 2 (2016)
