Roszczenia majątkowe osób poszkodowanych działaniami komunistycznego państwa polskiego i sposób ich zaspokajania w okresie "odwilży" (1955-1957). Zarys problematyki

Arkadiusz Kutkowski

Tom 28 Nr 2 (2016)

ISSN:

1427-7476

eISSN:

2957-1723

Dział: Studia

Roszczenia majątkowe osób poszkodowanych działaniami komunistycznego państwa polskiego i sposób ich zaspokajania w okresie "odwilży" (1955-1957). Zarys problematyki

Arkadiusz Kutkowski

IPN Lublin

Pamięć i Sprawiedliwość, Tom 28 Nr 2 (2016), strony: 353-372

Data publikacji: 2016-06-30

PDF

Abstrakt

Artykułu jest próbą przybliżenia problemu odszkodowań wypłacanych w latach „odwilży” ofiarom komunistycznego bezprawia. Tematyka ta należała do najistotniejszych w omawianym okresie i wiązała się ściśle z bezprecedensową w historii krajów komunistycznych falą rozliczeń, które w części spośród nich, przede wszystkim w ZSRR i w Polsce, rozpoczęły się po śmierci Stalina i kulminowały w latach 1956-1957 r. Autor dowodzi, że pierwsze rekompensaty byli więźniowie otrzymali już po ujawnieniu rewelacji Józefa Światły na przełomie 1954/1955 r. Ich beneficjentami stały się wówczas przede wszystkim ofiary czystek w szeregach partii komunistycznej i Ludowego Wojska Polskiego, a organizacją pomocy zajęły się instytucje oparte na strukturach Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej: Centralnej Komisji Kontroli Partyjnej i Wydziału Administracyjnego KC PZPR. Sytuacja ta zmieniła się radykalnie po XX Zjeździe KPZR i – zwłaszcza – po dojściu do władzy Władysława Gomułki. W listopadzie 1956 r. Sejm PRL uchwalił ustawę o odpowiedzialności państwa za szkody wywołane przez funkcjonariuszów państwa, która coraz liczniejszemu gronu osób rehabilitowanych pozwalała na stosunkowo skuteczne działania rewindykacyjne. W połowie 1957 r. Ministerstwo Finansów szacowało, że wnioski o odszkodowania sięgają już ok. 210 mln zł. Zaskoczona takim obrotem sprawy ekipa Władysława Gomułki bardzo szybko podjęła działania mające przynieść ograniczenie skutków ustawy, a Sąd Najwyższy w naprędce przyjętych wytycznych wymiaru sprawiedliwości uznał, że przy zasądzaniu odszkodowań należy uwzględniać „nie tylko okoliczności przemawiające na rzecz poszkodowanego”, ale i sytuację finansową państwa. Przedstawiony przez autora opis jest tylko bardzo wstępnym zarysowaniem problemu. Wymaga on dalszych badań, i związanej z nimi pogłębionej kwerendy, zwłaszcza w zasobach archiwalnych byłego Ministerstwa Sprawiedliwości, Prokuratury Generalnej, Naczelnej Prokuratury Wojskowej, Sądu Najwyższego, Najwyższego Sądu Wojskowego i resortów gospodarczych PRL.

Słowa kluczowe

roszczenia majątkowe akty władzy organów państwa Ministerstwo Sprawiedliwości Generalna Prokuratura amnestia rehabilitacje property claims acts of state authorities the Ministry of Justice the General Prosecutor's Office amnesty rehabilitations

Bibliografia

Dziedzic J., Weyroch J., List otwarty. Obywatelu Ministrze Sprawiedliwości, „Życie Radomskie”, 29 III 1956 r.

Field H. i K.,, Opóźniony odlot. W okowach zimnej wojny, Warszawa 1997

Jakubowski G., Sądownictwo powszechne w Polsce w latach 1944–1950, Warszawa 2002

Jodłowski J., Aby praworządność nie była łamana, „Prawo i Życie”, nr 1/1956

Kallas M., Lityński A., Historia ustroju i prawa Polski Ludowej, Warszawa 2000

Kładoczny P., Prawo jako narzędzie represji w Polsce Ludowej (do 1956 r.), Warszawa 2004

Machcewicz A., Kazimierz Moczarski. Biografia, Kraków 2009

Maksimiuk D., Problem rehabilitacji w latach 1956-1957, „Miscellanea-Juridica”, 2009, t. VIII

Poksiński J., „My sędziowie, nie od Boga...”. Z dziejów sądownictwa wojskowego PRL 1944–1956. Materiały i dokumenty, Warszawa 1996

Poksiński J., „TUN”. Tatar – Utnik – Nowicki. Represje wobec oficerów Wojska Polskiego w latach 1949-1956, Warszawa 1992

Rapoport J., Sprawa lekarzy kremlowskich, Wyd. Alfa 1990

Romanowska E., „Z braku dowodów winy...” – rehabilitacja prokurator Romany Golańskiej, „Roczniki administracji i prawa”, Rok XIV, Sosnowiec 2014

Rzepliński A., Przystosowanie ustroju sądownictwa do potrzeb państwa totalitarnego w latach 1944–1956, [w]: Przestępstwa sędziów i prokuratorów lat 1944–1956, red. W. Kulesza i A. Rzepliński, Warszawa 2000

Rzepliński A., Sądownictwo w PRL, Londyn 1990

Skrzypek A., Mechanizmy uzależnienia. Stosunki polsko-radzieckie 1944-1957, Pułtusk 2002

Spałek R., Komuniści przeciw komunistom, Warszawa 2014

Świątkowski H., Sądownictwo Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w walce o umocnienie praworządności ludowej. „Nowe Drogi” nr 5/1955

Wawiłowa M., Odszkodowanie za akty władzy, „Prawo i Życie” nr 12/1956

Werth N., Państwo przeciw społeczeństwu. Przemoc, represje i terror w Związku Radzieckim, [w:] Czarna księga komunizmu. Zbrodnie, terror, prześladowania, Warszawa 1999 r.

Wina i kara. Społeczeństwa wobec rozliczeń zbrodni popełnionych przez reżimy totalitarne w latach 1939–1956. Studia i materiały, red. P. Pleskot, Warszawa 2015

Żochowski K., Zagadnienia praworządności na łamach „Prawa i Życia” w 1956 r., „Miscellanea-Juridica”, 2014, t. XIII, z. 1

Inne teksty tego samego autora

Arkadiusz Kutkowski, "Za moimi plecami kryje się nienawiść...". Potyczki i boje wiceministra Henryka Cieśluka , Pamięć i Sprawiedliwość: Tom 28 Nr 2 (2016)

Jak cytować

Kutkowski, A. (2016). Roszczenia majątkowe osób poszkodowanych działaniami komunistycznego państwa polskiego i sposób ich zaspokajania w okresie "odwilży" (1955-1957). Zarys problematyki. Pamięć I Sprawiedliwość, 28(2), 353–372. Pobrano z https://czasopisma.ipn.gov.pl/index.php/pis/article/view/177

Statystyki

Liczba pobrań PDF

Download data is not yet available.