Język Polski
English
Deutsch
Français (France)
Italiano
Русский
W imię socjalizmu- poszukiwanie miejsca na ziemi. Przypadek Leona (Libera) Gotloba
Martyna Rusiniak-Karwat
https://orcid.org/0000-0002-0494-1137
Instytut Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk
Pamięć i Sprawiedliwość, Tom 39 Nr 1 (2022), strony: 356-383
Data publikacji: 2022-12-30
https://doi.org/10.48261/pis223917
PDF
Abstrakt
W artykule zostały ukazane koleje życia i wędrówki żydowskiego socjalisty z Bundu Leona (Libera) Gotloba. Są one odzwierciedleniem losu wielu osób z jego pokolenia – których młodość przypadała na lata przed 1939 r. Na jego przykładzie autorka wskazała, że nie zawsze mamy wpływ na miejsce zamieszkania i osiedlenia, a pewne decyzje wymusza na nas sytuacja polityczna i społeczna, a także osoby trzecie. Wybuch wojny w 1939 r. był przyczyną ucieczki Gotloba na wschód przed okupantem niemieckim, co zakończyło się aresztowaniem i zesłaniem do łagru na terenie ZSRS. „Amnestia” latem 1941 r. umożliwiła bohaterowi artykułu wydostanie się z ZSRS i przejście szlaku bojowego w szeregach Armii Andersa. W tym czasie informacje o śmierci najbliższych i Zagładzie Żydów spowodowały, że zaczął wiązać swoje plany życiowe ze Stanami Zjednoczonymi, gdzie zamierzał kontynuować pracę w Bundzie. W związku z niepowodzeniem starań o wyjazd, przebywając w Wielkiej Brytanii jako zdemobilizowany żołnierz, postanowił z nową rodziną powrócić do Polski, co nastąpiło jesienią 1947 r. Aktywnie uczestniczył w odbudowie komitetu Bundu i życia społeczności żydowskiej w Tarnowie aż do chwili aresztowania w marcu 1949 r. Pomimo wcześniejszej ostrej krytyki ZSRS i komunizmu, doświadczeń utraty wolności podczas wojny i w powojennej Polsce oraz inwigilacji jego osoby, potrafił dostosować się do ówczesnych realiów politycznych. Po wyjściu z więzienia w listopadzie 1951 r., działał w Towarzystwie Społeczno-Kulturalnym Żydów w Polsce. Dopiero wydarzenia roku 1956 w Polsce, a co za tym idzie – również otwarcie drogi do emigracji, pozwoliły mu osiągnąć wcześniejszy cel. Razem z rodziną i przyjaciółmi z Tarnowa znalazł się w Ameryce i w wolnym świecie kontynuował pracę w szeregach Bundu.
Słowa kluczowe
emigracja • II wojna światowa • ZSRS – zsyłka • szlak bojowy – Armia Andersa • Bund • emigracja z Polski – 1957 r. • Polska • Żydzi • lata 1947–1957 emigration • World War II • the USSR – exile • battle trail – Anders’ Army • Bund
Bibliografia
Archiwum Akt Nowych, Ogólnożydowski Związek Robotniczy „Bund” w Polsce 1900–1948 (Bund), 30/IV-2, t. 6
Archiwum Akt Nowych, Spuścizna Szymona Zachariasza, t. 28
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej (Warszawa i Kraków), 0192/433, t. 1; BU 2911/1; BU 1516/4, BU 0326/453, t. 2
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej (Warszawa i Kraków), Kr 07/1694, t. 1, 2; 056/2. t. 6; 075/214
Archiwum Narodowe w Krakowie Oddział w Tarnowie, Akta stanu cywilnego Izraelickiego Okręgu Metrykalnego w Tarnowie, sygn. 17
Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego, Bund. 1945–1949, 334/29; 334/106; Towarzystwo Społeczno-Kulturalnego Żydów w Polsce (1950–1967), 325/266, 267, 269, 270, 271
Urząd Stanu Cywilnego w Tarnowie, akt urodzenia Marka Gotloba z 1949 r.
The Hoover Institution Library and Archives, Stanford University, CA (mikrofilmy w Archiwum Akt Nowych), Hoover Institution Archives, MSZ, Refugees, box 527
Tamiment Library/Robert F. Wagner Labor Archives, New York University, Jewish Labor Committee (US), reel 20 box 9/24
YIVO Institute for Jewish Research (Nowy Jork), Bund Archives (BA), RG 1400 ME 17/96, ME 17/121
YIVO Institute for Jewish Research (Nowy Jork), Emanuel Scherer Collection (Scherer), Supplement 1 (Sup 1), RG 1478/26
YIVO Institute for Jewish Research (Nowy Jork), Gliksman Collection (Gliksman), RG 1464/1, 1464/3, 1464/4
YIVO Institute for Jewish Research (Nowy Jork), Leon Oller Collection (Oller), RG 1487/7
YIVO Institute for Jewish Research (Nowy Jork), Lucjan Blit Collection (Blit), RG 1458/9; 1458/27
Dziennik Ustaw, 1946, nr 5, poz. 46.
Polski Korpus Przysposobienia i Rozmieszczenia (Polish Resettlement Corps), The War Office, August 1946.
„Robotnik Polski w Italii (Biuletyn Polskiej Partii Socjalistycznej)”, wrzesień 1946, nr 6.
Tarnow – Torne. Sefer zikaron, t. 2, red. A. Chomet, J. Korniło, Izrael 1968.
Torne: Kijem un churbn fun a jidiszder sztot, red. A. Chomet, Tel Awiw 1954.
https://indeksrepresjonowanych.pl/int/wyszukiwanie/94,Wyszukiwanie.html, dostęp 1 października 2021 r.
https://www.polishresettlementcampsintheuk.co.uk/PRC/PRC.htm, dostęp 1 października 2021 r.
USC Shoah Foundation: wywiad nr 16833 – Zofia Gotlob, 3 lipca 1996 r., Nowy Jork.
Artymowski S., Repatriacja żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych z Europy Zachodniej do Polski w latach 1945–1948, Poznań 2012.
Berendt G., Emigracja ludności żydowskiej z Polski w latach 1945–1967, „Polska 1944/45–1989. Studia i Materiały” 2006.
Boćkowski D., Losy żydowskich uchodźców z centralnej i zachodniej Polski (bieżeńców) przebywających na terenie obwodu białostockiego w latach 1939–1941, „Studia Podlaskie” 2006.
Collomp C., Rescue, Relief and Resistance. The Jewish Labor Commttee’s Anti-Nazi Operations, 1934–1945, Detroit 2021.
Grądzka-Rejak M., „Zbierać informacje o akcji przygotowawczej i sytuacji w organizacji…”. Działalność „referenta do spraw żydowskich” przy WUPB w Krakowie w latach 1947–1950, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2021, nr 2 (38).
Kwiek J., Dzieje ludności żydowskiej w Tarnowie po II wojnie światowej, „Kwartalnik Historii Żydów” 2005, nr 3.
Nussbaum K., Historia złudzeń. Żydzi w Armii Polskiej w ZSRR 1943–1945, Warszawa 2016.
Potępa S., Wielki przewodnik, t. 10: Tarnów. Zawale, Tarnów 2003.
Radomski J.A., Polski Korpus Przysposobienia i Rozmieszczenia, „Przegląd Historyczno-Wojskowy” 2007, nr 4 (219).
Rosner A.M., Obraz społeczności ocalałych w Centralnej Kartotece Wydziału Ewidencji i Statystyki CKŻP, Warszawa 2018.
Rusiniak-Karwat M., Bundists in the Soviet Union during Second World War [w:] Bundist Legacy after the Second World War. „Real” Place versus „Displaced” Time, red. V. Pinto, Leiden–Boston 2018.
Rusiniak-Karwat M., Nowe życie na zgliszczach. Bund w Polsce w latach 1944–1949, Warszawa 2016.
Sommer A., Działalność służb bezpieczeństwa wobec środowiska żydowskiego na terenie województwa krakowskiego w latach 1949–1954 na przykładzie rozpracowania obiektowego o kryptonimie „Jordan” i „Zator”, „Kwartalnik Historii Żydów” 2007, nr 4 (224).
Stola D., Kraj bez wyjścia? Migracje z Polski w latach 1949–1989, Warszawa 2012.
Wenklar M., Nie tylko WiN i PSL. Opór społeczny w latach 1945–1956 w powiecie tarnowskim, Kraków 2009.
Wenklar M., Poczta ***, „Karta” 2009, nr 61.
Wenklar M., Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Tarnowie w latach 1945–1955.
Struktura i główne kierunki działań operacyjnych, „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989” 2009, nr 1 (7).
Wierzcholska A., Relations between the Bund and the Polish Socialists Party from a micro-historical perspective: Tarnów in the interwar period, „East European Jewish Affairs” 2013, nr 3.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Pamięć i Sprawiedliwość
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
