Pokaż  Nr 16 (2023)

Nr 16 (2023)

ISSN:
1899-1254

eISSN:
2957-1731
Dział: Dokumenty

Zarządzenie Kurta Willego w sprawie uproszczenia wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych w Generalnym Gubernatorstwie. Tekst i komentarz

Konrad Graczyk

https://orcid.org/0000-0002-0991-2036

Instytut Pamięci Narodowej w Warszawie, Uniwersytet Śląski w Katowicach

Hubert Mielnik

https://orcid.org/0000-0002-6299-742X

Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie

Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej, Nr 16 (2023), strony: 301–330

Data publikacji: 2023-12-29

https://doi.org/10.48261/PAIPN231615

Abstrakt

Artykuł składa się z tekstu zarządzenia okólnego w sprawie uproszczenia wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych w Generalnym Gubernatorstwie, a także z wprowadzenia, w którym opisano system sądownictwa i prawa w GG, scharakteryzowano omawiane źródło, przybliżono sylwetkę jego autora (Kurt Wille) oraz wyjaśniono znaczenie zarządzenia dla praktyki stosowania prawa w GG.

Artykuł powstał w ramach projektu badawczego finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki (2020/39/B/HS5/02111).


Archiwum Akt Nowych w Warszawie: Delegatura Rządu na Kraj – Ministerstwo Sprawiedliwości: sygn. 202-IV/1; Ministerstwo Informacji i Dokumentacji Rządu RP (emigracyjnego) w Londynie: sygn. 105.

Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie: GK 94/8312; GK 108/11; GK 108/23.

Archiwum Państwowe w Kielcach: Sąd Okręgowy w Kielcach 1939–1945: sygn. 6.

Archiwum Państwowe w Lublinie: Urząd Okręgu Lubelskiego: sygn. 914.

Archiwum Państwowe w Warszawie: Sąd Okręgowy w Warszawie (639): sygn. 5661.

Becker M., Sądownictwo niemieckie i jego rola w polityce okupacyjnej na ziemiach polskich wcielonych do Rzeszy 1939–1945, Warszawa 2020.

Borowiec R. i in., Generalne Gubernatorstwo 1939–1945. Dokumenty z okresu okupacji w zasobie Archiwum Państwowego w Lublinie, Ryki 2015.

Bundesarchiv Berlin (Archiwum Federalne w Berlinie): R 3001/60799; R 3001/80515.

Das Diensttagebuch des deutschen Generalgouverneurs in Polen 1939–1945, red. W. Präg, W. Jacobmeyer, Stuttgart 1975.

Dritte Verordnung zur Vereinfachung der Strafrechtspflege vom 29. Mai 1943 [Trzecie rozporządzenie o uproszczeniu karnego wymiaru sprawiedliwości z 29 maja 1943 r.] (Reichsgesetzblatt [Dziennik Ustaw Rzeszy] 1943, s. 342).

Gesetz gegen gefährliche Gewohnheitsverbrecher und über Maßregeln der Sicherung und Besserung vom 24. November 1933 [Ustawa przeciw niebezpiecznym przestępcom notorycznym i o środkach zabezpieczenia i poprawy z 24 listopada 1933 r.] (Reichsgesetzblatt [Dziennik Ustaw Rzeszy] 1933, s. 995).

Graczyk K., Sądy specjalne III Rzeszy jako „sądy doraźne frontu wewnętrznego” (1933–1945), „Miscellanea Historico-Iuridica” 2019, t. 18, z. 2.

Graczyk K., Sondergericht Kattowitz. Sąd Specjalny w Katowicach 1939–1945, Warszawa 2020.

Gruchmann L., Justiz im Dritten Reich 1933–1940. Anpassung und Unterwerfung in der Ära Gürtner, München 2001.

Klee E., Das Personenlexikon zum Dritten Reich, Frankfurt am Main 2007.

Konieczny A., Pod rządami wojennego prawa karnego Trzeciej Rzeszy. Górny Śląsk 1939–1945, Warszawa–Wrocław 1972.

Longerich P., Himmler. Buchalter śmierci, tłum. J. Skowroński, S. Szymański, Warszawa 2014.

Madajczyk C., Faszyzm i okupacje 1938–1945. Wykonywanie okupacji przez państwa Osi w Europie, t. 1: Ukształtowanie się zarządów okupacyjnych, Poznań 1983.

Majer D., „Non-Germans” under the Third Reich. The Nazi Judicial and Administrative System in Germany and Occupied Eastern Europe, with Special Regard to Occupied Poland, 1939–1945, Lubbock 2013.

Mielnik H., Obraz sądownictwa i adwokatury w Generalnym Gubernatorstwie w okresie II wojny światowej w twórczości Karola Pędowskiego, „Miscellanea Historico-Iuridica” 2020, t. 19, z. 2.

Mielnik H., Prawo sprawdzenia prawomocnych orzeczeń sądów polskich (nieniemieckich) w Generalnym Gubernatorstwie w okresie II wojny światowej. Orzecznictwo Wyższego Sądu Niemieckiego w Radomiu, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 2020, t. 72, nr 1.

Mielnik H., Sądownictwo polskie (nieniemieckie) w dystrykcie lubelskim Generalnego Gubernatorstwa w latach 1939–1944, Lublin 2020.

Narodowe Archiwum Cyfrowe: 3/2/0/-/3135.

Pospieszalski K.M., Odpowiedzialność naczelnych zwierzchników administracji terenowej za zbrodnie wojenne w okupowanej Polsce, „Przegląd Zachodni” 1962, t. 2, nr 3.

Prawo Generalnego Gubernatorstwa w układzie rzeczowym z objaśnieniami i szczegółowym skorowidzem, red. A. Weh, Kraków 1941.

Ryszka F., Państwo stanu wyjątkowego. Rzecz o systemie państwa i prawa Trzeciej Rzeszy, Warszawa 2021.

Schmidt H., „Beabsichtige ich die Todesstrafe zu beantragen”. Die nationalsozialistische Sondergerichtsbarkeit im Oberlandesgerichtsbezirk Düsseldorf 1933–1945, Essen 1998.

Strafgesetzbuch für das Deutsche Reich vom 15. Mai 1871 [Kodeks karny dla Rzeszy Niemieckiej z 15 maja 1871 r.] (Reichsgesetzblatt [Dziennik Ustaw Rzeszy] 1871, s. 127 ze zm.).

Verordnung über Maßnahmen auf dem Gebiete der Gerichtsverfassung und der Rechtspflege vom 1. September 1939 [Rozporządzenie o środkach w dziedzinie ustroju sądów i wymiaru sprawiedliwości z 1 września 1939 r.] (Reichsgesetzblatt [Dziennik Ustaw Rzeszy] 1939, s. 1683).

Verordnung des Oberbefehlshabers des Heeres über Waffenbesitz vom 12. September 1939 [Rozporządzenie Naczelnego Dowódcy Wojska o posiadaniu broni z 12 września 1939 r.] (Verordnungsblatt für die Besetzten Gebiete in Polen [Dziennik Rozporządzeń dla Obszarów Okupowanych w Polsce] 1939, nr 8, s. 41).

Verordnung über den Aufbau der Rechtspflege im Generalgouvernement vom 26. Oktober 1939 [Rozporządzenie o odbudowie wymiaru sprawiedliwości w Generalnym Gubernatorstwie z 26 października 1939 r.] (Verordnungsblatt des Generalgouverneurs für die Besetzten Polnischen Gebiete [Dziennik rozporządzeń generalnego gubernatora dla okupowanych polskich obszarów] 1939, nr 1, s. 4).

Verordnung über die Sondergerichte im Generalgouvernement vom 15. November 1939 [Rozporządzenie o Sądach Specjalnych w Generalnym Gubernatorstwie z 15 listopada 1939 r.] (Verordnungsblatt des Generalgouverneurs für die Besetzten Polnischen Gebiete [Dziennik rozporządzeń generalnego gubernatora dla okupowanych polskich obszarów] 1939, nr 6, s. 34–36, § 2 ust. 2).

Verordnung gegen Volksschädlinge vom 5. September 1939 [Rozporządzenie przeciwko szkodnikom narodowym z 5 września 1939 r.] (Reichsgesetzblatt [Dziennik Ustaw Rzeszy] 1939, s. 1679).

Verordnung gegen Gewaltverbrecher vom 5. Dezember 1939 [Rozporządzenie przeciwko przestępcom gwałtownym z 5 grudnia 1939 r.] (Reichsgesetzblatt [Dziennik Ustaw Rzeszy] 1939, s. 2378).

Verordnung über die deutsche Gerichtsbarkeit im Generalgouvernement vom 19. Februar 1940 [Rozporządzenie o sądownictwie niemieckim w Generalnym Gubernatorstwie z 19 lutego 1940 r.] (Verordnungsblatt des Generalgouverneurs für die Besetzten Polnischen Gebiete [Dziennik rozporządzeń generalnego gubernatora dla okupowanych polskich obszarów] 1940, nr 13, s. 57).

Verordnung über die polnische Gerichtsbarkeit im Generalgouvernement vom 19. Februar 1940 [Rozporządzenie o sądownictwie polskim z 19 lutego 1940 r.] (Verordnungsblatt des Generalgouverneurs für die Besetzten Polnischen Gebiete [Dziennik rozporządzeń generalnego gubernatora dla okupowanych polskich obszarów] 1940, cz. I, nr 13, s. 64).

Verordnung über die Zuständigkeit der Strafgerichte, die Sondergerichte und sonstige strafverfahrensrechtliche Vorschriften vom 21. Februar 1940 [Rozporządzenie o właściwości sądów karnych, sądów specjalnych i o innych przepisach karnoprocesowych z 21 lutego 1940 r.] (Reichsgesetzblatt [Dziennik Ustaw Rzeszy] 1940, s. 405).

Verordnung über den Aufbau der Rechtspflege im Distrikt Galizien vom 1. August 1941 [Rozporządzenie o odbudowie wymiaru sprawiedliwości w dystrykcie Galicja z 1 sierpnia 1941 r.] (Verordnungsblatt für das Generalgouvernement [Dziennik Rozporządzeń Generalnego Gubernatorstwa] 1941, nr 68, s. 445).

Verordnung zum Schutze der Fluren und Feldfrüchte vom. 14. August 1941 [Rozporządzenie w sprawie ochrony pól i płodów z 14 sierpnia 1941 r.] (Verordnungsblatt für das Generalgouvernement [Dziennik Rozporządzeń Generalnego Gubernatorstwa] 1941, nr 75, s. 483).

Verordnung zur weiteren Vereinfachung der Strafrechtspflege vom 13. August 1942 [Rozporządzenie o dalszym uproszczeniu karnego wymiaru sprawiedliwości z 13 sierpnia 1942 r.] (Reichsgesetzblatt [Dziennik Ustaw Rzeszy] 1942, s. 508).

Verordnung zur Vereinfachung der Strafgerichtsbarkeit im Generalgouvernement vom 24. Oktober 1942 [Rozporządzenie celem uproszczenia sądownictwa karnego w Generalnym Gubernatorstwie z 24 października 1942 r.] (Verordnungsblatt für das Generalgouvernement [Dziennik Rozporządzeń Generalnego Gubernatorstwa] 1942, nr 95, s. 667–669).

Verordnung zur kriegsmäßigen Vereinfachung der Rechtspflege im Generalgouvernement vom 5. Juli 1943 [Rozporządzenie w celu uproszczenia wymiaru sprawiedliwości w Generalnym Gubernatorstwie stosownie do potrzeb wojennych z 5 lipca 1943 r.] (Verordnungsblatt für das Generalgouvernement [Dziennik Rozporządzeń Generalnego Gubernatorstwa] 1943, nr 53, s. 309–310).

Verordnung zur Bekämpfung von Angriffen gegen das deutsche Aufbauwerk vom 2. Oktober 1943 [Rozporządzenie w celu zwalczania zamachów na niemieckie dzieło odbudowy w Generalnym Gubernatorstwie z 2 października 1943 r.] (Verordnungsblatt für das Generalgouvernement [Dziennik Rozporządzeń Generalnego Gubernatorstwa] 1943, nr 82, s. 589–590).

Verordnung zur weiteren Anpassung der Strafrechtspflege an die Erfordernisse des totalen Krieges (Vierte Verordnung zur Vereinfachung der Strafrechtspflege) vom 13. Dezember 1944 [Rozporządzenie o dalszym dostosowaniu karnego wymiaru sprawiedliwości do wymogów wojny totalnej – Czwarte rozporządzenie o uproszczeniu karnego wymiaru sprawiedliwości z 13 grudnia 1944 r.] (Reichsgesetzblatt [Dziennik Ustaw Rzeszy] 1944, s. 339).

Wille K., Die Rechtspflege im Generalgouvernement [w:] Das Generalgouvernement. Seine Verwaltung und seine Wirtschaft, red. J. Bühler, Krakau 1943.

Wille K., Gerichtsbarkeit [w:] Das Generalgouvernement, red. M. du Prel, Würzburg 1942.

Wrzyszcz A., Hierarchia aktów prawnych wprowadzonych przez okupanta niemieckiego w Generalnym Gubernatorstwie w latach 1939–1945, „Studia Iuridica Lublinensia” 2014, nr 22.

Wrzyszcz A., Okupacyjne sądownictwo niemieckie w Generalnym Gubernatorstwie 1939–1945. Organizacja i funkcjonowanie, Lublin 2008.

Wrzyszcz A., Organizacja niemieckiego resortu sprawiedliwości w Generalnym Gubernatorstwie w latach 1939–1945, „Annales UMCS” 2013, sec. G, t. 60, z. 1.

Wrzyszcz A., Sądownictwo SS i policji w Generalnym Gubernatorstwie (stan badań), „Studia Iuridica Lublinensia” 2013, t. 19.

Wrzyszcz A., Z badań nad administracją wymiaru sprawiedliwości w Generalnym Gubernatorstwie (1939–1945), „Czasopismo Prawno-Historyczne” 2003, t. 55, z. 2.

Licencja

Prawa autorskie (c) 2023 Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/legalcode.pl

                            Pokaż  Nr 16 (2023)

Nr 16 (2023)

ISSN:
1899-1254
eISSN:
2957-1731

Data publikacji:
2023-12-29

Dział: Dokumenty