Język Polski
English
Sprawowanie sądownictwa i administrowanie na wschodnich ziemiach wcielonych widziane oczami niemieckiego sędziego
Konrad Graczyk
https://orcid.org/0000-0002-0991-2036
Instytut Pamięci Narodowej w Warszawie, Uniwersytet Śląski w Katowicach
Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej, Nr 15 (2022), strony: 283–306
Data publikacji: 2022-12-30
https://doi.org/10.48261/PAIPN221513
PDF
Abstrakt
Referat dr. Ericha Reichenbacha pt. „Sprawowanie sądownictwa i administrowanie na wschodnich ziemiach wcielonych” odnaleziono w jego w aktach personalnych znajdujących się w Tajnym Archiwum Fundacji Pruskiego Dziedzictwa Kulturalnego w Berlinie-Dahlem. Tytuł dokumentu wskazuje, że przygotowano go na wystąpienie w Reichsburg Kochem, co oznacza, że powstał on w roku 1944. Wykład zasługuje na uwagę, gdyż działalność sądową na części terytorium II RP wcielonej do III Rzeszy przedstawiono w nim w sposób syntetyczny, z perspektywy kilku lat doświadczeń. Poszczególne tezy zawarte w prelekcji odniesiono do najnowszych ustaleń badaczy, a także zaakcentowano i skomentowano przemilczenia lub mylne twierdzenia autora.
Słowa kluczowe
sądownictwo • III Rzesza • Górny Śląsk • ziemie wcielone • okupacja • okupacja niemiecka • referat • Erich Reichenbach the judiciary • Third Reich • Upper Silesia • incorporated lands • occupation • German occupation • lecture • Erich Reichenbach
Bibliografia
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie: GK 108/42.
Archiwum Państwowe w Katowicach: Sondergericht Kattowitz: 419; 456; 494.
Aus dem Brief eines deutschen Richters in dem neuen Ostgebiet, „Deutsche Justiz” 1940, nr 11.
Becker M., Mitstreiter im Volkstumskampf. Deutsche Justiz in den eingegliederten Ostgebieten 1939–1945, München 2014.
Bichat T., Die Staatsanwaltschaft als recht- und kriminalpolitische Steuerungsinstanz im NS-Regime. Dargestellt am Beispiel des Kölner Sondergerichts von 1933–1945, Bonn 2014.
Boda-Krężel Z., Sprawa volkslisty na Górnym Śląsku, Opole 1978.
Bömelburg H., Musial B., Die deutsche Besatzungspolitik in Polen 1939–1945 [w:] Deutsch-polnische Beziehungen 1939–1945–1949. Eine Einführung, red. W. Borodziej, K. Ziemer, Osnabrück 2000.
Broszat M., Zur Perversion der Strafjustiz im Dritten Reich, „Vierteljahrshefte für Zeitgeschichte” 1958, nr 6.
Broszat M., Zweihundert Jahre deutsche Polenpolitik, Frankfurt am Main 1972.
Dzieje Śląska Cieszyńskiego od zarania do czasów współczesnych, t. 6, red. I. Panic, Cieszyn 2015.
Bundesarchiv Berlin (Archiwum Federalne w Berlinie): R 3001/24482; R 3001/24513; R 3001/25106; R 3001/57721.
Erlaß des Führers und Reichskanzlers über die Gliederung und Verwaltung der Ostgebiete vom 8. Oktober 1939 [Dekret Hitlera z 8 X 1939 r. o podziale i zarządzie obszarów wschodnich] (Reichsgesetzblat [Dziennik Ustaw Rzeszy] 1939).
Erlaß über die Errichtung eines Oberlandesgerichts in Kattowitz vom 20. März 1941 [Dekret o utworzeniu Wyższego Sądu Krajowego w Katowicach z dnia 20 III 1941 r.] (Reichsgesetzblat [Dziennik Ustaw Rzeszy] 1941).
Geheimes Staatsarchiv Preußischer Kulturbesitz Berlin-Dahlem (Tajne Archiwum Fundacji Pruskiego Dziedzictwa Kulturalnego w Berlinie-Dahlem): XVII. HA Schlesien, Rep. 201; XVII. HA, Rep. 222a, Nr. 2040; XVII. HA, Rep. 222a, Nr. 2436; XVII. HA, Rep. 222a, Nr. 2791; XVII. HA, Rep. 222a, Nr. 3500; XVII. HA, Rep. 222a, Nr. 3578; XVII. HA, Rep. 222a, Nr. 3674; XVII. HA, Rep. 222a, Nr. 3832.
Grabiec J., Sprawa volkslisty na Górnym Śląsku po II wojnie światowej, „Prace Historyczno-Archiwalne” 2000, t. 9.
Graczyk K., Ewakuacja Sądu Specjalnego w Bielsku (Sondergericht Bielitz) w świetle raportów urzędnika bielskiej prokuratury z 1945 roku, „Szkice Archiwalno-Historyczne” 2017, nr 14.
Graczyk K., Sondergericht Kattowitz. Sąd Specjalny w Katowicach 1939–1945, Warszawa 2020.
Gruchmann L., Justiz im Dritten Reich 1933–1940. Anpassung und Unterwerfung in der Ära Gürtner, München 2001.
Herbers M., Organisationen im Krieg. Die Justizverwaltung im Oberlandesgerichtsbezirk Köln 1939–1945, Tübingen 2012.
Izdebski Z., Niemiecka Lista Narodowa na Górnym Śląsku, Katowice–Wrocław 1946.
Johe W., Die gleichgeschaltete Justiz. Organisation der Rechtswesens und Politisierung der Rechtsprechung 1933–1945 dargestellt am Beispiel des Oberlandesgerichtsbezirks Hamburg, Frankfurt am Main 1967.
Kaczmarek R., Pod rządami gauleiterów. Elity i instancje władzy w rejencji katowickiej w latach 1939–1945, Katowice 1998.
Kershaw I., Hitler 1941–1945. Nemezis, Poznań 2003.
Koehl R., The Deutsche Volksliste in Poland 1939–1945, „Journal of Central European Affairs” 1956, t. 15, nr 4.
Konieczny A., Pod rządami wojennego prawa karnego Trzeciej Rzeszy. Górny Śląsk 1939–1945, Warszawa–Wrocław 1972.
Kozyra W., Okupacyjna administracja niemiecka na ziemiach Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1939–1945, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio G. Iusˮ 2013, t. 60, z. 1.
Kulesza W., Crimen laesae iustitiae. Odpowiedzialność karna sędziów i prokuratorów za zbrodnie sądowe według prawa norymberskiego, niemieckiego, austriackiego i polskiego, Łódź 2013.
Majer D., „Narodowo obcy” w Trzeciej Rzeszy. Przyczynek do narodowosocjalistycznego ustawodawstwa i praktyki prawniczej w administracji i wymiarze sprawiedliwości ze szczególnym uwzględnieniem ziem wcielonych do Rzeszy i Generalnego Gubernatorstwa, Warszawa 1989.
Michelberger H., Berichte aus der Justiz des Dritten Reiches. Die Lageberichte der Oberlandesgerichtspräsidenten von 1940–45 unter vergleichender Heranziehung der Lageberichte der Generalstaatsanwälte, Pfaffenweiler 1989.
Mielnik H., Sądownictwo polskie (nieniemieckie) w dystrykcie lubelskim Generalnego Gubernatorstwa w latach 1939–1944, Lublin 2020.
Moritz G., Gerichtsbarkeit in den von Deutschland besetzten Gebieten 1939–1945, Tübingen 1955.
Narodowe Archiwum Cyfrowe: 1-B-532-1; 1-N-2532-2; 1-B-522; 1-B-550.
Rak R., Die deutsche Volksliste (1941) und ihre sittliche Beurteilung, „Oberschlesisches Jahrbuch” 1991, t. 7.
Raporty Ludwiga Fischera, gubernatora dystryktu warszawskiego 1939–1944, wybór i oprac. K. Dunin-Wąsowicz i inni, Warszawa 1987.
Raporty z ziem wcielonych do III Rzeszy (1942–1944), red. Z. Mazur, A. Pietrowicz, M. Rutkowska, Poznań 2004.
Richterbriefe. Dokumente zur Beeinflussung der deutschen Rechtsprechung 1942–1944, red. H. Boberach, Boppard am Rhein 1975.
Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 VI 1934 r. – Kodeks handlowy (DzU 1934, nr 57).
Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 X 1933 r. – Kodeks zobowiązań (DzU 1933, nr 82).
Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 29 XI 1930 r. – Kodeks postępowania cywilnego (DzU 1930, nr 83).
Rüping H., Staatsanwaltschaft und Provinzialjustizverwaltung im Dritten Reich. Aus den Akten der Staatsanwaltschaft bei dem Oberlandesgericht Celle als höherer Reichsjustizbehörde, Baden-Baden 1990.
Schädler S., „Justizkrise” und „Justizreform” im Nationalsozialismus. Das Reichsjustizministerium unter Reichsjustizminister Thierack (1942–1945), Tübingen 2009.
Schorn H., Der Richter im Dritten Reich. Geschichte und Dokumente, Frankfurt am Main 1959.
Steinlechner W., Der Richter im Dritten Reich. Status – Unabhängigkeit – Persönlichkeit, Mainz 1974.
Stolleis M., Nahes Unrecht, fernes Recht. Zur Juristischen Zeitgeschichte im 20. Jahrhundert, Göttingen 2014.
Verordnung über die Strafrechtspflege gegen Polen und Juden in den eingegliederten Ostgebieten vom 4. Dezember 1941 [Rozporządzenie o prawie karnym dla Polaków i Żydów na wschodnich obszarach wcielonych z dnia 4 XII 1941 r.] (Reichsgesetzblat [Dziennik Ustaw Rzeszy] 1941).
Wahl B., Die Richterbriefe. Ein Beitrag zur Geschichte der nationalsozialistischen Justizpolitik, Heidelberg 1981.
Zarzycki E., Działalność hitlerowskiego Sądu Specjalnego w Bydgoszczy w latach 1939–1945, Bydgoszcz 2000.
Zarzycki E., Eksterminacyjna i dyskryminacyjna działalność hitlerowskich sądów Okręgu Gdańsk–Prusy Zachodnie w latach 1939–1945, Bydgoszcz 1981.
Inne teksty tego samego autora
- Konrad Graczyk, Hubert Mielnik, Zarządzenie Kurta Willego w sprawie uproszczenia wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych w Generalnym Gubernatorstwie. Tekst i komentarz , Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej: Nr 16 (2023)
- Konrad Graczyk, Oscar Szerkus, Die Sondergerichtsbarkeit des Polnischen Untergrundstaates, Berlin 2019, ss. 469 , Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej: Nr 13 (2020)
