View No. 13 (2024)

No. 13 (2024)

ISSN:
2545-3424

eISSN:
2299-890X
Section: Studia

Primate Stefan Wyszyński and the Crises of Power in the Polish People’s Republic (1956–1966–1968–1970–1976–1980) – an Attempt at an Overview

Rafał Łatka

https://orcid.org/0000-0003-2650-4031

Instytut Pamięci Narodowej, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego

Rafał Łatka – historian and political scientist, Dr. hab. History, Professor at the Stefan Cardinal Wyszyński University in Warsaw, Poland, Dr. Political Science, Chief Specialist at the Historical Research Office at the Institute of National Remembrance (IPN) and coordinator of the IPN Central Research Project “Communist Authorities on Churches and Religious Associations in Poland 1944–1989”. Editor of series and multi-volume publications: Kościół Katolicki w Dokumentach [The Catholic Church in Documents]; Biskupi w Realiach Komunistycznego Państwa [Bishops in the Reality of the Communist State], Urząd do spraw Wyznań: struktury, działalność, ludzie [The Office for Religious Affairs: Structures, Activities, People]. Author, co-author and editor of 48 books, i.a.: Prymas Stefan Wyszyński w realiach PRL [Primate Stefan Wyszyński in the reality of the Polish People’s Republic], Warsaw: Instytut De Republica, 2022; Episkopat Polski wobec stosunków państwo–Kościół i rzeczywistości społeczno-pol- itycznej PRL 1970–1989 [The Polish Episcopate Ton State-Church Relations and the Socio-Political reality of the Polish People’s Republic 1970–1989], Warsaw: IPN, 2019; Kościół katolicki w Polsce rządzonej przez komunistów [Catholic Church in Poland Ruled by Communists], Warsaw: IPN, 2017 (together with Rev. Józef Marecki); Arcybiskup Antoni Baraniak 1904–1977 [Archbishop Antoni Baraniak 1904–1977], Poznań–Warsaw: IPN, 2017 (with Konrad Białecki, Rafał Reczek and Elżbieta Wojcieszyk); Polityka władz PRL wobec Kościoła katolickiego w wojewódz- twie krakowskim w latach 1980–1989 [The Policy of the Polish People’s Republic Authorities Towards the Catholic Church in the Cracow Voivodeship in 1980–1989], Cracow: IPN, 2016; Pielgrzymki Jana Pawła II do Krakowa w oczach SB. Wybór dokumentów [John Paul II’s Pilgrimages to Cracow in the Eyes of the Security Service. Selection of Documents], Cracow: IPN, 2012 Member of the editorial boards of academic journals: Saeculum Christianum, Glaukopis, Komunizm: System – Ludzie – Dokumentacja. Recipient of distinctions: the Oskar Halecki Historical Book of the Year in the category “Best academic book devoted to the history of Poland and Poles in the 20th century” in 2019; the Prime Minister’s Award for 2021 in the category “Highly rated academic achievements, which are the basis for awarding the degree of PhD with habilitation” and five Feniks awards, awarded by the Association of Catholic Publishers.

Komunizm: system-ludzie-dokumentacja, No. 13 (2024), pages: 15-51

Publication date: 2024-12-23

https://doi.org/10.48261/2299.890X.13.2024.02

Abstract

The article presents Cardinal Stefan Wyszyński’s approach to the successive crises of the communist system, of which there was no shortage in the years when he was the Primate of Poland. The text discusses both the assessments of these events, formulated by the head of the Catholic Church in Poland, as well as the actions he took as a result. The Cardinal accurately assessed the weaknesses of the authorities in “people’s” Poland and took advantage of those in accordance with the interests of the Church and Polish society. His decisions were generally the result of profound logical reflections, which he presented during the debates of the Polish Episcopate and in his diary Pro memoria.


Archiwum Akt Nowych, Komitet Centralny Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, LI/74; Urząd ds. Wyznań, 78/83.

Archiwum Archidiecezjalne w Gnieźnie, S. Wyszyński, Pro memoria 1966, 1968, 1970, 1976, 1980–1981.

Archiwum Archidiecezjalne Warszawskie, Sekretariat Prymasa Polski, 04/11, Rada Główna Episkopatu Polski 1956; 04/12, Komisja Główna Episkopatu Polski 1957; 04/21, Komisja Główna Episkopatu Polski 1966; 04/23, Komisja Główna Episkopatu Polski 1968; 04/25, Rada Główna Episkopatu Polski 1970; 04/30, Rada Główna Episkopatu Polski 1975; 04/31, Rada Główna Episkopatu Polski 1976; 04/35, Rada Główna Episkopatu Polski 1980; 04/172, Konferencja Plenarna Episkopatu z 14 XII 1956; 04/174, Konferencja Plenarna Episkopatu Polski z 11 IV 1957; 04/283, Konferencja Plenarna Episkopatu Polski z 8–9 IX 1976; 04/284, Konferencja Plenarna Episkopatu Polski z 17–18 XI 1976; 04/304, Konferencja Plenarna Episkopatu Polski z 10 IX 1980.

Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych w Warszawie 1954–1990, 01283/279; 0639/146, t. 2; 0639/146, t. 6.

Archiwum Instytutu Prymasowskiego Stefana Kardynała Wyszyńskiego, S. Wyszyński, Kazania i przemówienia autoryzowane, t. 36: I–IV 1971.

Eisler J., Żaryn J., Grudzień 1970 w oczach Episkopatu Polski, „Polska 1944/45–1989. Studia i materiały” 2005, t. 7.

Komunikaty Konferencji Episkopatu Polski 1945–2000, oprac. J. Żaryn, Warszawa–Poznań 2006.

Listy Pasterskie Episkopatu Polski 1945–2000, t. 1, Marki 2003.

Listy pasterskie Prymasa Polski 1946–1974, Paryż 1975.

Łatka R., „Normalizacja” relacji państwo–Kościół w latach siedemdziesiątych XX wieku z perspektywy Prymasa Stefana Wyszyńskiego – nieznany dokument z Sekretariatu Prymasa Polski, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2018, nr 2.

Obchody milenijne 1966 roku w świetle dokumentów Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, red. W. Chudzik, I. Kielmel, I. Marczak, Warszawa 1998.

Romaniuk M.P., Prymas Tysiąclecia w słowie pisanym. Bibliografia życia, twórczości i posługi Kardynała Stefana Wyszyńskiego 1921–2017, t. 1–2, Warszawa 2018.

Tajne dokumenty Biura Politycznego. PZPR a „Solidarność” 1980–1981, oprac. Z. Włodek, Londyn 1992.

W służbie Boga i Polski. Komunistyczna bezpieka wobec kardynała Stefana Wyszyńskiego, oprac. J. Marecki, P. Nitecki, R. Szczypta-Szczęch, Kraków 2014.

Wyszyński S., Dzieła zebrane, t. 21: Styczeń–czerwiec 1968, red. I. Czarcińska, B. Mackiewicz, A. Rastawicka, Warszawa 2021.

Wyszyński S., Pro memoria, t. 3: 1953–1956, red. I. Czarcińska, A. Gałka, Warszawa 2018.

Wyszyński S., Pro memoria, t. 4: 1956–1957, oprac. M. Białkowski, M. Wiśniewska, Warszawa 2020.

Wyszyński S., Pro memoria, t. 18: 1971, red. M. Wiśniewska, Warszawa 2023.

Wyszyński S., Zapiski milenijne. Wybór z dziennika „Pro memoria” z lat 1965–1967, wybór i oprac. M. Okońska et al., Warszawa 2001.

Anusz A., Przytulisko. Kościół katolicki wobec opozycji politycznej w Polsce w latach 1976–1980, Warszawa 2001.

Bartnik C., Chrześcijańska nauka o narodzie według prymasa Stefana Wyszyńskiego, Warszawa 1982.

Czaczkowska E., Kardynał Wyszyński. Biografia, Kraków 2013.

Czaczkowska E., Marzec ’68 w dokumentach Konferencji Episkopatu Polski [w:] Stefan Wyszyński wobec oporu społecznego i opozycji 1945–1981, red. E. Czaczkowska, Warszawa 2018.

Czaczkowska E., Represje karno-administracyjne wobec uczestników uroczystości milenijnych w Warszawie w świetle materiałów archiwalnych Instytutu Pamięci Narodowej [w:] Pół wieku Milenium. Religijne, polityczne i społeczne aspekty obchodów Tysiąclecia Chrztu Polski (1956–1966/1967), red. B. Noszczak, Warszawa 2017.

Dudek A., Kościół i opozycja demokratyczna w Polsce (1976–1989) [w:] Kościół katolicki wczoraj i dziś, red. M. Drzonek et al., Szczecin 1998.

Dudek A., Gryz R., Komuniści i Kościół w Polsce 1945–1989, Kraków 2006.

Eisler J., Hierarchowie Kościoła katolickiego wobec kryzysów politycznych 1956, 1968, 1970 [w:] Społeczeństwo, państwo, Kościół (1945–2000). Materiały z ogólnopolskiej konferencji naukowej. Szczecin, 15–16 VI 2000 r., red. A. Kawecki, K. Kowalczyk, A. Kubaj, Szczecin 2000.

Eisler J., Polski rok 1968, Warszawa 2006.

Eisler J., „Polskie miesiące”, czyli kryzys(y) PRL, Warszawa 2008.

Friszke A., Rewolucja Solidarności, Warszawa 2014.

Gryz R., Biskup Czesław Kaczmarek wobec komunistycznej dyktatury [w:] Biskupi w rzeczywistości politycznej Polski „ludowej”, red. R. Łatka, Warszawa 2020.

Kochanowski J., Rewolucja międzypaździernikowa. Polska 1956–1957, Kraków 2017.

Kościół i Prymas Stefan Wyszyński 1956–1966, red. A. Dziurok, W.J. Wysocki, Katowice–Kraków 2008.

Kucharski W., Orędzie biskupów polskich do biskupów niemieckich. Podsumowanie badań, nowe ustalenia i perspektywy badawcze [w:] Kardynał Bolesław Kominek. Biskup, dyplomata, wizjoner, red. W. Kucharski, R. Łatka, Warszawa–Wrocław 2020.

Kucharski W., Wielki nieobecny. Kwestia udziału papieża Pawła VI w obchodach milenijnych w Polsce [w:] Pół wieku Milenium. Religijne, polityczne i społeczne aspekty obchodów Tysiąclecia Chrztu Polski (1956–1966/1967), red. B. Noszczak, Warszawa 2017.

Lewandowski J., Naród w nauczaniu kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa 1982.

Łatka R., „Bronić Solidarność przed wkraczaniem na tereny polityczne”. Prymas Stefan Wyszyński wobec Solidarności [w:] Stefan Wyszyński wobec oporu społecznego i opozycji 1945–1981, red. E. Czaczkowska, Warszawa 2018.

Łatka R., Challenges of a scholarly biography of primate Stefan Wyszyński, „Polish Biographical Studies” 2020, nr 8.

Łatka R., Czy prymasa Wyszyńskiego można określać mianem realisty politycznego, „Politeja” 2013, nr 25.

Łatka R., Episkopat Polski wobec stosunków państwo–Kościół i rzeczywistości społeczno-politycznej PRL 1970–1989, Warszawa 2019.

Łatka R., Idea dobra wspólnego i racja stanu w nauczaniu Prymasa Wyszyńskiego [w:] Prymas Stefan Wyszyński a Niepodległa. Naród – patriotyzm – państwo w myśli i nauczaniu Prymasa Tysiąclecia, red. E. Czaczkowska, R. Łatka, Warszawa 2019.

Łatka R., Koniec odwilży w relacjach państwo–Kościół (1957–1958) z perspektywy Prymasa Stefana Wyszyńskiego [w:] Christus vincit. Księga dedykowana Biskupowi Edwardowi Frankowskiemu w 80. rocznicę urodzin, red. M. Krzysztofiński, J. Wołczański, Rzeszów 2017.

Łatka R., Kościół wobec „Solidarności”, czyli wsparcie idei niezależnych związków zawodowych [w:] Kościoły i inne związki wyznaniowe w służbie dobru wspólnemu, red. W. Uruszczak, K. Krzysztofek, M. Mikuła, Kraków 2014.

Łatka R., Mackiewicz B., Zamiatała D., Prymas Stefan Wyszyński. Biografia, Warszawa 2020.

Łatka R., Patriotyzm prymasa Stefana Wyszyńskiego – zarys zagadnienia [w:] Kościół wobec niepodległości Polski 1918–1989. Ludzie – miejsca – wydarzenia, red. K. Sychowicz, J. Wasilewski, Białystok–Warszawa 2020.

Łatka R., Prymas Stefan Wyszyński w okresie przełomu 1956–1957, „Saeculum Christianum” 2020, nr 2.

Łatka R., Prymas Stefan Wyszyński w realiach PRL, Warszawa 2022.

Łatka R., Prymas Stefan Wyszyński wobec rzeczywistości społeczno-politycznej PRL w 1968 r., „Saeculum Christianum” 2022, nr 1.

Łatka R., Prymas Stefan Wyszyński wobec zagrożenia interwencją sowiecką 1980–1981, „Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej” 2018, nr 1.

Łatka R., Rada Główna Episkopatu Polski wobec przedsierpniowej opozycji (1976–1981), „Pamięć i Sprawiedliwość” 2017, nr 1.

Łatka R., Spotkania na szczycie, „Do Rzeczy” 2021, nr 18.

Łatka R., Wokół dwóch porozumień. Prymasa Stefana Wyszyńskiego koncepcja „modus vivendi” z władzami komunistycznymi (1949–1956), „Pamięć i Sprawiedliwość” 2023, nr 2.

Łatka R., Wołczański J., „Postawa nasza musi być jasna i czytelna dla narodu”. Biskup Ignacy Tokarczuk jako członek Episkopatu Polski w okresie prymasostwa kard. Stefana Wyszyńskiego (1965–1981), „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 2022, t. 119.

Madajczyk P., Na drodze pojednania. Wokół orędzia biskupów polskich do biskupów niemieckich z 1965 r., Warszawa 1994.

Micewski A., Kościół wobec „Solidarności” i stanu wojennego, Paryż 1987.

Millennium polskie. Walka o rząd dusz, red. C. Wilanowski, Warszawa 2002.

Nitecki P., Raina P., Kościół i Marzec ’68, „Chrześcijanin w Świecie” 1988, nr 7.

Noszczak B., Antymilenium. Konflikt państwa z Kościołem na tle obchodów tysiąclecia chrztu Polski (1956–1966/1967), Warszawa 2020.

Noszczak B., Okoliczności uwolnienia kardynała Stefana Wyszyńskiego z internowania w Komańczy, „Studia Prymasowskie” 2007, nr 1.

Noszczak B., „Sacrum” czy „profanum”? Spór o istotę obchodów Milenium polskiego (1949–1966), Warszawa 2002.

Pół wieku Milenium. Religijne, polityczne i społeczne aspekty obchodów Tysiąclecia Chrztu Polski (1956–1966/1967), red. B. Noszczak, Warszawa 2017.

Raina P., Kardynał Wyszyński i Solidarność, Warszawa 2008.

Sasanka P., Czerwiec 1976. Geneza, przebieg, konsekwencje, Warszawa 2006.

Siedziako M., Kampania wyborcza i wybory do Sejmu PRL w 1957 roku: stan badań, aktualne ustalenia i perspektywy badawcze, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2016, nr 2.

Skibiński P., Do jakiego stopnia PRL była państwem polskim? Ocena prymasa Wyszyńskiego [w:] Prymas Stefan Wyszyński a Niepodległa. Naród – patriotyzm – państwo w myśli i nauczaniu Prymasa Tysiąclecia, red. E. Czaczkowska, R. Łatka, Warszawa 2019.

Skibiński P., Prymas Stefan Wyszyński a wydarzenia grudnia 1970 r. [w:] Stefan Wyszyński wobec oporu społecznego i opozycji 1945–1981, red. E. Czaczkowska, Warszawa 2018.

Smoliński M.G., Biskup negocjator. Zygmunt Choromański (1892–1968). Biografia niepolityczna?, Warszawa 2014.

Wokół orędzia. Kardynał Bolesław Kominek, prekursor pojednania polsko-niemieckiego, red. W. Kucharski, G. Strauchold, Wrocław 2009.

Zamiatała D., Kardynał Bolesław Kominek jako rządca archidiecezji wrocławskiej [w:] Kardynał Bolesław Kominek. Biskup, dyplomata, wizjoner, red. W. Kucharski, R. Łatka, Warszawa–Wrocław 2020.

Zieliński Z., Educatrix et Advocata. Wychowawca i obrońca. Miejsce Kościoła w dziejach Narodu, Lublin 2015.

Zieliński Z., Wielka Nowenna na tle powojennych losów Kościoła w Polsce [w:] Ecclesia Posnaniensis. Opuscula Mariano Banaszak septuagenario dedicata, red. F. Lenort, K. Lutyński, Poznań 1998.

Żaryn J., „Błogosławię was i wasze poczynania”. Prymas Wyszyński wobec powstania NSZZ „Solidarność”, „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej” 2001, nr 4.

Żaryn J., Dzieje Kościoła katolickiego w Polsce 1944–1989, Warszawa 2003.

Żaryn J., Kościół katolicki – hierarchia, kapłani, świeccy [w:] Między Warszawą a regionem. Opozycja przedsierpniowa na Pomorzu Zachodnim, red. M. Kowalczyk, M. Paziewski, M. Stefaniak, Szczecin 2008.

Żaryn J., O katolicki kształt Solidarności, cz. 1, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2021, nr 1.

License

Copyright (c) 2024 Komunizm: system-ludzie-dokumentacja

Creative Commons License

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.

https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/legalcode.pl

Most read articles by the same author(s)

Łatka, R. (2024). Primate Stefan Wyszyński and the Crises of Power in the Polish People’s Republic (1956–1966–1968–1970–1976–1980) – an Attempt at an Overview. Komunizm: System-Ludzie-Dokumentacja, (13), 15–51. https://doi.org/10.48261/2299.890X.13.2024.02

Statistics

Downloads

Download data is not yet available.

Share it


                            View No. 13 (2024)

No. 13 (2024)

ISSN:
2545-3424
eISSN:
2299-890X

Data publikacji:
2024-12-23

Dział: Studia