Język Polski
English
Relacje Służby Bezpieczeństwa z Komitetem Wojewódzkim PZPR w Katowicach w związku z emigracją do Republiki Federalnej Niemiec w latach siedemdziesiątych XX wieku
Bogusław Tracz
https://orcid.org/0000-0002-0896-1602
Oddziałowe Biuro Badań Historycznych IPN w Katowicach
BiogramBogusław Tracz (ur. 1972) – doktor nauk humanistycznych, historyk, pracownik Oddziałowego Biura Badań Historycznych IPN w Katowicach, członek redakcji półrocznika popularnonaukowego „CzasyPismo. O historii Górnego Śląska”, zasiada w Radzie Muzeum w Gliwicach. Jego zainteresowania badawcze koncentrują się na historii społecznej ziem polskich w latach 1945–1989, ze szczególnym uwzględnieniem Górnego Śląska, dziejów nieformalnych grup młodzieżowych oraz Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w lokalnym systemie władzy.
Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989, Nr 21 (2023), strony: 203-224
Data publikacji: 2024-01-10
https://doi.org/10.48261/arprl232107
PDF
Abstrakt
Jednym z elementów polityki odprężenia w relacjach pomiędzy Wschodem i Zachodem było zbliżenie Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej i Republiki Federalnej Niemiec, które nastąpiło po podpisaniu w grudniu 1970 r. układu o tzw. normalizacji wzajemnych stosunków między tymi państwami. Ten układ oraz porozumienie polsko-zachodnioniemieckie zawarte latem 1975 r. w Helsinkach stanowiły podstawę prawną emigracji z PRL do RFN tych osób, które deklarowały narodowość niemiecką lub miały krewnych z Niemczech Zachodnich. Nadzór nad organizacją i przebiegiem migracji objęła Polska Zjednoczona Partia Robotnicza, a indywidualne decyzje podejmowały powołane specjalnie w tym celu komisje, co spowodowało ograniczenie roli Służby Bezpieczeństwa w realizacji polityki migracyjnej. Ograniczenie nie oznaczało jednak całkowitego wyłączenia i niniejszy artykuł jest próbą opisania współpracy na tym polu tajnej policji politycznej i partii komunistycznej w woj. katowickim, będącym wówczas jednym z głównych obszarów emigracji z Polski do RFN. Podstawę źródłową stanowią dokumenty wytworzone przez partię i SB przechowywane w Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Katowicach oraz opublikowane w wyborze źródeł przygotowanym przez autora w 2022 r.
Słowa kluczowe
Służba Bezpieczeństwa • Polska Zjednoczona Partia Robotnicza • emigracja • Górny Śląsk • Niemcy Security Service • Polish United Workers’ Party • emigration • Upper Silesia • Germany
Bibliografia
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Katowicach (AIPN Ka).
Browarek T., Próba periodyzacji polityki państwa polskiego wobec ludności niemieckiej po II wojnie światowej (1945–1989) [w:] Władze komunistyczne wobec ludności niemieckiej w Polsce w latach 1945–1989, red. A. Dziurok, P. Madajczyk, S. Rosenbaum, Warszawa 2016.
Dziurok A., Wysiedlenia i wyjazdy księży diecezji katowickiej w latach 1945–1989 [w:] Górny Śląsk w Polsce Ludowej, t. 1: Przełomy i zwroty, red. A. Dziurok, B. Linek, Katowice–Opole 2016.
Fic M., Między nauką a propagandą. Śląski Instytut Naukowy im. Jacka Koraszewskiego w Katowicach (1957–1992), Katowice 2014.
Górny Śląsk i Górnoślązacy. Wokół problemów regionu i jego mieszkańców w XIX i XX wieku, red. S. Rosenbaum, Katowice–Gliwice 2014.
Górny Śląsk w Polsce Ludowej, t. 1: Przełomy i zwroty, red. A. Dziurok, B. Linek, Katowice–Opole 2016.
Górny Śląsk w Polsce Ludowej, t. 3: Wysiedlenia – emigracje – przyjazdy, red. A. Dziurok, B. Linek, Katowice–Opole 2021.
Jankowiak S., Migracje z Górnego Śląska po drugiej wojnie światowej [w:] Górny Śląsk i Górnoślązacy. Wokół problemów regionu i jego mieszkańców w XIX i XX wieku, red. S. Rosenbaum, Katowice–Gliwice 2014.
Jankowiak S., „Nie odczuwamy żadnej przynależności do waszego kraju”. Migracje z Górnego Śląska w latach 70., „CzasyPismo. O historii Górnego Śląska” 2013, nr 1.
Linek B., „Duch Helsinek”. Wokół drugiej akcji łączenia rodzin (1975–1976) [w:] Górny Śląsk w Polsce Ludowej, t. 1: Przełomy i zwroty, red. A. Dziurok, B. Linek, Katowice–Opole 2016.
Madajczyk P., Niemcy polscy 1944–1989, Warszawa 2001.
Madajczyk P., „Rewizjonizm zachodnioniemiecki” – problemy terminologiczne i trudności badawcze zjawiska [w:] „Po linii rewizjonizmu zachodnioniemieckiego”. Aparat bezpieczeństwa i akcja antyrewizjonistyczna wobec ludności niemieckiej i rodzimej w Polsce, red. S. Rosenbaum, Katowice–Warszawa 2020.
Osłabić tendencje emigracyjne. Komitet Wojewódzki PZPR w Katowicach wobec wyjazdów do RFN w latach 1970–1978. Wybór źródeł, wybór, wstęp i oprac. B. Tracz, Katowice–Warszawa 2022.
Popieliński P., Niemieckość a integracja społeczna ludności niemieckiej i rodzimej na tzw. Ziemiach Odzyskanych w latach sześćdziesiątych XX wieku [w:] Władze komunistyczne wobec ludności niemieckiej w Polsce w latach 1945–1989, red. A. Dziurok, P. Madajczyk, S. Rosenbaum, Warszawa 2016.
Rosenbaum S., Migracje do RFN w latach siedemdziesiątych XX wieku [w:] Górny Śląsk w Polsce Ludowej, t. 3: Wysiedlenia – emigracje – przyjazdy, red. A. Dziurok, B. Linek, Katowice–Opole 2021.
Rosenbaum S., Operacja „Tama”. Służba bezpieczeństwa wobec masowej emigracji do RFN, „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej” 2010, nr 3.
Rosenbaum S., Wstęp [w:] „Po linii rewizjonizmu zachodnioniemieckiego”. Aparat bezpieczeństwa i akcja antyrewizjonistyczna wobec ludności niemieckiej i rodzimej w Polsce, red. S. Rosenbaum, Katowice–Warszawa 2020.
Słownik wiedzy obywatelskiej, red. A. Łopatka, oprac. J. Babiak, Warszawa 1970.
Stenogram rozmów prowadzonych w dniu 17 VI 1971 r. przez zespół aktywu partyjnego przy Kopalni „Rozbark” z osobami ubiegającymi się o emigracyjny wyjazd do NRF, Katowice, 23 VI 1971 r. [w:] A. Sznajder, Czujecie się Niemcem czy Polakiem?, „CzasyPismo. O historii Górnego Śląska” 2013, nr 1.
Stola D., Kraj bez wyjścia? Migracje z Polski 1949–1989, Warszawa 2010.
Sznajder A., Czujecie się Niemcem czy Polakiem?,„CzasyPismo. O historii Górnego Śląska” 2013, nr 1.
Tracz B., Wstęp [w:] Osłabić tendencje emigracyjne. Komitet Wojewódzki PZPR w Katowicach wobec wyjazdów do RFN w latach 1970–1978. Wybór źródeł, wybór, wstęp i oprac. B. Tracz, Katowice–Warszawa 2022.
Władze komunistyczne wobec ludności niemieckiej w Polsce w latach 1945–1989, red. A. Dziurok, P. Madajczyk, S. Rosenbaum, Warszawa 2016.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
