Język Polski
English
Rok w kamaszach – dokumenty dotyczące służby wojskowej Józefa Marii Ruszara
Jacek Jędrysiak
https://orcid.org/0000-0002-5472-136X
Instytut Historyczny Uniwersytetu Wrocławskiego
Biogramdoktor nauk humanistycznych w zakresie historii, absolwent historii i stosunków międzynarodowych na Uniwersytecie Wrocławskim. Adiunkt w Instytucie Historycznym Uniwersytetu Wrocławskiego. Redaktor
naczelny kwartalnika „Przegląd Historyczno-Wojskowy” wydawanego przez Wojskowe Biuro Historyczne im. gen. broni Kazimierza Sosnkowskiego. Laureat Nagrody Prezesa Rady Ministrów za wyróżnione rozprawy doktorskie w 2015 r. Specjalizuje się w dziejach Prus i Niemiec XIX w., historii myśli wojskowej i problematyce zasadniczej służby wojskowej w ludowym Wojsku Polskim. Opublikował
monografię Prussian Strategic Thought 1815–1830. Beyond Clausewitz (Boston–Leiden 2020). Współautor edycji wspomnień Józefa Marii Ruszara Czerwone pająki. Dziennik żołnierza LWP (Warszawa 2017)
Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989, Nr 19 (2021), strony: 275-321
Data publikacji: 2023-03-29
https://doi.org/10.48261/ARPRL211908
PDF
Abstrakt
Publikacja w 2017 r. pracy Józefa Marii Ruszara Czerwone pająki. Dziennik żołnierza LWP stała się ważnym przyczynkiem do dalszych odkryć w zakresie wykorzystywania obowiązku służby wojskowej do celów represji politycznej. Do tej pory historyków interesowały przede wszystkim zorganizowane formy opresji: bataliony górnicze, kompanie kleryckie, kompanie polowe i wojskowe obozy specjalne. Represje o charakterze bardziej punktowym były analizowane zdawkowo, często bez zrozumienia ich istoty, czemu sprzyjał utrudniony do 2016 r. dostęp do dokumentacji przechowywanej w ramach wojskowej sieci archiwalnej. Stąd dopiero publikacja relacji Ruszara otworzyła nowe pole badawcze, pokazując sposób, w jaki wojsko potrafiło wykorzystywać sytuacyjnie istniejące przepisy w walce z potencjalnie problematycznymi jednostkami. Historia powołania Ruszara do służby w Szkole Oficerów Rezerwy przy Ośrodku Szkolenia Wojsk Lądowych im. Rodziny Nalazków w Elblągu, a następnie posądzenia go o chęć odmowy złożenia przysięgi, wydalenia go z SOR i skierowania do odbycia zasadniczej służby wojskowej została dość dokładnie zrekonstruowana w dzienniku. O wiele trudniej było wówczas potwierdzić przekonanie Ruszara o celowym powołaniu go do służby w lWP oraz odtworzyć przebieg inwigilacji opozycjonisty przez organa Głównego Zarządu Politycznego i Wojskowej Służby Wewnętrznej. Prezentowany zbiór stanowi uzupełnienie opisywanej edycji i jest efektem przeszło dwuipółrocznej kwerendy w Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, Archiwum Wojskowym w Oleśnicy, Archiwum Wojskowym w Toruniu i Centralnym Archiwum Wojskowym Wojskowego Biura Historycznego.
Bibliografia
Archiwum IPN w Warszawie (AIPN)
Archiwum Wojskowe w Oleśnicy (AWO)
Archiwum Wojskowe w Toruniu (AWT)
Centralne Archiwum Wojskowe Wojskowego Biura Historycznego w Warszawie-Rembertowie (CAW WBH)
Oddziałowe Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej we Wrocławiu (AIPN Wr)
"Dziennik Rozkazów Ministerstwa Obrony Narodowej" 1973, 1975
"Dziennik Urzędowy Ministra Obrony Narodowej" 2016
Bobulski S., Klerycy-marynarze. Westerplatte 1964–1966 na tle przemian Kościoła w Polsce po II wojnie światowej, Kraków 2013
Budrewicz L., Z PRL do Polski. Wspomnienia z niejednego podwórka (1976–1989), red. i oprac. M. Kała, G.Waligóra, Wrocław 2008
Bukowski K., Ćwiczenia wojskowe żołnierzy rezerwy na terenie Pomorza Środkowego w Budowie, Trzebiatowie i Unieściu 1982–1983 w dokumentach śledztw prowadzonych przez Oddziałową Komisję Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Szczecinie [w:] Inteligentna forma internowania. Ćwiczenia i powołania do Ludowego Wojska Polskiego jako forma represji po 13 grudnia 1981 r., red. G. Majchrzak, Warszawa 2016, s. 109–113
Celmer M., Służba wojskowa alumnów Wyższego Seminarium Duchownego w Płocku w latach 1965–1980. Zarys problemu, „Studia Płockie” 2012, R. 40, s. 289–299
Ciemięga K., Alumni w Wojsku Polskim w latach 1959–1980 w świetle dokumentów Głównego Zarządu Politycznego, „Biuletyn Wojskowej Służby Archiwalnej” 2006, nr 28, s. 252–266
Czwołek A., Służba wojskowa alumnów w PRL (na przykładzie 54. Szkolnego Batalionu Terenowego Ratownictwa w Bartoszycach), „Klio” 2011, t. 18, nr 3, s. 103–130
Dąbrowski M., Wojskowe Obozy Specjalne 1982–1983, Lublin 2013
Dworaczek K., Przedpełski T., Wszystko, co robiliśmy, okazało się potrzebne. Wspomnienia o Studenckim Komitecie Solidarności we Wrocławiu, Wrocław 2012
Gabański S., Dobrze! Zapiski kleryka-żołnierza (1965–1967), wstęp i oprac. J. Marecki, Kraków 2013
Instrukcje pracy kontrwywiadowczej Wojskowej Służby Wewnętrznej wraz z instrukcjami prowadzenia dokumentacji i ewidencji (1957–1990), oprac. B. Kapuściak, Kraków 2010.
Inteligentna forma internowania. Ćwiczenia i powołania do Ludowego Wojska Polskiego jako forma represji po 13 grudnia 1981 r., red. G. Majchrzak, Warszawa 2016.
Jędrysiak J., „By stworzyć szansę powrotu na właściwą drogę…” Wojsko i opozycja w dekadzie Edwarda Gierka, „Polska Zbrojna Historia” 2021, nr 1, s. 134–139.
Jędrysiak J., Reakcje władz wojskowych na przypadki odmów złożenia przysięgi przez dysydentów wcielonych do Sił Zbrojnych PRL na przełomie lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XX w. [w:] Aparat bezpieczeństwa. Studia nad działalnością i metodami pracy, red. R. Klementowski, J. Syrnyk, Wrocław–Warszawa 2021, s. 144–179
Jędrysiak J., Usunięcia z powodów dyscyplinarnych i politycznych ze Szkół Oficerów Rezerwy w latach 1976–1980 [w:] Szpiedzy – Dezerterzy – Renegaci. Wykroczenia i przestępstwa żołnierzy i funkcjonariuszy służb mundurowych w latach 1918–1989, red. J. Jędrysiak, K. Widziński, Wrocław–Warszawa 2021, s. 359–413
Kapuściak B., Celowe niszczenie czy przepisowe brakowanie? Glosa w sprawie nieistniejących materiałów po Głównym Zarządzie Informacji i Wojskowej Służbie Wewnętrznej, „Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej” 2018, t. 11, s. 33–48
Kapuściak B., Walka kontrwywiadu wojskowego z Kościołem katolickim. Alumni w „ludowym” Wojsku Polskim w świetle dokumentów Wojskowej Służby Wewnętrznej, „Przegląd Historyczno-Wojskowy” 2020, nr 4(274), s. 84–124
Koj E., Zarząd II Sztabu Generalnego WP (Schemat funkcjonowania 1981–1990), „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej” 2007, nr 12(83), s. 80–86
Kompanie kleryckie w Wojsku Polskim 1959–1980. Materiały z konferencji naukowej zorganizowanej w 5 Pułku Inżynieryjnym w Szczecinie-Podjuchach, 8–9 września 2008 r., red. J. Kornek, T. Krawczak, J. Macholak, Szczecin 2009
Kryptonim „Wasale”. Służba Bezpieczeństwa wobec Studenckich Komitetów Solidarności 1977–1980, wybór, wstęp i oprac. Ł. Kamiński, G.Waligóra, Warszawa 2007
Larysz P., Służba wojskowa alumnów Śląskiego Seminarium Duchownego w latach 1959–1978, Katowice 2009
Lesiński A., Służba wojskowa kleryków w PRL (1959–1980), Olsztyn 1995
Marcinkiewicz-Kaczmarczyk A., Akta Zarządu II Sztabu Generalnego WP z lat 1944–1956 w zasobie archiwalnym Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie, „Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej” 2014, t. 7, s. 17–34
Nalepa E.J., Wojskowe bataliony górnicze w Polsce w latach 1949–1959, „Przegląd Historyczny” 1994, nr 1–2, s. 123–133.
Normatywy Wojskowej Służby Wewnętrznej (1957–1990), wybór, wstęp i oprac. B. Kapuściak, Katowice–Kraków 2019.
Pawlak A., Książeczka wojskowa, „Zapis” 1979, nr 9, s. 41–80.
Piotrowski P., Bataliony budowlane i górnicze w Wojsku Polskim [w:] Studia i materiały z dziejów opozycji i oporu społecznego, red. Ł. Kamiński, t. 2, Wrocław 1999, s. 123–142.
Piotrowski P., Funkcjonowanie jednostek pracy w Wojsku Polskim w latach 50.[w:] Gospodarka i społeczeństwo w czasach PRL-u (1944–1989), red. E. Kościk, T. Głowiński, Wrocław 2007, s. 151–158.
Piotrowski P., Kompanie polowe w „ludowym” Wojsku Polskim jako forma represji politycznych. Zarys problemu, „Zeszyty Historyczne WiN-u” 2010, nr 32–33 (Historia i pamięć. Księga dedykowana Januszowi Kurtyce), s. 429–444.
Piotrowski P., Służba wojskowa jako forma represji politycznej w ludowym Wojsku Polskim [w:] Inteligentna forma internowania..., s. 45–63.
Piotrowski P., Służba wojskowa kleryków na przykładzie 56 Batalionu Ratownictwa Terenowego w Brzegu (1966–1980), w: Represje wobec kościoła katolickiego na Dolnym Śląsku i Opolszczyźnie 1945–1989, red. S.A. Bogaczewicz, S. Krzyżanowska, Wrocław 2004, s. 165–178.
Ruszar J.M., Czerwone pająki. Dziennik żołnierza LWP, oprac. i red. K. Dworaczek, J. Jędrysiak, Warszawa 2017.
Setlak A., Służba wojskowa alumnów WSD w PRL i jej ocena w wypowiedziach alumnów i kapłanów rezerwistów z 1970 r. Studium historyczno-socjologiczne na przykładzie Bartoszyc, Olsztyn 2002.
Szarek J., Czarne juwenalia. Opowieść o Studenckim Komitecie Solidarności, Kraków 2007.
Wąsacz J., Szlakiem wspomnień żołnierzy górników lat 1949–1959, Wrocław 2002
https://encysol.pl/es/encyklopedia/biogramy/18455,Ruszar-Jozef.html, dostęp 30 XI 2021 r.
https://www.rpo.gov.pl/pl/content/prezes-IPN-dane-o-osobach-represjonowanych-w-stanie-wojennym-wcieleni-do-wojska, dostęp 13 XII 2021 r.
http://teatrnn.pl/leksykon/artykuly/spotkania-niezalezne-pismo-mlodych-katolikow-w-lublinie/, dostęp 29 V 2021 r.
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
