okładka

Nr 19 (2021)

ISSN:
1733-6996

Dział: Artykuły i studia: Wojskowy aparat represji

Udział 9 Pułku Piechoty w zwalczaniu polskiego podziemia niepodległościowego w powiecie chełmskim w 1945 roku

Dominik Panasiuk

https://orcid.org/0000-0003-1961-8858

(ur. 1983), magister historii, pracownik Oddziałowego Archiwum IPN w Warszawie, zajmuje się dziejami podziemia niepodległościowego w ziemi chełmskiej. Autor m.in.: Praca w konspiracji i tragiczna śmierć
Zygmunta Urbańskiego „Iskry”, „Zeszyty Historyczne WiN-u” 2016, nr 44; Rejon II chełmskiego obwodu AK-DSZ-WiN w latach 1944–1947. Struktura organizacyjna i działalność, „Zeszyty Historyczne WiN-u” 2017, nr 46

Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989, Nr 19 (2021), strony: 56-87

Data publikacji: 2023-03-29

https://doi.org/10.48261/ARPRL211903

Abstrakt

Ważnym i niedostatecznie opracowanym zagadnieniem badawczym dotyczącym najnowszej historii Polski jest kwestia zaangażowania ludowego Wojska Polskiego w zwalczanie podziemia niepodległościowego. Tuż po zakończeniu II wojny światowej w Europie polskie władze komunistyczne rzuciły do walki z podziemiem regularne jednostki wojska. 24 maja 1945 r. Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego wydało rozkaz, na mocy którego do zwalczania wojskowej konspiracji skierowano trzy dywizje piechoty (1, 3 i 9). Wysłano je na teren województw: białostockiego, lubelskiego, rzeszowskiego, warszawskiego i krakowskiego. Obecność wojska miała wzmocnić na tych obszarach władzę komunistyczną, a zadaniem poszczególnych jednostek było pomaganie aparatowi bezpieczeństwa w walce z podziemiem. W skład 3 Dywizji Piechoty wchodził 9 Pułk Piechoty, który miał zwalczać struktury antykomunistycznej konspiracji na terenie powiatu chełmskiego. Operowały tam oddziały partyzanckie podległe Delegaturze Sił Zbrojnych na Kraj i Narodowym Siłom Zbrojnym. Pułk rozpoczął działania w połowie czerwca, a zakończył je w sierpniu 1945 r. Żołnierze tej jednostki uczestniczyli w obławach, aresztowaniach i egzekucjach członków konspiracji, przyczyniając się tym samym do umocnienia władzy komunistów w Polsce.


Miotła Stalina. Polska Północno-Wschodnia i jej pogranicze w czasie obławy augustowskiej w 1945 roku, red. Ł. Adamski, G.Hryciuk, G. Motyka, tłum. K. Byzdra, D. Moskwa, Warszawa 2019

Organizacja i działania bojowe Ludowego Wojska Polskiego w latach 1943–1945. Wybór materiałów źródłowych, oprac. L. Ponahajba i in., Warszawa 1958

Łukaszewski H., Pamiętnik podchorążego [w:] Niezwykła bateria. Wspomnienia podchorążych 1 baterii 1 Oficerskiej Szkoły Artylerii w Chełmie, opr. W. Roman, Pruszków 2005

Sroga A., Na drodze stał Kołobrzeg, Warszawa 1980

Atlas polskiego podziemia niepodległościowego 1944–1956, red. R. Wnuk i in., Warszawa–Lublin 2007

Balbus T., Komunistyczny aparat represji a polskie podziemie niepodległościowe [w:] Polskie podziemie niepodległościowe na tle konspiracji antykomunistycznych w Europie Środkowo-Wschodniej w latach 1944–1956, red. S. Poleszak, Warszawa–Lublin 2008

Bechta M., Muszyński W.J., Przeciwko Pax Sovietica. Narodowe Zjednoczenie Wojskowe i struktury polityczne ruchu narodowego wobec reżimu komunistycznego 1944–1956, Warszawa 2017

Blum I., Z dziejów Wojska Polskiego w latach 1945–1948, Warszawa 1960

Borzęcki A., Referendum ludowe z 30 czerwca 1946 r. na terenie powiatu krasnostawskiego, „Rocznik Chełmski” 2018, t. 22

Caban I., Machocki E., Walka ze zbrojnym podziemiem, „Kamena” 1974, nr 19 (557)

Caban I., Machocki E., Za władzę ludu, Lublin 1975

Chmielarz A., Powstanie i działalność I Zarządu Głównego Zrzeszenia WiN, „Biuletyn IPN” 2020, nr 9(178)

Dudek J., Amnestia jako środek walki aparatu bezpieczeństwa z podziemiem niepodległościowym na przykładzie Lubelszczyzny [w:] Komunistyczne amnestie lat 1945–1947 – drogi do „legalizacji” czy zagłady?, red. W.J. Muszyński, Warszawa 2012

Dziuda M., Pokrzywa J., Siódmy Kołobrzeski, Warszawa 1976

Fabijański H., Stan archiwaliów dotyczących walki ludowego Wojska Polskiego z podziemiem zbrojnym w latach 1944–1948, „Biuletyn Wojskowej Służby Archiwalnej” 1970, nr 2

Fedoruk J., Współdziałanie jednostek WP z organami bezpieczeństwa publicznego i MO w latach 1945–1946, „Wojskowy Przegląd Historyczny” 1984, nr 3(109)

Fragmentaryczna lista więźniów zamordowanych w siedzibie UB w Chełmie, oprac. J. Masłowski [w:] Chełmska bezpieka i jej ofiary, wstęp K. Mart, Chełm 2008

Gałan A., Ruchy migracyjne po II wojnie światowej w powiecie chełmskim w latach 1944–1947, „Rocznik Chełmski” 1999, t. 5

Golik D., Nie jesteśmy żadną bandą, „Biuletyn IPN” 2020, nr 3(172)

Grot L., Działania ludowego Wojska Polskiego przeciwko zbrojnemu podziemiu w latach 1944–1947 [w:] W walce ze zbrojnym podziemiem 1945–1947, red. M. Turlejska, Warszawa 1972

Jaworski M., Korpus Bezpieczeństwa Wewnętrznego 1945–1965, Warszawa 1984

Kaczmarek K., Ósmy Bydgoski, Warszawa 1962

Kajetanowicz J., Polskie wojska lądowe w latach 1945–1960. Skład bojowy, struktury organizacyjne, uzbrojenie, Toruń–Łysomice 2005

Kister A.G., Studium zniewalania. Walka aparatu bezpieczeństwa z polskim zbrojnym podziemiem niepodległościowym na Lubelszczyźnie (1944–1947), Kraków 2005

Kister A.G., Wojsko wobec polskiego niepodległościowego podziemia zbrojnego 1944–1949, „Zeszyty Historyczne WiN-u” 2003, nr 19–20

Komornicki S., Regularne jednostki Ludowego Wojska Polskiego – formowanie, działania bojowe: organizacja, uzbrojenie, metryki jednostek piechoty, Warszawa 1965

Kopciowski A., Zajścia antyżydowskie na Lubelszczyźnie w pierwszych latach po drugiej wojnie światowej, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2007, nr 3

Kowal B., Majus K.D., Łukawiec. Dzieje galicyjskiej wsi, Przemyśl 2016

Kucharuk H., Walka o utrwalenie władzy ludowej w powiecie chełmskim (1944–1947) [w:] Z lat wojny, okupacji i odbudowy, t. 7, red. M. Anusiewicz, L. Grot, Warszawa 1977

Kurtyka J., Na szlaku AK (NIE, DSZ, WiN), „Zeszyty Historyczne” [Paryż] 1990, z. 94

Łabuszewski T., Amnestia 1945 r. i deklaracja Jana Mazurkiewicza „Radosława” [w:] Komunistyczne amnestie lat 1945–1947– drogi do „legalizacji” czy zagłady?, red. W.J. Muszyński, Warszawa 2012

Łabuszewski T., Formy działania podziemia niepodległościowego (na przykładzie nurtu poakowskiego) [w:] Polskie podziemie niepodległościowe na tle konspiracji antykomunistycznych w Europie Środkowo-Wschodniej w latach 1944–1956, red. S. Poleszak, Warszawa–Lublin 2008

Łatyński M., Nie paść na kolana. Szkice o polskiej polityce lat powojennych, Wrocław 2002

Motyka G., Wnuk R., Pany i rezuny. Współpraca AK-WiN i UPA 1945–1947, Warszawa 1997

Pałka J., Ludowe Wojsko Polskie w walce ze zbrojnym polskim podziemiem niepodległościowym (lata 1946 i 1947), „Pamięć i Sprawiedliwość” 2013, nr 1(21)

Panasiuk D., Praca w konspiracji i tragiczna śmierć Zygmunta Urbańskiego „Iskry”, „Zeszyty Historyczne WiN-u” 2016, nr 44

Panasiuk D., Rejon II chełmskiego obwodu AK-DSZ-WiN w latach 1944–1947

Struktura organizacyjna i działalność, „Zeszyty Historyczne WiN-u” 2017, nr 46

Pietrzak L., Antykomunistyczne podziemie zbrojne na terenie Inspektoratu Puławy (1944–1956), Warszawa 2011

Piotrowski M., Narodowe Siły Zbrojne na Lubelszczyźnie 1944–1947, Lublin 2009

Poksiński J., Siły zbrojne wobec ugrupowań niepodległościowych w Polsce w latach 1944–1956 [w:] Wojna domowa czy nowa okupacja? Polska po roku 1944, red. A. Ajnenkiel, Wrocław–Warszawa–Kraków 1998

Poleszak S., Okręg Lubelski AK-DSZ [w:] Wyklęci 1944–1963. Żołnierze podziemia niepodległościowego w latach 1944–1963, red. K. Krajewski, T. Łabuszewski, Warszawa 2017

Skrzyński T., Udział 3 Dywizji Piechoty w ostatnim etapie akcji „Wisła”. Walka z ukraińskim podziemiem, „Biuletyn Wojskowej Służby Archiwalnej” 2000, nr 23

Sulimierski W., Oficerska Szkoła Artylerii nr 1 w Chełmie w latach 1944–1946 [w:] Jednostki Wojskowe Ziemi Chełmskiej w latach 1918–2006, cz. 1, Chełm 2006

Sychowicz K., Kościół katolicki w województwie białostockim wobec podziemia antykomunistycznego w latach 1945–1953, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2005, nr 2(8)

Szota W., Działania jednostek Ludowego Wojska Polskiego przeciwko zbrojnemu podziemiu [w:] 1944–1947. W walce o utrwalenie władzy ludowej w Polsce, przyg. W. Góra, R. Halaba, Warszawa 1967

Tomaszewski J., Sowietyzacja Wojska Polskiego w latach 1943–1956, Wrocław 2012

Turkowski R., Żołnierze Batalionów Chłopskich – członkowie Polskiego Stronnictwa Ludowego wobec podziemia niepodległościowego w Polsce (1945–1947/1948) [w:] Bataliony Chłopskie w ocenie współczesnej historiografii, red. M. Pawlina--Meducka, Kielce 2001

Wawryniuk A., Kształtowanie się granicy wschodniej Polski na przykładzie Chełmszczyzny w latach 1944–1948, „Rocznik Chełmski” 2012, t. 16

Wnuk R., Lubelski Okręg AK, DSZ i WiN 1944–1947, Warszawa 2000

Wołoszyn J., Postawy mieszkańców województwa lubelskiego wobec rzeczywistości społeczno-politycznej lat 1944/1945–1956, „Res Historica” 2017, nr 43.Wrona J., Antytotalitarna opozycja na Lubelszczyźnie – utopia czy polityczny realizm [w:] Podziemie zbrojne na Lubelszczyźnie wobec dwóch totalitaryzmów 1939–1956, red. S. Poleszak, A. Puławski, Warszawa 2003

Wysocki J., Ukraińcy [w:] Dzieje Lubelszczyzny 1944–1956. Aspekty społeczne, gospodarcze, oświatowe i kulturalne, red. T.Osiński, M. Mazur, Lublin 2017

Zabdyrski S., Walki z podziemiem zbrojnym na Lubelszczyźnie 1944–1948, „Wojskowy Przegląd Historyczny” 1981, nr 4(98)

Zajączkowski M., Spór o Wierzchowiny. Działalność oddziałów Akcji Specjalnej (Pogotowia Akcji Specjalnej) NSZ w powiatach Chełm, Hrubieszów, Krasnystaw i Lubartów na tle konfliktu polsko-ukraińskiego (sierpień 1944 r. – czerwiec 1945 r.), „Pamięć i Sprawiedliwość” 2006, nr 1(9)

Zaremba M., Wielka Trwoga. Polska 1944–1947. Ludowa reakcja na kryzys, Kraków 2012

Zblewski Z., Założenia programowe polskiego podziemia niepodległościowego w pierwszych latach powojennych [w:] Polskie podziemie niepodległościowe na tle konspiracji antykomunistycznych w Europie Środkowo-Wschodniej w latach 1944–1956, red. S. Poleszak, Warszawa–Lublin 2008

Pomorska Dywizja Piechoty im. R. Traugutta [w:] Encyklopedia II wojny światowej, red. K. Sobczak, Warszawa 1975

Bandy składają broń, „Sztandar Ludu”, 18 VII 1945 (nr 113)

Przedstawiciele Ziemi Lubelskiej radzą, „Gazeta Lubelska”, 2 VIII 1945 (nr 160)

Trzecia Pomorska Dywizja Piechoty im. Romualda Traugutta, http://www.dws-xip.pl/LWP/3dyw.html

https://katalog.bip.ipn.gov.pl/informacje/72315

Raport wywiadowczy za czas 10 X – 10 XI 1945

okładka

Nr 19 (2021)

ISSN:
1733-6996

Data publikacji:
2021-12-20

Dział: Artykuły i studia: Wojskowy aparat represji