okladka

Том 37 № 1 (2021)

ISSN:
1427-7476

Section: Studia

Aleksander Dubec - prawosławny dziekan i biskup a władze PRL

Przemysław Misiołek

https://orcid.org/0000-0001-8280-4691

Uniwersytet Rzeszowski, Muzeum Regionalne w Jaśle

Pamięć i Sprawiedliwość, Том 37 № 1 (2021), pages: 359-379

Publication date: 2021-06-30

https://doi.org/10.48261/pis213716

Аннотация

Autor prezentuje stosunki państwo–Cerkiew prawosławna na podstawie relacji między ks. Aleksandrem Dubecem, dziekanem rzeszowskim i przemyskim, a od 1983 r. biskupem diecezji przemysko-nowosądeckiej, a władzami PRL. Autor starał się ustalić, na ile administracja państwowa wywierała na niego wpływ w zakresie zarządzania Cerkwią prawosławną w południowo-wschodniej Polsce, czy hierarcha starał się o poparcie władz w sprawie awansów, jak przebiegała jego współpraca ze Służbą Bezpieczeństwa oraz jaki miało to wpływ na działalność Dubeca jako biskupa i dziekana. W pracy zastosowano metodę analityczną. Ksiądz Dubec starał się wykorzystywać swoją lojalność wobec władz państwowych w celu rozbudowy prawosławnej struktury na Rzeszowszczyźnie. Ta postawa nie pomogła jednak w znacznym rozwoju struktury cerkiewnej w tym regionie, o czym świadczą odmowy władz świeckich odnośnie do erygowania kolejnych placówek prawosławnych na tym terenie. Taka polityka administracji sprzyjała rozwojowi Cerkwi greckokatolickiej. Współpraca ks. Dubeca z SB odbywała się na zasadzie dobrowolności. W czasie spotkań duchowny przekazywał funkcjonariuszom informacje na temat Cerkwi prawosławnej, greckokatolickiej i działaczy ukraińskich.


Archiwum Akt Nowych w Warszawie

Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie

Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, Oddział w Rzeszowie

Archiwum Państwowe w Rzeszowie

Plany pracy Departamentu IV MSW na lata 1972–1979, wstęp P. Tomasik, wybór i oprac. M. Biełaszko i in., Warszawa 2007.

Bobryk W., O działalności denuncjatorskiej Jana Lewiarza, „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989” 2016, nr 1.

Brożyniak A., Cerkiew prawosławna jako narzędzie „zwalczania” cerkwi greckokatolickiej w Polsce południowo-wschodniej w latach 1958–1988 [w:] Kościół katolicki w Europie Środkowo-Wschodniej w obliczu dwóch totalitaryzmów (1917–1990), t. 1, red. M. Krzysztofiński, J. Wołczański, Rzeszów–Stalowa Wola–Lwów 2015.

Brożyniak A., Sprawa księdza Jana Lewiarza, „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989” 2008, nr 1.

Brożyniak A., Ziobroń R., Prawosławie w Bieszczadach po II wojnie światowej [w:] Bieszczady w Polsce Ludowej 1944–1989, red. J. Izdebski, K. Kaczmarski, M. Krzysztofiński, Rzeszów 2009.

Dudra A., Dudra S., Prawosławny dekanat lubiński, Strzelce Krajeńskie–Krynica-Zdrój 2005.

Dudra S., Erygowanie parafii prawosławnej w Rozdzielu jako element polityki wyznaniowej w powojennej Polsce, „Rocznik Ruskiej Bursy” 2017.

Dudra S., Kształtowanie się prawosławnego życia religijnego na terenie diecezji przemysko-nowosądeckiej (po 1945 r.) [w:] Kościoły, polityka, historia. Ze studiów nad problemami mniejszości wyznaniowych w Polsce w XX i XXI wieku, red. S. Dudra, O. Kiec, Warszawa 2009.

Dudra S., Odbudowa prawosławnej sieci parafialnej na Łemkowszczyźnie po 1956 roku jako element wielokulturowości regionu, „Studia z Geografii Politycznej i Historycznej” 2014, t. 3.

Dudra S., Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny w obszarze polityki wyznaniowej oraz polityki narodowościowej Polski Ludowej i III Rzeczypospolitej, Warszawa 2019.

Gliwa M., Z dziejów parafii greckokatolickiej w Komańczy (1945–1988) [w:] Kościół katolicki w Europie Środkowo-Wschodniej w obliczu dwóch totalitaryzmów (1917–1990), t. 1, red. M. Krzysztofiński, J. Wołczański, Rzeszów–Stalowa Wola–Lwów 2015.

Krzysztofiński M., Sychowicz K., W kręgu „Bizancjum”, „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989” 2008, nr 1.

Michalak R., Polityka wyznaniowa państwa polskiego wobec mniejszości religijnych w latach 1945–1989, Zielona Góra 2014.

Misiołek P., Konflikt o cerkiew w Polanach w świetle doniesień tajnego współpracownika „Marka”, „Limes. Studia i Materiały z Dziejów Europy Środkowo-Wschodniej” 2017, nr 10.

Misiołek P., „Ksiądz” Jan Lewiarz – organizator i odnowiciel Cerkwi prawosławnej w południowo-wschodniej Polsce, „Dzieje Najnowsze” 2020, nr 1.

Nabywaniec S., Sprawa Obiektowa nr 1: Kościół. Kościół przemyski w świetle akt rzeszowskiej bezpieki 1944–1989, t. 2, Rzeszów 2011.

Papierzyńska-Turek M., Organizacja Kościoła prawosławnego w latach 1918–1939 [w:] Kościół prawosławny w Polsce dawniej i dziś, red. L. Adamczuk, A. Mironowicz, Warszawa 1993.

Radziukiewicz A., Weź krzyż i idź za mną. Z arcybiskupem przemysko-nowosądeckim Adamem rozmawia Anna Radziukiewicz, http://archiwum.przegladprawoslawny.pl/articles.php?id_n=329&id=8, dostęp 16 V 2020 r.

Rozmowy o życiu i o Cerkwi. Z metropolitą warszawskim i całej Polski rozmawia Jarosław Charkiewicz, Warszawa 2013.

Słabig A., „Sytuacja jest w naszych rękach”. Działania aparatu bezpieczeństwa Polski Ludowej wobec Ukraińców w latach 1944–1989, Słupsk 2018.

Słabig A., Wprowadzenie [w:] Kwestia ukraińska w działalności Służby Bezpieczeństwa PRL. Dokumenty i materiały, wstęp i oprac. A. Słabig, Warszawa 2016.

Sosna G., Troc-Sosna A., Hierarchia, kler i pracownicy Kościoła prawosławnego w XIX–XXI wieku w granicach II Rzeczypospolitej i Polski powojennej, Warszawa–Bielsk Podlaski 2017.

Stachowiak A., Wojna religijna w górach. Konflikty wyznaniowe na Łemkowszczyźnie po 1947 roku, Krosno 2017.

Syrnyk J., Nadzór specjalny. Analiza historyczno-antropologiczna działań organów bezpieczeństwa w kwestii tzw. nacjonalizmu ukraińskiego na Podkarpaciu w latach 1947–1989, Wrocław–Warszawa 2015.

Szematyzm. Katalog świątyń i duchowieństwa prawosławnej diecezji przemysko-nowosądeckiej (stan na 31.11.1999 r.), oprac. R. Dubec, J. Felenczak, Gorlice 1999.

Urban K., Kościół Prawosławny w Polsce 1945–1970 (rys historyczny), Kraków 1996.

Urban K., Ks. Stefan Biegun (1903–1983). Zapis jednego życia, Kraków 2000.

Urban K., Prawosławni w strukturze wyznaniowej Polski po drugiej wojnie światowej [w:] Kościół prawosławny w Polsce dawniej i dziś, red. L. Adamczuk, A. Mironowicz, Warszawa 1993.

okladka

Том 37 № 1 (2021)

ISSN:
1427-7476

Data publikacji:
2024-08-29

Dział: Studia