Wokół pamięci Baonu AK „Zośka” i jego żołnierzy w Polsce Ludowej (1945–1989) – wprowadzenie do badań

Tadeusz Rutkowski

Vol. 30 No. 2 (2017)

ISSN:

1427-7476

Section: Varia

Around the memory of the AK Battalion “Zośka” and its soldiers in the People’s Republic of Poland (1945–1989)

Tadeusz Rutkowski

Uniwersytet Warszawski

Remembrance and Justice, Vol. 30 No. 2 (2017), pages: 296-318

Publication date: 2017-12-30

PDF (Język Polski)

Abstract

The subject of the article is the analysis of the process of creation of the remembrance of the battles and soldiers of the scout battalion “Zośka” of Armia Krajowa in the social space and the People’s Republic of Poland historiography. This process was commenced during the war, when a group of “Zośka” soldiers undertook actions aimed at preserving the documentation of the battalion. After the intrusion of the Red Army, the soldiers of the battalion mainly conspired against the Communist government and managed to create a headquarters for the battalion on the Powązki military cometary, which along with other headquarters became a place of remembrance for the Uprising and the insurgents. Simultaneously, the first publications were released concerning the “Zośka” battles, including the issue of the book entitled “Kamienie na szaniec” by Aleksander Kamiński, published during the underground movement. The ongoing Stalinisation of Poland interrupted the possibility to commemorate the “Zośka” battalion, the soldiers of which were subjected to repression and persecution. After 1959, fundamental works were published concerning the A. Kamiński’s battalion “Zośka” and “Parasol” and the “Pamiętniki żołnierzy baonu ’Zośka’”, which created a basis for the cultivation of remembrance of the battalion in the public space, as well as outside Warsaw. Despite limitation created by the government, in particular considering the commemoration tablets, historical publications, the remembrance of “Zośka” was cultivated especially among some scout groups. An important moment here was naming the Scouting Organisation of Warsaw Mokotów after the Grey Ranks (Szare Szeregi) and organisation by it the “Arsenał” Treck since 1972. In 1966 a group of the battalion soldiers was created within the Union of Fighters for Freedom and Democracy (ZBoWiD), it gradually became possible to commemorate the military actions of the battalion, although in a wider range it only became possible in the 70s and especially in the 80s. However, the People’s Republic of Poland government tried to limit commemorating the battalion in the public space. The role of remembrance of the “Zośka” battalion in shaping the historical awareness of the Communist Poland is extremely important due to the its range and the moral values it conveyed. Today it is rather underestimated.

Keywords

II wojna światowa • Armia Krajowa • Szare Szeregi • batalion „Zośka” • pamięć w Polsce Ludowej • historiografia Polski Ludowej Second World War • Armia Krajowa • Szare Szeregi (Grey Ranks) • “Zośka” battalion • remembrance in the People’s Republic of Poland • historiography of the People’s Republic of Poland

References

R. Traba, Historia – przestrzeń dialogu, Warszawa 2006

Piastowsko-komunistyczna satysfakcja? Obchody rocznic historycznych i świąt państwowych na Śląsku po II wojnie światowej, red. J. Nowosielska-Sobel, G. Strauchold, Wrocław 2008

R. Kobylarz, Walka o pamięć. Polityczne aspekty obchodów rocznicy powstania w getcie warszawskim 1944–1989, Warszawa 2009

J. Wawrzyniak, ZBoWiD i pamięć drugiej wojny światowej 1949–1969, Warszawa 2009

Z. Wóycicka, Przerwana żałoba. Polskie spory wokół pamięci nazistowskich obozów koncentracyjnych i zagłady 1944–1950, Warszawa 2009

Polsko-niemieckie miejsca pamięci, t. 3, Paralele, red. R. Traba, H.H. Han, Warszawa 2012

D. Malczewska-Pawelec, T. Pawelec, Rewolucja w pamięci historycznej. Porównawcze studium nad praktykami manipulacji zbiorową pamięcią Polaków w czasach stalinowskich, Kraków 2012

K. Zajączkowski, Westerplatte jako miejsce pamięci 1945–1989, Warszawa 2015

M. Rusiniak, Obóz zagłady Treblinka II w pamięci społecznej (1943–1989), Warszawa 2008

J. Marszalec, Polskie Państwo Podziemne. Ciągłość i trwanie, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2002, nr 2

Walka o pamięć. Władze i społeczeństwo wobec Powstania Warszawskiego 1944–1989, Warszawa 2008

A.T. Tyszka, Pamięć utrwalona. Wojna 1939–1945 na tablicach kościołów Warszawy, Warszawa 1990

Nie zapomnimy. Ewidencja miejsc pamięci narodowej w Warszawie i województwie stołecznym (1939–1945), oprac. S. Krupa, S. Nowakowski, J. Otrębski, Warszawa 1981

K. Utracka, Wola 1944: powstańcze miejsca pamięci, Warszawa 2009

K. Utracka, Miejsca pamięci na Woli, cz. 2, Warszawa 2014

F. Waśkiewicz, Okruchy pamięci… Miejsca pamięci Pragi Południe, Warszawa 2008

R. Gawkowski, Tablice pamięci: miejsca pamięci narodowej w dzielnicy Włochy, Warszawa 2012

Miejsca pamięci w Pruszkowie, red. I. Horban, Z. Chmurowa, M. Wójcik, Pruszków 1997

Miejsca pamięci gminy Rembertów, oprac. E. Żmijewski i inni, red. J. Pasternak, Warszawa–Rembertów 1995

J. Cygan, W. Cygan, Znaki pamięci. Miejsca upamiętnione Mokotowa, Mińsk Mazowiecki–Warszawa 2011

M. Łada, Szlakiem miejsc pamięci narodowej w powiecie warszawskim zachodnim, Ożarów Mazowiecki 2014

Warszawa. O czym mówią pomniki i kamienie, red. K. Mórawski, A. Stawarz, Warszawa 2000

M. Halbwachs, Społeczne ramy pamięci, przeł. M. Król, Warszawa 1969

P. Ricoeur, Pamięć, historia, zapomnienie, przeł. J. Margański, Kraków 2006

J. Le Goff, Historia i pamięć, przeł. A. Gronowska, J. Stryjczyk, Warszawa 2007

J. Assmann, Pamięć kulturowa. Pismo, zapamiętywanie i polityczna tożsamość w cywilizacjach starożytnych, przeł. A. Kryczyńska-Pham, Warszawa 2008

A. Szpociński, Kanon historyczny. Pamięć zbiorowa a pamięć indywidualna. Trzy wymiary pamięci zbiorowej, „Studia Socjologiczne” 1983, nr 4

A. Szpociński, Miejsca pamięci, „Borussia” 2003, nr 29

A. Szpociński, Formy przeszłości a komunikowanie społeczne [w:] A. Szpociński, P.T. Kwiatkowski, Przeszłość jako przedmiot przekazu, Warszawa 2006

A. Szpocińcki, Wizualizacja pamięci społecznej [w:] Pamięć zbiorowa jako czynnik integracji i źródło konfliktów, red. A. Szpociński, Warszawa 2009

Wobec przeszłości. Pamięć przeszłości jako element kultury współczesnej, red. A. Szpociński, Warszawa 2005

M. Napiórkowski, Powstanie umarłych: historia pamięci 1944–2014, Warszawa 2016

A. Kamiński, Zośka i Parasol, opowieść o niektórych ludziach i niektórych akcjach dwóch batalionów harcerskich, Warszawa 1957

A. Borkiewicz-Celińska, Batalion „Zośka”, Warszawa 1990

B. Wachowicz, To „Zośki” wiara! Gawęda o Harcerskim Batalionie Armii Krajowej „Zośka”, cz. 1–2, Warszawa 2005

W. Trojan, Ci, którzy przeżyli… Biografie żołnierzy batalionu „Zośka” Armii Krajowej, Warszawa 2002

A. Pietrzak, Żołnierze Batalionu Armii Krajowej „Zośka” represjonowani w latach 1944–1956, Warszawa 2008

W. Trojan, Kwatera batalionu „Zośka” Armii Krajowej. Cmentarz Wojskowy na Powązkach w Warszawie, Warszawa 1991

J.Z. Sawicki, Bitwa o prawdę. Historia zmagań o pamięć powstania warszawskiego 1944–1989, Warszawa 2005

M. Olczak, Jan Rodowicz „Anoda”. Życie i śmierć bohatera „Kamieni na szaniec”, Warszawa 2015

P. Benken, Tajemnica śmierci Jana Rodowicza „Anody”, Warszawa 2016

Biuletyny dzienne Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego 1949–1950, red. Ł. Kamiński, Warszawa 2004

Fragmenty Archiwum Baonu „Zośka”, oprac. A. Borkiewicz-Celińska [w:] Najnowsze Dzieje Polski 1939–1945, t. 6, Warszawa 1962

T. Szarota, Okupowanej Warszawy dzień powszedni, Warszawa 1988

Borkiewicz, Powstanie Warszawskie 1944. Zarys działań natury wojskowej, Warszawa 1957

J. Kirchmayer, Powstanie Warszawskie, Warszawa 1959

W. Czarnocki, J. Saski, Akcja pod Czarnocinem, „Wojskowy Przegląd Historyczny” 1958, nr 2

J. Saski, Akcja odbicia więźniów pod Celestynowem, „Wojskowy Przegląd Historyczny” 1958, nr 1

W. Hausner, M. Wierzbicki, Sto lat harcerstwa, Warszawa 2015

S. Czopowicz, Szczera wola i zniewolenie. Harcerstwo w Polsce 1945–1980. Zarys problematyki ideowej i wychowawczej, Warszawa 2010

K. Lesiakowski, Mieczysław Moczar „Mietek”. Biografia polityczna, Warszawa 1998

K. Persak, Sprawa Henryka Hollanda, Warszawa 2006

J. Eisler, Polski rok 1968, Warszawa 2006

…pod rękę przez cały Mokotów. 40 rocznica przyjęcia przez Hufiec ZHP Mokotów imienia Szarych Szeregów, Warszawa 2007

E. Ajewski, Album pamięci narodowej 1918–2001, Warszawa 2001

T.P. Rutkowski, Nauki historyczne w Polsce 1944–1970. Zagadnienia polityczne i organizacyjne, Warszawa 2007

J. Szczepański, Dzienniki z lat 1945–1968, Ustroń 2013

T. Strzembosz, W stronę zachodzącego słońca. Życiorysy wpisane w polską historię, Warszawa 2003

Polski czyn zbrojny w II wojnie światowej, t. 3, Polski ruch oporu 1939–1945, red. B. Kolbuszewski, P. Matusak, T. Rawski, Warszawa 1988

A.K. Kunert, Słownik biograficzny konspiracji warszawskiej, t. 1, Warszawa 1987, t. 2, Warszawa 1987, t. 3, Warszawa 1991

Citation rules

Rutkowski, T. (2017). Around the memory of the AK Battalion “Zośka” and its soldiers in the People’s Republic of Poland (1945–1989). Remembrance and Justice, 30(2), 296–318. Retrieved from https://czasopisma.ipn.gov.pl/index.php/pis/article/view/124

Statistics

Downloads

Download data is not yet available.

Share it

Vol. 30 No. 2 (2017)

ISSN:

1427-7476

Data publikacji:
2017-12-30

Dział: Varia