„Więzień skryty i obcy obecnemu ustrojowi” - komunistyczny aparat bezpieczeństwa wobec pułkownika Franciszka Studzińskiego „Rawicza”, „Kotliny ” (1893-1964)

Dariusz Rogut

doi:10.48261/pis213830

Vol. 38 No. 2 (2021)

ISSN:

1427-7476

Section: Varia

“A Secretive Prisoner and Alien to the Present System” – the Communist Security Apparatus Towards Colonel Franciszek Studziński “Rawicz”, “Kotlina” (1893–1964)

Dariusz Rogut

https://orcid.org/0000-0002-1023-0411

Instytut Pamięci Narodowej, Oddział Łódź

Remembrance and Justice, Vol. 38 No. 2 (2021), pages: 579-602

Publication date: 2021-12-30

https://doi.org/10.48261/pis213830

PDF (Język Polski)

Abstract

Franciszek Studziński wstąpił w 1914 r. na ochotnika do Legionów Polskich, gdzie służył w 1 pułku piechoty, z którym przeszedł cały jego szlak bojowy. Działał także w konspiracyjnej Polskiej Organizacji Wojskowej. W niepodległej Polsce służył w 25 pułku piechoty, z którym przeszedł całą wojnę polsko-bolszewicką. Za bohaterstwo na polu walki został odznaczony Krzyżem Srebrnym V Klasy Orderu Wojskowego Virtuti Militari. Służył w Korpusie Ochrony Pogranicza na stanowisku dowódcy 6 Batalionu Granicznego w Iwieńcu, a następnie w innych jednostkach Wojska Polskiego. Jesienią 1939 r. przedostał się na Węgry, gdzie został internowany. Latem 1941 r. zbiegł z obozu i przedostał się do Warszawy. Od 9 grudnia 1941 r. pełnił obowiązki komendanta Okręgu Tarnopol ZWZ-AK. W sierpniu 1944 r. został aresztowany przez sowiecki kontrwywiad i osadzony w więzieniu w Kijowie. Później przewieziono go do obozów dla jeńców wojennych i internowanych NKWD 174-454 w Diagilewie koło Riazania, a w lipcu 1947 r. do obozu nr 150 w Griazowcu. 4 listopada 1947 r. wrócił do Polski. Pomimo niepowodzenia prowokacji ubeckiej, przeprowadzonej w październiku 1952 r. (propozycja przystąpienia do rzekomego Zrzeszenia WiN), został aresztowany w grudniu 1952 r. i skazany na prawie 5 lat więzienia. Wyszedł na wolność w 1955 r. na fali odwilży politycznej. Schorowany, żyjąc skrajnej biedzie, zmarł 23 maja 1964 r. Jego losy w okresie drugiej okupacji sowieckiej i kolaboracyjnych rządów komunistycznych stanowią egzemplifikację historii tysięcy jemu podobnych żołnierzy i oficerów WP, AK, Zrzeszenia WiN oraz innych organizacji niepodległościowych, którzy poświęcili swoje życie dla Ojczyzny.

Keywords

Franciszek Studziński • Armia Krajowa • II Rzeczpospolita • represje komunistyczne • aparat bezpieczeństwa • Zrzeszenie „Wolność i Niezawisłość” • NKWD • obozy sowieckie • represje sowieckie Franciszek Studziński • Home Army • Second Polish Republic • communist repression • security apparatus • WiN (”Freedom and Independence”) Association • NKVD • Soviet camps • Soviet repression.

References

Arkusz A., Obywatele polscy w obozie NKWD-MWD ZSRR nr 178-454 w Riazaniu w latach 1944- 1947, Kraków 2010.

Armia Krajowa w dokumentach 1939-1945, t. II, cz. 1: Czerwiec 1941-kwiecień 1943, red. A. Suchcitz i in., wyd. II, Warszawa 2019.

Balbus T., „Będziesz wisiał bandyto!”. Metody śledcze stosowane w WUBP we Wrocławiu wobec aresztowanych żołnierzy i ocfierów Okręgu Lwów AK-„NIE”-WiN (1947- 1949), „Zeszyty Historyczne WiN-u” 2001, nr 16.

Balbus T., Ludzie podziemia AK-WiN w Polsce południowo-zachodniej 1945-1948, t. 2, Wrocław 2004.

Balbus T., „Ostatni kapitanowie”. Epilog Komendy Obszaru Lwowskiego „Nie” ewakuowanej na ziemie zachodnie Polski, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2002, nr 2.

Balbus T., Sprawa kryptonim „Radwan”. Urząd bezpieczeństwa wobec kadry Okręgu Lwowskiego AK-WiN i środowisk lwowskich (1947-1956) [w:] „Zwyczajny resort”. Studia o aparacie bezpieczeństwa 1944-1956, red. K. Krajewski, T. Łabuszewski, Warszawa 2005.

Balbus T., Zarys historii okręgu Tarnopol AK-WiN [w:] Ludzie podziemia AK-WiN w Polsce południowo-zachodniej 1945-1948, t. 2, Wrocław 2004.

Dziuba A., Koncepcje działań polskiego podziemia na Górnym Śląsku w latach 1948-1953 [w:] Stalinizm i rok 1956 na Górnym Śląsku, red. A. Dziurok, B. Linek, K. Tarka, KatowiceOpole-Kraków 2007.

Frazik W., Agent „Roman” - członek tzw. V Komendy WiN, „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989” 2011, nr 1.

Frazik W., Marian Strużyński vel Marian Reniak (1922-2004), „agent wszechstronnie sprawdzony”, funkcjonariusz SB, literat, „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989” 2007, nr 1.

Frazik W., Operacja „Cezary” - przegląd wątków krajowych [w:] „Zwyczajny resort”. Studia o aparacie bezpieczeństwa 1944-1956, red. K. Krajewski, T. Łabuszewski, Warszawa 2005.

Fundament systemu zniewolenia. Z działalności wojewódzkich struktur Urzędu Bezpieczeństwa w Katowicach 1945-1956, red. A. Dziurok, A. Dziuba, Katowice 2009.

Gałęzowski M., Franciszek Studziński (1893-1964) [w:] Wierni Polsce. Ludzie konspiracji piłsudczykowskiej 1939-1947, Warszawa 2005.

Indeks Represjonowanych, Uwięzieni w Ostaszkowie i Riazaniu, t. 13: Alfabetyczne wykazy 4307 Polaków i obywateli polskich, którzy w latach 1944-1947 przeszli przez obozy jenieckie nr 41 i nr 178-454 NKWD-MWD ZSRR, red. A. Dzienkiewicz, A. Gurjanow, Warszawa 2002.

Jasiak K., Bereszyński Z., Rozpracowanie i likwidacja tarnopolskich struktur WiN na Śląsku przez aparat bezpieczeństwa [w:] Druga konspiracja na nowym pograniczu w latach 1945-1956. Szkice do dziejów podziemia antykomunistycznego na Śląsku i terenach ościennych, red. K. Jasiak, Warszawa 2012.

Kułagowska Silva K., Żeniu! Dziecino droga! Historia znajomości łączniczki AK i jej dowódcy Franciszka Studzińskiego, „Przegląd Archiwalno-Historyczny” 2017, t. IV.

Ludzie bezpieki w walce z narodem i Kościołem. Służba Bezpieczeństwa w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w latach 1944-1978 - Centrala, oprac. M. Piotrowski, Lublin 2000.

Mazur G., Franciszek Studziński [w:] Polski słownik biogracfizny, t. XLV/1, Warszawa-Kraków 2007.

Mazur G., Skwara J., Węgierski J., Kronika 2350 dni wojny i okupacji Lwowa 1 IX 1939-2 II 1946, Katowice 2007.

Mazur G., Węgierski J., Franciszek Studziński [w:] iidem, Konspiracja lwowska 1939-1944. Słownik biogracfizny, Kraków 1997.

Operacja „Cezary” - ubecka analiza „gry” z WiN-em, oprac. W. Frazik, „Zeszyty Historyczne WiN-u” 2001, nr 15.

Paszek M., Wojskowy Sąd Rejonowy w Katowicach (1946-1955). Organizacja i funkcjonowanie, Katowice-Warszawa 2019.

Piątek P., Przestępcze wymuszenie zeznań w postępowaniach przygotowawczych prowadzonych przez organy bezpieczeństwa publicznego w latach 1944-1956. Studium kryminologiczno-prawne, Katowice-Warszawa 2018.

Rocznik Ocfierski 1921, Warszawa 1921.

Rocznik Ocfierski 1923, Warszawa 1923.

Rocznik Ocfierski 1924, Warszawa 1924.

Rocznik Ocfierski 1928, Warszawa 1928.

Rogut D., Internowani ocfierowie Armii Krajowej w sowieckim obozie jenieckim nr 150 w Griazowcu w latach 1947-1948 [w:] Sowiecki system obozów i więzień. Przykłady wybranych państw, red. J. Bednarek, Łódź 2013.

Rogut D., Sowieckie obozy NKWD-MWD dla jeńców hiszpańskich po II wojnie światowej [w:] Polska a Hiszpania. Z dziejów koegzystencji dwóch narodów w XX wieku, red. M. Białokur, P. Jakubczyk-Adamczyk, Toruń-Opole-Piotrków Trybunalski 2011.

Rogut D., Ucieczki żołnierzy Armii Krajowej z obozu NKWD-MWD nr 178-454 w Riazaniu (1945- 1946), „Dzieje Najnowsze” 2008, nr 3.

Wenklar M., Okręgi Stanisławów i Tarnopol ZWZ-AK: stan badań i postulaty badawcze, „Zeszyty Historyczne WiN-u” 2017, nr 46.

Węgierski J., Armia Krajowa w okręgach Stanisławów i Tarnopol, Kraków 1996.

Wolsza T., Więzienia stalinowskie w Polsce. System, codzienność, represje, Warszawa 2013.

Wołoszyn J., „Ostra broń” - agentura celna. Tajni współpracownicy w więzieniach i aresztach śledczych w latach 1944-1956, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2010, nr 16. „Więzień skryty i obcy obecnemu ustrojowi” - komunistyczny aparat bezpieczeństwa wobec pułkownika Franciszka Studzińskiego „Rawicza”, „Kotliny” (1893-1964)

Citation rules

Rogut, D. (2021). “A Secretive Prisoner and Alien to the Present System” – the Communist Security Apparatus Towards Colonel Franciszek Studziński “Rawicz”, “Kotlina” (1893–1964). Remembrance and Justice, 38(2), 579–602. https://doi.org/10.48261/pis213830

Statistics

Downloads

Download data is not yet available.

Share it