Sergiusz Piasecki jako agent-wywiadowca Oddziału II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego. Tło instytucjonalne służby w wywiadzie
Pamięć i Sprawiedliwość, Bd. 44 Nr. 2 (2024), pages: 111-134
Publication date: 2025-04-02
https://doi.org/10.48261/PIS244405
Abstract
Artykuł zawiera przedstawienie działalności Sergiusza Piaseckiego, późniejszego pisarza, jako agenta wywiadowcy Ekspozytury nr 6 Oddziału II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego (wywiadu), umiejscowionej w Brześciu nad Bugiem. Celem artykułu jest przede wszystkim ukazanie tła instytucjonalnego tej działalności – kształtowania się struktury terenowej, z którą współdziałał autor powieści Bogom nocy równi, a która powstała po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 r. jako część polskiego wywiadu wojskowego. Wskazano także na formalne warunki pełnienia w tym czasie służby wywiadowczej. Niniejszy przyczynek do dziejów polskiego wywiadu na Kresach Wschodnich II Rzeczypospolitej daje obraz zaangażowania polskich służb specjalnych w omawiane działania z perspektywy analizy dokumentów zachowanych po agentach Ekspozytury nr 6.
Literaturhinweise
Centralne Archiwum Wojskowe w Warszawie, Oddział II Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego: Zespół: Oddział II Sztabu Głównego (Generalnego); Zespół: Oddział II Sztabu Głównego (Generalnego) – Ekspozytura Nr 6 w Brześciu n. Bugiem; Zespół: Dowództwo Okręg Korpusu Nr IX. Sztab DOK; Zespół: Samodzielny Referat Informacyjny DOK IX w Brześciu n. Bugiem.
Karta ewidencyjna E-14/1 Biura „C” Wydziału IV Ministerstwa Spraw Wewnętrznych PRL (Służby Bezpieczeństwa) z zapisem z 31 III 1976 r. dot. Sergiusza Piaseckiego, https://przystanekhistoria.pl/pa2/teksty/75391,Nieznana-karta-z-zyciorysu-Sergiusza-Piaseckiego.html (dostęp 1 III 2024 r.).
Mackiewicz J., Sergiusz Piasecki i jego niedźwiedzica, „Wiadomości” (Londyn), nr 20/1259, 1970 r., https://pogon.lt/58-ksiegarnia-biblioteka/jozef-mackiewicz/84-sergiusz-piasecki-i-jego-niedzwiedzica.html (dostęp 1 marca 2024 r.).
Maksymiuk D., Nieznana karta z życiorysu Sergiusza Piaseckiego, https://przystanekhistoria.pl/pa2/teksty/75391,Nieznana-karta-z-zyciorysu-Sergiusza-Piaseckiego.html (dostęp 1 marca 2024 r.)
Balbus T., Marczak M., Siedem twarzy Sergiusza Piaseckiego, Wrocław 2024.
Balbus T., Życie kondotiera. Sergiusz Piasecki 1899–1964, Wrocław 2023.
Bešanov V., Twierdza brzeska, Warszawa 2012.
Cichoracki P., Stołpce – Łowcza – Leśna 1924. II Rzeczpospolita wobec najpoważniejszych incydentów zbrojnych w województwach północno-wschodnich, Łomianki 2012.
Cisek J., Instytut Józefa Piłsudskiego w Ameryce i jego zbiory, Warszawa 1997.
Czarnecka R., Oddział II Sztabu Głównego (Generalnego) w latach 1921–1939. Zarys organizacyjny i przegląd zawartości inwentarza, „Biuletyn Wojskowej Służby Archiwalnej” 2006, nr 28.
Czarnecka R., Organizacja Oddziału II Sztabu Generalnego WP (Sztabu Głównego) i jego ekspozytur terenowych w latach 1918–1939 [w:] Wywiad i kontrwywiad wojskowy II RP. Studia i materiały z działalności Oddziału II SG WP, t. 1, red. T. Dubicki, Łomianki 2010.
Demel R., Sergiusz Piasecki 1901–1964. Życie i twórczość, Łomianki 2012.
Dominiczak H., Granica wschodnia Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1919–1939, Warszawa 1992.
Gaul J., Józef Piłsudski a szpiegostwo w II Rzeczpospolitej [w:] Kontrwywiad II RP (1914) 1918–1945 (1948), t. 2, red. Z. Nawrocki, Warszawa 2014.
Gierowska-Kałłaur J., Zarząd Cywilny Ziem Wschodnich (19 lutego 1919 – 9 września 1920), Warszawa 2003.
Gloger Z., Encyklopedia staropolska, t. 3, Warszawa 1900–1903 [reprint 1989].
Grzymała-Przybytko A., Krótki przewodnik turystyczny po powiatach lidzkim i szczucińskim, Lida 1936.
Jabłoński M., Prochwicz J., Wywiad Korpusu Ochrony Pogranicza 1924–1939, Warszawa 2004.
Kirwiel E., Kresy północno-wschodnie Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1918–1939. Oblicze polityczne, Lublin 2011.
Koreś D., Instrukcja Oddziału II Sztabu Głównego WP o prowadzeniu ewidencji agentów i raportów organizacyjnych z 1931 r. [w:] Studia nad wywiadem i kontrwywiadem Polski w XX wieku, t. 2, red. W. Skóra, P. Skubisz, Szczecin 2015.
Krzak A., Kontrwywiad wojskowy II Rzeczpospolitej przeciwko radzieckim służbom specjalnym, Toruń 2007.
Miedziński B., Wspomnienia (dokończenie), „Zeszyty Historyczne” (Paryż) 1976, nr 37.
Misior P., Ja, Tomasz Strzyżewski. O cenzurze i cenzorach, Kraków 1997.
Misiuk A., Proces kształtowania się służb specjalnych w Polsce, „Studia Prawnoustrojowe” 2010, nr 11.
Misiuk A., Służby specjalne II Rzeczypospolitej, Warszawa 1998.
Misiuk A., System służb specjalnych w II RP [w:] Kontrwywiad II RP (1914) 1918–1945 (1948), t. 2, red. Z. Nawrocki, Warszawa 2014.
Misiuk A., Tworzenie się systemu wojskowych służb specjalnych w Polsce w latach 1918–1922 [w:] Studia nad wywiadem i kontrwywiadem Polski w XX wieku, t. 1, red. W. Skóra, P. Skubisz, Szczecin 2012.
Mondalski W., Brześć Podlaski (Brześć Litewski, Brześć nad Bugiem). Zarys historyczno-geograficzny, Turek 1926.
Nowik G., Zanim złamano „Enigmę”… Polski radiowywiad podczas wojny z bolszewicką Rosją w latach 1918–1920, Warszawa 2020.
Ochał A., Napad na Wiszniew (19 VII 1924 r.), „Dzieje Najnowsze” 2014, nr 1.
Ochał A., Tarcza II Rzeczypospolitej. Korpus Ochrony Pogranicza 1924–1939, Warszawa 2018.
Oleszkowicz R., Działalność Samodzielnego Referatu Informacyjnego Dowództwa Okręgu Korpusu IX w Brześciu nad Bugiem w 1939 r. Wybrane problemy [w:] Kontrwywiad II RP (1914) 1918–1945 (1948), t. 3, red. Z. Nawrocki, Warszawa 2015.
Oleszkowicz R., Kontrwywiad kresowy. Działalność polskiego kontrwywiadu wojskowego na obszarze Dowództwa Okręgu Korpusu nr IX w Brześciu nad Bugiem w okresie międzywojennym, Kraków–Warszawa 2020.
Oleszkowicz R., Samodzielny Referat Informacyjny DOK IX w Brześciu n. Bugiem (1924–1939). Zarys problematyki [w:] Kontrwywiad II RP (1914) 1918–1945 (1948), t. 2, red. Z. Nawrocki, Warszawa 2014.
Oleszkowicz R., Samodzielny Referat Informacyjny DOK IX w Brześciu n. Bugiem (1924–1939). Zarys problematyki [w:] Sekretna wojna 2. Z dziejów kontrwywiadu II RP (1914) 1918–1945 (1948), red. Z. Nawrocki, Poznań 2015.
Oleszkowicz R., Strukturalno-organizacyjne i operacyjne aspekty działalności Ekspozytury Wywiadu nr 6 w Brześciu nad Bugiem (1921–1926). Zarys problematyki [w:] Wywiad i kontrwywiad wojskowy II RP. Z działalności Oddziału II SG WP, t. 4, red. T. Dubicki, Łomianki 2014.
Ossendowski F.A., Polesie, Poznań 1934 [seria: „Cuda Polski”, t. 6].
Ossendowski F.A., W polskiej dżungli (Polesie), Łomianki 2009.
Paduszek K., Zajrzeć do mózgu Lenina. Wywiad II Rzeczypospolitej a postrewolucyjna Rosja, Łomianki 2016.
Pasek W., Bolesława Kontryma życie zuchwałe. Biografia żołnierza i policjanta 1893–1953, Warszawa 2006.
Pepłoński A., Kontrwywiad II Rzeczypospolitej, Warszawa 2002.
Pepłoński A., Policja państwowa w systemie organów bezpieczeństwa Drugiej Rzeczypospolitej, Szczytno 1991.
Pepłoński A., Wywiad Polski na ZSRS 1921–1939, Warszawa 1996.
Piasecki S., Autodenuncjacja. Teksty autobiograficzne, wywiady, wspomnienia, publicystyka, wybór, oprac. i przedmowa K. Polechoński, wyd. 3, Łomianki 2023.
Misior P., Ja, Tomasz Strzyżewski. O cenzurze i cenzorach, Kraków 1997.
Misiuk A., Proces kształtowania się służb specjalnych w Polsce, „Studia Prawnoustrojowe” 2010, nr 11.
Misiuk A., Służby specjalne II Rzeczypospolitej, Warszawa 1998.
Misiuk A., System służb specjalnych w II RP [w:] Kontrwywiad II RP (1914) 1918–1945 (1948), t. 2, red. Z. Nawrocki, Warszawa 2014.
Misiuk A., Tworzenie się systemu wojskowych służb specjalnych w Polsce w latach 1918–1922 [w:] Studia nad wywiadem i kontrwywiadem Polski w XX wieku, t. 1, red. W. Skóra, P. Skubisz, Szczecin 2012.
Mondalski W., Brześć Podlaski (Brześć Litewski, Brześć nad Bugiem). Zarys historyczno-geograficzny, Turek 1926.
Nowik G., Zanim złamano „Enigmę”… Polski radiowywiad podczas wojny z bolszewicką Rosją w latach 1918–1920, Warszawa 2020.
Ochał A., Napad na Wiszniew (19 VII 1924 r.), „Dzieje Najnowsze” 2014, nr 1.
Ochał A., Tarcza II Rzeczypospolitej. Korpus Ochrony Pogranicza 1924–1939, Warszawa 2018.
Oleszkowicz R., Działalność Samodzielnego Referatu Informacyjnego Dowództwa Okręgu Korpusu IX w Brześciu nad Bugiem w 1939 r. Wybrane problemy [w:] Kontrwywiad II RP (1914) 1918–1945 (1948), t. 3, red. Z. Nawrocki, Warszawa 2015.
Oleszkowicz R., Kontrwywiad kresowy. Działalność polskiego kontrwywiadu wojskowego na obszarze Dowództwa Okręgu Korpusu nr IX w Brześciu nad Bugiem w okresie międzywojennym, Kraków–Warszawa 2020.
Oleszkowicz R., Samodzielny Referat Informacyjny DOK IX w Brześciu n. Bugiem (1924–1939). Zarys problematyki [w:] Kontrwywiad II RP (1914) 1918–1945 (1948), t. 2, red. Z. Nawrocki, Warszawa 2014.
Oleszkowicz R., Samodzielny Referat Informacyjny DOK IX w Brześciu n. Bugiem (1924–1939). Zarys problematyki [w:] Sekretna wojna 2. Z dziejów kontrwywiadu II RP (1914) 1918–1945 (1948), red. Z. Nawrocki, Poznań 2015.
Oleszkowicz R., Strukturalno-organizacyjne i operacyjne aspekty działalności Ekspozytury Wywiadu nr 6 w Brześciu nad Bugiem (1921–1926). Zarys problematyki [w:] Wywiad i kontrwywiad wojskowy II RP. Z działalności Oddziału II SG WP, t. 4, red. T. Dubicki, Łomianki 2014.
Ossendowski F.A., Polesie, Poznań 1934 [seria: „Cuda Polski”, t. 6].
Ossendowski F.A., W polskiej dżungli (Polesie), Łomianki 2009.
Paduszek K., Zajrzeć do mózgu Lenina. Wywiad II Rzeczypospolitej a postrewolucyjna Rosja, Łomianki 2016.
Pasek W., Bolesława Kontryma życie zuchwałe. Biografia żołnierza i policjanta 1893–1953, Warszawa 2006.
Pepłoński A., Kontrwywiad II Rzeczypospolitej, Warszawa 2002.
Pepłoński A., Policja państwowa w systemie organów bezpieczeństwa Drugiej Rzeczypospolitej, Szczytno 1991.
Pepłoński A., Wywiad Polski na ZSRS 1921–1939, Warszawa 1996.
Piasecki S., Autodenuncjacja. Teksty autobiograficzne, wywiady, wspomnienia, publicystyka, wybór, oprac. i przedmowa K. Polechoński, wyd. 3, Łomianki 2023.
Piasecki S., Bogom nocy równi, Łomianki 2023.
Piasecki S., Kochanek Wielkiej Niedźwiedzicy, Łomianki 2023.
Piasecki S., Piąty etap, Łomianki 2023.
Pol W., Mohort. Rapsod rycerski, Lwów 1854.
Polechoński K., Żywot człowieka uzbrojonego. Biografia, twórczość i legenda literacka Sergiusza Piaseckiego, Warszawa–Wrocław 2000.
Polska – Kresy – Polacy. Studia historyczne, red. S. Ciesielski, T. Kulak, K. Matwijowski, Wrocław 1994.
Prochwicz J., Wywiad Korpusu Ochrony Pogranicza 1924–1939, „Problemy Ochrony Granic” 2002, nr 22.
Rzeczpospolita Polska [1928]. Skala 1 : 4 000 000, oprac. A. Woźny, Opole 2013.
Skubisz P., Przejmowanie sieci informacyjnej przez wywiad Korpusu Ochrony Pogranicza na przykładzie 5. Batalionu KOP w Łużkach (1924–1925) [w:] Wywiad i kontrwywiad wojskowy II RP, t. 3, red. T. Dubicki, Łomianki 2013.
Skubisz P., Wojska Pograniczne ZSRS na odcinku z Polską w świetle materiałów wywiadu II Rzeczpospolitej (1921–1939). Struktura i dyslokacja – Działalność wywiadowcza – Regulamin służby, Szczecin 2010.
Smoliński A., Armia Czerwona oraz sowiecki potencjał militarny z lat dwudziestych i trzydziestych XX w. w dokumentach Oddziału II Sztabu Głównego Wojska Polskiego. Przyczynek do dziejów i efektywności wywiadu wojskowego II Rzeczypospolitej [w:] Studia nad wywiadem i kontrwywiadem Polski w XX wieku, t. 3, red. W. Skóra, P. Skubisz, Szczecin 2016.
Smoliński A., Próba oceny wartości poznawczej akt pozostałych po Oddziale II Sztabu Głównego Wojska Polskiego w kontekście możliwości opisu sytuacji wojskowej, ekonomicznej i społecznej ZSRS w latach 1921–1939, „Archiwa – Kancelarie – Zbiory” 2012, nr 3 (5).
Suleja W., Służby specjalne II Rzeczpospolitej. Ideowy rodowód [w:] Sekretna wojna. Z dziejów kontrwywiadu II RP, red. Z. Nawrocki, Warszawa 2014.
Szuba-Boroń A., Obraz przestępcy w prozie Sergiusza Piaseckiego na tle poglądów kryminologicznych epoki, Kraków 2022.
Śleszyński W., Bezpieczeństwo wewnętrzne w polityce państwa polskiego na ziemiach północno-wschodnich II Rzeczypospolitej, Warszawa 2007.
Śleszyński W., Działalność wywiadowcza Sergiusza Piaseckiego w Ekspozyturze Oddziału II Sztabu Generalnego nr 6 w Brześciu nad Bugiem w latach 1922–1923, „Dzieje Najnowsze” 2014, nr 1.
Śleszyński W., Kresy Wschodnie, czyli Białoruś Zachodnia. Historia, współczesność, pamięć, Łomianki 2013.
Śleszyński W., Ostatni etap działalności wywiadowczej Sergiusza Piaseckiego – materiały z Rosyjskiego Państwowego Archiwum Wojskowego w Moskwie, „Studia Podlaskie” 2013, t. 23.
Śleszyński W., Województwo poleskie, Kraków 2014.
Śleszyński W., Wojsko a bezpieczeństwo wewnętrzne na kresach północno-wschodnich II Rzeczypospolitej, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 2005, t. 42.
Śleszyński W., Wywiad wojskowy na ziemiach północno-wschodnich II Rzeczypospolitej [w:] Polski wywiad wojskowy 1918–1945, red. P. Kołakowski, A. Pepłoński, Toruń 2006.
Ślipiec J., Kształtowanie się i główne kierunki działalności służb wojska II Rzeczypospolitej w systemie bezpieczeństwa militarnego lat 1921–1927, Warszawa 2011.
Tomaszewicz E., Gwiazdy Wielkiej Niedźwiedzicy. Kobiety w życiu i twórczości Sergiusza Piaseckiego, Łomianki 2003.
Uliasz S., Literatura Kresów – kresy literatury. Fenomen Kresów Wschodnich w literaturze polskiej dwudziestolecia międzywojennego, Rzeszów 1994.
Widacki J., Szuba-Boroń A., Sprawy o szpiegostwo przed sądami wileńskimi w okresie II RP. Przyczynek do historii zmagań polskiego wywiadu i kontrwywiadu z wywiadem sowieckim i litewskim, Kraków 2020.
Wieczorkiewicz P., Uwagi o działalności agentury sowieckiej na odcinku polskim po roku 1921 [w:] Polski wywiad wojskowy 1918–1945, red. P. Kołakowski, A. Pepłoński, Toruń 2006.
Wiszka E., Brześć Litewski. Obozy jeńców i internowanych (1919–1921), Toruń 2010.
Włodarkiewicz W., Polesie 1939, Warszawa 2014.
Włodarkiewicz W., Polesie lubelskie 1939, Warszawa 2011.
Wyszczelski L., Warszawa. Listopad 1918, Warszawa 2008.
Wyszczelski L., Wojna polsko-rosyjska 1919–1920, Warszawa 2010.
Zuziak J., Polska historiografia wojskowa w Wielkiej Brytanii w latach 1939–1990. Instytucje, ludzie, publikacje, Warszawa 2001.
Lizenz
Copyright (c) 2024 Pamięć i Sprawiedliwość

Dieses Werk steht unter der Lizenz Creative Commons Namensnennung - Nicht-kommerziell - Keine Bearbeitungen 4.0 International.
Język Polski
English
Deutsch
Français (France)
Italiano
Русский
PDF (Język Polski)
