Katolicy w Polsce Ludowej – akceptacja władzy komunistycznej w myśli politycznej środowisk katolickich w latach 1945–1953
Pamięć i Sprawiedliwość, Bd. 36 Nr. 2 (2020), pages: 188-207
Publication date: 2020-12-31
Abstract
Artykuł stawia sobie za cel rekonstrukcję trzech dyskursów, którymi posługiwali się intelektualiści katoliccy w okresie 1945–1953, po to, by wskazać, na jakich zasadach mogłaby odbywać się ich współpraca z komunistami. Analizie poddano: koncepcję katolicyzmu radykalnego ks. Henryka Weryńskiego, koncepcję chrześcijańskiego socjalizmu grupy „Dziś i Jutro” oraz koncepcję minimalizmu Stanisława Stommy rozwijaną później wraz z Jerzym Turowiczem. Analiza tych dyskursów pozwala wskazać, że intelektualiści katoliccy dynamicznie reagowali na zmiany sytuacji politycznej. Szczególne znaczenie dla rozwoju dyskursów współpracy z komunistami miały kolejne niepowodzenia chrześcijańskich demokratów, takie jak zawieszenie działalności politycznej przez Karola Popiela w 1946 r., aresztowania działaczy chadeckich w 1948 r. oraz podpisanie układu państwo–Kościół 14 kwietnia 1950 r. Ostatecznie dyskursy grupy „Dziś i Jutro” oraz „Tygodnika Powszechnego” zaczęły posługiwać się bardzo podobnymi pojęciami, choć używały ich dla wyrażenia odmiennych koncepcji politycznych.
Literaturhinweise
Archiwum Akt Nowych, Akta Janusza Zabłockiego
Biblioteka Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Spuścizna Konstantego Turowskiego
Patkowski M. [Piwowarczyk J. ks.], Katolicy i Stronnictwo Pracy, Kraków 1945.
Piasecki B., Kierunki 1945–1960, Warszawa 1981.
Piasecki B., Zagadnienia istotne, Warszawa 1954.
Popiel K., Od Brześcia do Polonii, Londyn 1967.
Popiel K., Wspomnienia polityczne, Warszawa 1983.
Przeciszewski T., Wspomnienia z dramatycznych lat 1945–1948 [w:] Błękitne sztandary. Zarys dziejów Sodalicji Mariańskiej Akademików w Warszawie 1945–1949, Warszawa 2008.
Przetakiewicz Z., Od ONR-u do PAX-u, Warszawa 2008.
Swieżawski S., W nowej rzeczywistości 1945–1965, Lublin 1991.
Weryński H. ks., Katolicy radykalni, Warszawa 1946.
Z tajnych archiwów, red. A. Garlicki, Warszawa 1993.
Żakowski J., Anatomia smaku czyli rozmowy o losach zespołu Tygodnika Powszechnego w latach 1953–1956, Warszawa 1988.
Danowska E., Zarys biograficzny Józefa Mariana Święcickiego, „Studia Claromontana” 2015–2016, t. 32.
Dudek A., Pytel G., Bolesław Piasecki. Próba biografii politycznej, Londyn 1990.
Friszke A., Między wojną a więzieniem 1945–1953. Młoda inteligencja katolicka, Warszawa 2015.
Friszke A., Strategie przystosowania ośrodków katolików świeckich w pierwszych latach powojennych [w:] idem, Przystosowanie i opór. Studia z dziejów PRL, Warszawa 2007.
Graczyk R., Początki „Tygodnika Powszechnego”. Piwowarczyk – Święcicki – Stomma – Turowicz [w:] Stulecie urodzin J. Turowicza, red. J. i A. Sulikowscy, Szczecin 2015.
Graczyk R., Realizm polityczny „Tygodnika Powszechnego”, „Politeja” 2013, nr 25.
Graczyk R., Stanowisko „Tygodnika Warszawskiego”, „Tygodnika Powszechnego” oraz „Dziś i Jutro” wobec władzy i ideologii komunistycznej w latach 1945–1948 [w:] Polskie wizje i oceny komunizmu po 1939 r., red. R. Łatka, B. Szlachta, Kraków 2015.
Hańderek M., Unia 1940–1948. Dzieje zapomnianego ruchu ideowego, Warszawa 2019.
Isakowicz-Zalewski T. ks., Księża wobec bezpieki, Kraków 2007.
Jarocki R., Czterdzieści pięć lat w opozycji, Kraków 1990.
Judt T., Historia niedokończona. Francuscy intelektualiści 1944–1956, tłum. P. Marczewski, Warszawa 2012.
Kaliski B., Środowisko księży patriotów Wielkopolski i Kujaw 1947–1957, „Polska 1944/45–1989. Studia i Materiały” 2011, nr 10.
Kersten K., Narodziny systemu władzy. Polska 1943–1948, Warszawa 1990.
Kłoczowski J., Musiał F., Antykomunizm – racja stanu II RP [w:] W obronie niepodległości. Antykomunizm w II Rzeczypospolitej, red. J. Kłoczowski, F. Musiał, Kraków 2009.
Kosicki P.H., Catholics on the Barricades. Poland, France and the „Revolution” 1891–1956, New Haven 2018.
Kosicki P.H., Personalizm po polsku. Francuskie korzenie polskiej inteligencji katolickiej, tłum. J. Giebułtowski, Warszawa 2016.
Kunicki M.S., Between the Brown and the Red. Nationalism, Catholicism, and Communism in Twentieth-Century Poland-The Politics of Boleslaw Piasecki, Athens OH 2013.
Lenarczyk W., „Tygodnik Powszechny” w latach 1945–1989. Problem bazy źródłowej i metodologii badań, „Polska 1944/45–1989. Studia i Materiały” 2003, nr 6.
Manetti Ch., Catholic responses to Poland’s new reality. The case of „Tygodnik Powszechny”, „East European Politics and Societies” 2012, t. 26, nr 2.
Mazurek K., Stanisław Stomma i Jerzy Turowicz wobec rzeczywistości politycznej Polski powojennej, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Politologica” 2013, t. 9.
Micewski A., Współrządzić czy nie kłamać. Pax i Znak w Polsce 1945–1976, Warszawa 1981.
Niezłomni w epoce fałszywych proroków. Środowisko „Tygodnika Warszawskiego”, red. T. Sikorski, M. Kulesza, Warszawa 2013.
Pazik P., Political Catholicism in Poland in 1945–1948. An Overview of Political Activity of Catholics, „Kwartalnik Historyczny” 2018, R. 125, nr 2.
Pazik P., Spór minimalistów z maksymalistami na łamach „Tygodnika Powszechnego” w latach 1945–1948. Próba rekonstrukcji i kilka uwag metodologicznych [w:] Letnia Szkoła Historii Najnowszej IPN, t. 10, red. W. Bułhak, P. Pazik, Warszawa 2017.
Pietrzak J., Pełnia prymasostwa. Ostatnie lata prymasa Polski, kardynała Augusta Hlonda 1945–1948, Poznań 2009.
Piotrowicz M., Pro fide et Patriae. Stronnictwo Pracy i duchowieństwo Kościoła katolickiego na Lubelszczyźnie po II Wojnie Światowej, Lublin 2001.
Prażmowska A., Civil War in Poland 1942–1948, Basignstoke 2004.
Rabiński J., Konstanty Turowski. Życie, działalność, myśl społeczno-polityczna, Katowice 2008.
Rabiński J., U początku sporów o „minimalizm” i „maksymalizm” w polskim katolicyzmie społecznym, „Roczniki Humanistyczne” 2006, t. 54, z. 2.
Sensus Catholicus. Katolicy świeccy w Polsce Ludowej. Postawy – aktywność –myśl, red. R. Ptaszyński, T. Sikorski, Toruń 2014.
Skinner Q., Visions of Politics, t. 1, Cambridge 2009.
Strzelecka M., Między minimalizmem a maksymalizmem. Dylematy ideowe Stanisława Stommy i Janusza Zabłockiego, Toruń 2015.
Wójcik J., Materiały do historii ruchu społecznie postępowego PAX, z. 2, Warszawa 1978.
Wrona J., System partyjny w Polsce 1944–1950, Lublin 1997.
Zabłocki J., Chrześcijańska demokracja w kraju i na emigracji 1947–1970, Lublin 1999.
Żaryn J., Dzieje Kościoła katolickiego w Polsce 1944–1989, Warszawa 2003.
Żaryn J., Księża patrioci. Geneza powstania formacji duchownych katolickich, „Polska 1944/45–1989. Studia i Materiały” 1995, nr 1.
Lizenz
Copyright (c) 2023 Pamięć i Sprawiedliwość
Dieses Werk steht unter der Lizenz Creative Commons Namensnennung - Nicht-kommerziell - Keine Bearbeitungen 4.0 International.