Język Polski
English
Deutsch
Français (France)
Italiano
Русский
Przesiedlenie Niemców bałtyckich z Łotwy i Estonii jako początek niemieckiego osadnictwa w Kraju Warty. Wybrane aspekty instytucjonalne i organizacyjne
Pamięć i Sprawiedliwość, Tom 45 Nr 1 (2025), strony: 199-219
Data publikacji: 2025-10-15
https://doi.org/10.48261/PIS254508
PDF
Abstrakt
W artykule przedstawiono proces przesiedlania i osiedlania Niemców bałtyckich i osadzania ich w Kraju Warty w latach 1939–1940. Scharakteryzowano organizację przesiedleń, ich cel, którym była germanizacja obszarów włączonych do III Rzeszy w 1939 r., a także przebieg i specyfikę osadnictwa omawianej grupy. Omówiono procesy decyzyjne i funkcjonowanie okupacyjnego aparatu administracyjnego, odpowiedzialnego za prowadzenie polityki osadniczej, ze wskazaniem na wprowadzenie na masową skalę instrumentów selekcji rasowej. Podsumowano także rozmiar liczbowy przesiedleń.
Słowa kluczowe
Niemcy bałtyccy • przesiedlenie • Kraj Warty • germanizacja • osadnictwo • selekcja rasowa Baltic Germans • resettlement • Wartheland • Germanisation • settlement • racial selection
Bibliografia
Archiwum Federalne w Berlinie (Bundesarchiv Berlin-Lichterfelde),NS 2, Rasse- und Siedlungsghauptamt SS, R 43 II, Reichskanzlei, R 49, Reichskommissar für die Festigung deutschen Volkstums, R 69, Einwandererzentralstelle Litzmannstadt.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, GK 62, Namiestnik Rzeszy w Kraju Warty (Reichstatthalter im Reichsgau Wartheland), GK 69, Centrala Przesiedleńcza w Łodzi (Umwandererzentralstelle Litzmannstadt).
Archiwum Państwowe w Poznaniu, 298, Szef Zarządu Cywilnego (Chef der Zivilverwaltung), 759, Urząd Powierniczy w Poznaniu (Treuhandstelle Posen), 800, Biuro ds. Przesiedlenia Niemców. Oddział w Poznaniu (Volksdeutsche Mittelstelle Posen).
Instytut Zachodni w Poznaniu Dok. I, Zbiór dokumentów niemieckich.
Mowa Wodza i Kanclerza Rzeszy Adolfa Hitlera wygłoszona w Reichstagu dnia 6 października 1939 r. [b.m.w. 1939].
„Rigasche Rundschau” 1939.
Bosse L., Vom Baltikum in den Reichsgau Wartheland [w:] Deutschbalten, Weimarer Republik und Drittes Reich, red. M. Garleff, Köln 2008.
Berendt G., Ludność Gdyni 1939–1945 – znaki zapytania, „Dzieje Najnowsze” 2005, nr 4.
Haar I., Wysiedlenia jako instrument totalitarnej polityki ludnościowej w Europie XX wieku [w:] Wysiedlenia jako narzędzie polityki ludnościowej w Europie XX wieku, red. J. Wołoszyn, Lublin 2015.
Heinemann I., Rasa, ziemia, niemiecka krew. Główny Urząd Rasy i Osadnictwa SS i nowy porządek rasowy w Europie, Gdańsk 2014.
Łossowski P., Przesiedlenia Niemców z państw bałtyckich w 1939/1941 roku [w:] P. Łossowski, B. Makauskas, Kraje bałtyckie w latach przełomu 1934–1944, Warszawa 2005.
Łuczak C., „Kraj Warty” 1939–1945. Studium historyczno-gospodarcze okupacji hitlerowskiej, Poznań 1972.
Łuczak C., Polityka ludnościowa i ekonomiczna hitlerowskich Niemiec w okupowanej Polsce, Poznań 1979.
Madajczyk C., Polityka III Rzeszy w okupowanej Polsce, Warszawa 1970.
Marczewski J., Hitlerowska koncepcja polityki kolonizacyjno-wysiedleńczej i jej realizacja w „Okręgu Warty”, Poznań 1979.
Meindl R., Gauleiter Prus Wschodnich. Erich Koch – biografia polityczna, Poznań–Olsztyn 2022.
Rutowska M., Wysiedlenia ludności polskiej z Kraju Warty do Generalnego Gubernatorstwa 1939–1941, Poznań 2003.
Sobczak J., Hitlerowskie przesiedlenia ludności niemieckiej w dobie II wojny światowej, Poznań 1966.
Stiller A., Völkische Politik. Praktiken der Exklusion und Inklusion in polnischen, französischen und slowenischen Annexionsgebieten 1939–1945, Göttingen 2022.
Strippel A., NS-Volkstumspolitik und die Neuordnung Europas. Rassenpolitisches Selektion der Einwandererzentralstelle des Chefs der Sicherheitspolizei und des SD 1939–1945, Paderborn 2011.
Topij A., Mniejszość niemiecka na Łotwie i w Estonii 1918–1939/41, Bydgoszcz 1998.
Zimniak H., Wartheland ‒ kraj niespełnionych nadziei. Niemcy bałtyccy w „Kraju Warty” w okresie II wojny światowej, „Poznański Rocznik Archiwalno-Historyczny” 2002, t. VIII/IX.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Pamięć i Sprawiedliwość
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
