Język Polski
English
Deutsch
Français (France)
Italiano
Русский
Kościół prawosławny a system komunistyczny w województwie białostockim (1956-1981). Zarys wzajemnych relacji
Krzysztof Sychowicz
https://orcid.org/0000-0001-8666-0429
Oddział Instytutu Pamięci Narodowej w Białymstoku, Państwowa Wyższa Szkoła Informatyki i Przedsiębiorczości w Łomży
Pamięć i Sprawiedliwość, Tom 37 Nr 1 (2021), strony: 253-279
Data publikacji: 2021-06-30
https://doi.org/10.48261/pis213712
PDF
Abstrakt
Relacje Kościoła prawosławnego z władzami komunistycznymi w Polsce po II wojnie światowej bez wątpienia były złożone. Przyczyniły się do tego zarówno konflikty, jak i niezaakceptowane przez całe środowisko duchownych okoliczności i sposób wprowadzenia autokefalii w okresie II RP. Kolejnym elementem stało się co najmniej uległe stanowisko wobec władz niemieckich podczas wojny. Po 1944 r. nałożyła się na to nowa wizja relacji państwa z Kościołami i związkami wyznaniowymi w Polsce, wprowadzana przez władze komunistyczne. Pomimo gestów mających na celu zapewnienie ich o swojej lojalności Kościół prawosławny stał się, tak jak inne wyznania, a szczególnie Kościół rzymskokatolicki, obiektem inwigilacji prowadzonej przez aparat bezpieczeństwa przy pomocy rozbudowanej sieci agenturalnej. Wraz z upływem czasu władza państwowa stała się najwyższym autorytetem podczas rozstrzygania wszelkich sytuacji konfliktowych w Kościele prawosławnym. Lojalna realizacja polityki władz oraz opowiadanie się po ich stronie w konflikcie z Kościołem rzymskokatolickim umacniały pozycję PAKP, jednocześnie, uzależniając hierarchię tego wyznania od władz państwowych, co przejawiało się m.in. w oficjalnych deklaracjach popierających akcje gospodarcze, społeczne i polityczne inicjowane przez komunistów. Takie działanie ograniczało m.in. możliwości nawiązania dialogu z Kościołem rzymskokatolickim.
Słowa kluczowe
autokefalia • Białostocczyzna • Kościół prawosławny • prawosławie • komunizm autocephaly • Białystok region • the Orthodox Church • Orthodoxy • communism
Bibliografia
Archiwum Akt Nowych w Warszawie
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, Oddział w Białymstoku
Archiwum Państwowe w Białymstoku
Barwiński M., Podlasie jako pogranicze narodowościowo-wyznaniowe, Łódź 2004.
Bendza M., Autokefalia Kościoła Prawosławnego w Polsce, „Elpis” 2003, nr 5/7/8.
Danilecki T., Białorusini i pierwsza „Solidarność”, „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej”, XII 2002, nr 12 (23).
Dudra S., Kościół prawosławny na Ziemiach Zachodnich i Północnych Polski po II wojnie światowej, Zielona Góra 2004.
Dudra S., Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny w obszarze polityki wyznaniowej Polski Ludowej i III Rzeczypospolitej, Warszawa 2019.
Dudra S., Spór o jurysdykcję nad parafiami w województwie białostockim jako element konfliktu między Polskim Autokefalicznym Kościołem Prawosławnym a Patriarchatem Moskiewskim, „Polska 1944/45–1989. Studia i Materiały” 2020, t. 18.
Gerent P., Prawosławie na Dolnym Śląsku w latach 1945–1989, Toruń 2007.
Goss K., Struktura wyznaniowa mieszkańców byłego województwa białostockiego, „Pogranicze. Studia Społeczne” 2001, t. 10.
Krzysztofiński M., Sychowicz K., W kręgu „Bizancjum”, „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989” 2008, nr 1/6.
Mironowicz A., Kościół prawosławny na ziemiach polskich w XIX i XX wieku, Białystok 2005.
Mironowicz A., Polityka państwa wobec duchowieństwa prawosławnego w latach 1944–1980, „Słowo”. Pismo KIK w Białymstoku”, XII 2001, nr 11.
Mironowicz E., Białorusini [w:] Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce po II wojnie światowej. Wybrane elementy polityki państwa, red. S. Dudra, B. Nitschke, Kraków 2010.
Mironowicz E., Białorusini w Polsce 1944–1949, Warszawa 1993.
Mironowicz E., Prawosławni i katolicy wobec powojennej rzeczywistości na Białostocczyźnie [w:] Kościoły i związki wyznaniowe, a świadomość narodowa mieszkańców pogranicza, Supraśl 14–15 maja 2007 r., Białystok 2007.
Sawicki D., 50-lecie diecezji białostocko-gdańskiej, „Cerkiewny Wiestnik” 1999, z. 1.
Sosna G., Fionik D., Orla na Podlasiu. Dzieje Cerkwi, miasta i okolic, Bielsk Podlaski–Ryboły–Białystok 1997.
Sosna G., Historyczny zarys Kościoła prawosławnego od zarania dziejów do chwili obecnej na terenie województwa białostockiego, „Wiadomości Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego” 1978, nr 3–4.
Sychowicz K., Kościół katolicki i Cerkiew prawosławna na Białostocczyźnie wobec powstania NSZZ „Solidarność” [w:] Początki „Solidarności” w północno-wschodniej Polsce (1980–1981), red. T. Danilecki, Białystok 2005.
Sychowicz K., Władze komunistyczne wobec Kościołów i związków wyznaniowych w województwie białostockim w latach 1944–1975, Białystok 2013.
Syrnyk J., Ludność ukraińska na Dolnym Śląsku (1945–1989), Wrocław 2007.
Szot A., Utworzenie nowych struktur administracji kościelnej w Białymstoku po zakończeniu II wojny światowej [w:] Repatriacje i migracje ludności pogranicza w XX wieku. Stan badań oraz źródła do dziejów pogranicza polsko-litewsko-białoruskiego, red. M. Kietliński, W. Śleszyński, Białystok 2004.
Urban K., Kościół prawosławny w Polsce 1945–1970. Rys historyczny, Kraków 1996.
Urban K., Kościół prawosławny w Polsce w latach 1944–1956, Kraków 1998.
Urban K., Przyczynek do losów metropolity Dionizego Waledyńskiego po drugiej wojnie światowej, „Wiadomości Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego” 1990, nr 4.
Urban K., Z dziejów Kościoła prawosławnego w Polsce w latach 1945–1970 (z zagadnień kształtowania się struktury diecezjalno-parafialnej), „Wiadomości Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego” 1991, nr 3.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Pamięć i Sprawiedliwość
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
Inne teksty tego samego autora
- Krzysztof Sychowicz, Kościół katolicki w województwie białostockim wobec podziemia antykomunistycznego w latach 1945–1953 , Pamięć i Sprawiedliwość: Tom 8 Nr 2 (2005)
