Język Polski
English
Deutsch
Français (France)
Italiano
Русский
Rozliczenia zbrodni sądowych w powojennej Polsce (ze szczególnym uwzględnieniem stanu wojennego)
Pamięć i Sprawiedliwość, Tom 43 Nr 1 (2024), strony: 13-30
Data publikacji: 2024-08-09
https://doi.org/10.48261/PIS244301
PDF
Abstrakt
Okres stanu wojennego był szczególnym czasem w historii Polski m.in. dlatego, że komunistyczne władze posłużyły się na masową skalę wymiarem sprawiedliwości jako narzędziem do walki z opozycją polityczną. Nadano nadzwyczajne uprawnienia sądom wojskowym, które – pełniąc rolę sprzymierzeńca opresyjnego państwa – wydawały surowe wyroki. Niektóre z ich orzeczeń stały się wręcz modelowym przykładem zbrodni sądowych. Rozliczenie tych zbrodni, poprzez pociągnięcie do odpowiedzialności karnej sędziów za nie odpowiedzialnych, jest jednym z najtrudniejszych zadań stojących przed prokuratorami Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu – Instytutu Pamięci Narodowej. Obecnie nie ma nawet pełnej definicji prawnej tej kategorii czynów. Do tej pory próby jej stworzenia podejmowała głównie literatura przedmiotu. Poważną przeszkodą w dochodzeniu sprawiedliwości jest także konieczność uchylenia immunitetu przysługującego sędziemu podejrzanemu o popełnienie zbrodni sądowych. Praktyka pokazała, że jest to bardzo trudne. Sądy muszą zmierzyć się z wieloma zagadnieniami prawnymi. Dopiero w ostatnim czasie, dzięki prokuratorom IPN, pojawiły się uchwały Sądu Najwyższego, dające nadzieję na postawienie przed wymiarem sprawiedliwości sędziów, którzy służąc komunistycznej władzy, łamali lub naginali prawo obowiązujące w czasie orzekania.
Słowa kluczowe
zbrodnie sądowe • stan wojenny • sędziowie • orzecznictwo • uchylenie immunitetu • odpowiedzialność karna • państwo komunistyczne judicial crimes • martial law • judges • case law • waiving immunity • criminal liability • communist
Bibliografia
Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzona w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., DzU 1993, nr 61, poz. 284, z późniejszymi zmianami.
Międzynarodowy pakt praw obywatelskich i politycznych, Nowy Jork, 19 grudnia 1966 r., DzU 1977 nr 38 poz. 167 z dnia 2 grudnia 1977 r.
Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 2 lipca 2021 r. w sprawie I DI 3/21, https://www.sn.pl/sites/orzecznictwo/OrzeczeniaHTML/i%20di%203-21-4.docx.html (dostęp 21 V 2024 r.).
Uchwała Sądu Najwyższego z 23 lutego 2006 r., sygn. SNO 3/06, LEX nr 470201, http://www.sn.pl/sites/orzecznictwo/Orzeczenia1/SNO%203-06.pdf (dostęp 21 V 2024 r.).
Uchwała Sądu Najwyższego z 12 czerwca 2003 r., sygn. SNO 29/03, LEX nr 470220; http://www.sn.pl/sites/orzecznictwo/orzeczenia1/sno%2029-03.pdf (dostęp 21 V 2024 r.).
Uchwała Sądu Najwyższego z 18 lipca 2016 r., sygn. SNO 28/16, LEX nr 2080102, https://sip.lex.pl/#/jurisprudence/522173798/1?directHit=true&directHitQuery=SNO%2028%2F16 (dostęp 21 V 2024 r.).
Ustawa z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, tekst jednolity, DzU 2023, poz. 102.
Chrzczonowicz P., Prawo karne i wymiar sprawiedliwości karnej wobec opozycji wolnościowej w Polsce doby stanu wojennego – wybrane aspekty [w:] Stan wojenny. Fakty, hipotezy, interpretacje. Zbiór studiów, red. A. Czwołek, W. Polak, Toruń 2008.
Kochanowski J., Rozliczenie z przeszłością w Polsce, „Ius et Lex” 2023, nr II, 1.
Kulesza W., „Crimen laesae iustitiae”. Odpowiedzialność karna sędziów i prokuratorów za zbrodnie sądowe według prawa norymberskiego, niemieckiego, austriackiego i polskiego, Łódź 2013.
Pozorski A., Wystąpienie dyrektora Głównej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu Zastępcy Prokuratora Generalnego prok. Andrzeja Pozorskiego przed pełnym składem Izby Odpowiedzialności Zawodowej Sądu Najwyższego w przedmiocie możliwości pociągnięcia do odpowiedzialności karnej sędziów okresu stanu wojennego, https://ipn.gov.pl/pl/dla-mediow/komunikaty/191194,Wystapienie-dyrektora-Glownej-Komisji-Scigania-Zbrodni-przeciwko--Narodowi-Polskiemu.html (dostęp 21 V 2024 r.).
Przestępstwa sędziów i prokuratorów w Polsce lat 1944–1956, red. W. Kulesza, A. Rzepliński, Warszawa 2001.
Wygoda J., „Lecz jeśli sędzia zasadę ustawy złamie...”. Odpowiedzialność sędziów za stosowanie dekretu o stanie wojennym wobec osób, które zarzucanych im czynów dopuściły się przed wejściem dekretu w życie, „Wojskowy Przegląd Prawniczy” 2018, nr 1.
Zbrodnie przeszłości. Opracowania i materiały prokuratorów IPN, t. 1, red. P. Piątek, Warszawa 2006.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Pamięć i Sprawiedliwość
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
