Pokaż  Tom 43 Nr 1 (2024)

Tom 43 Nr 1 (2024)

ISSN:
1427-7476

Dział: Varia

Polskie powstania narodowe w podręcznikach szkolnych okresu PRL (wybrane przykłady)

Rafał Roguski

https://orcid.org/0000-0002-3635-6768

Wydział Nauk Humanistycznych Uniwersytetu w Siedlcach

Pamięć i Sprawiedliwość, Tom 43 Nr 1 (2024), strony: 306-330

Data publikacji: 2024-08-09

https://doi.org/10.48261/PIS244315

Abstrakt

Tematem artykułu jest obraz trzech polskich powstań narodowych: kościuszkowskiego, listopadowego i styczniowego w podręcznikach szkolnych okresu PRL. Autor zwraca uwagę na rolę podręczników w kształceniu, organizację systemu szkolnego oraz ideologizację procesu i treści nauczania historii w szkole w Polsce komunistycznej, cechującą się różnym stopniem nasilenia w poszczególnych okresach. Następnie opisuje wybrane podręczniki do historii, przeznaczone dla szkół podstawowych i średnich. Zwraca uwagę na sposób ukazania w nich wspomnianych powstań, celu walki i sposobu, w jaki autorzy podeszli do przedstawienia zaborcy, przeciwko któremu te powstania organizowano. Ważnym elementem jest również wskazywanie na ruch rewolucyjny i chłopów jako siłę sprawczą powstań, a zarazem przedstawianie szlachty, zwłaszcza jej zamożniejszej części, jako warstwy społecznej hamującej walkę przeciw Rosji. Odpowiadało to marksistowskim wyobrażeniom o twórczej roli niższych warstw społecznych, a jednocześnie sytuowało wspomniane powstania w ciągu przemian rewolucyjnych w Europie XVIII–XIX w. Autor artykułu stara się również przedstawić obudowę dydaktyczną (ilustracje, mapy) podręczników szkolnych, wskazując na ich zwykle niską jakość.


Centkowski J., Syta A., Historia 4. Z naszych dziejów, Warszawa 1984.

Dłuska M., Schoenbrenner J., Historia dla klasy IV, Warszawa 1956.

Galos A., Gierowski J., Leszczyński J., Historia dla klasy III liceum ogólnokształcącego, cz. I, Warszawa 1973.

Galos A., Gierowski J., Leszczyński J., Historia dla klasy 3 liceum ogólnokształcącego, cz. I, Warszawa 1977.

Gierowski J., Leszczyński J., Historia dla klasy II liceum ogólnokształcącego, Warszawa 1972.

Gierowski J., Leszczyński J., Historia dla klasy 2 liceum ogólnokształcącego, Warszawa 1979.

Katz H., Historia powszechna nowożytna, Warszawa 1963.

Klubówna A., Stępieniowa J., W naszej Ojczyźnie. Podręcznik do historii dla klasy IV, Warszawa 1961.

Krosny J., Historia 6, Warszawa 1988.

Missalowa G., Schoenbrenner J., Historia Polski, Warszawa 1951.

Skowronek J., Historia dla klasy VII, Warszawa 1978.

Skowronek J., Historia. Do Niepodległej. Podręcznik dla klasy siódmej szkoły podstawowej, Warszawa 1984.

Szostakowski S., Historia dla klasy VII, Warszawa 1966.

Szostakowski S., Historia VII. Historia dla klasy VII, Warszawa 1965.

Budzińska J., Mit, stereotyp i fantazmat – między szablonem a inną wizją przeszłości w szkolnym kursie historii (przypadek ikonografii), „Klio. Czasopismo poświęcone dziejom Polski i powszechnym” 2012, nr 2.

Centkowski J., Rulka J., Historia 4 w szkole podstawowej. Przewodnik metodyczny, Warszawa 1983.

Centkowski J., Skowronek J., Nauczanie historii w klasie VII. Przewodnik przedmiotowo-metodyczny, Warszawa 1978.

Dudek A., Wybrane czynniki historyczne wpływające na politykę władz PRL [w:] Polityka czy propaganda. PRL wobec historii, red. P. Skibiński, T. Wiścicki, Warszawa 2009.

Dyś M., Przemiany narracji opisującej stosunki polsko-rosyjskie w podręcznikach do nauczania historii w szkolnictwie ogólnokształcącym Polski Ludowej lat 1944–1989 (na przykładzie wybranych wydarzeń), „Studia Historica Gedanensia” 2019, t. 10.

Encyklopedia Wrocławia, red. J. Harasimowicz, współpraca W. Suleja, Wrocław 2006.

Glimos-Nadgórska A., Podręczniki do historii – 50 lat zmian, „Klio, Czasopismo poświęcone dziejom Polski i powszechnym” 2012, t. 21 (2).

Gołębiewska I., Szkolne podręczniki historii wydane w Polsce w latach 1945–2011. Charakterystyka ilościowa i jakościowa, język narracji historycznej, wpływ narracji na treść przekazu [w:] Historia ludzi. Historia dla ludzi. Krytyczny wymiar edukacji historycznej, red. I. Chmur-Rutkowska, E. Głowacka-Sobiech, I. Skórzyńska, Kraków 2013.

Hoszowska M., Praktyka nauczania historii w Polsce 1944–1956, Rzeszów 2002.

Jakubowska B., Przeobrażenia w szkolnej edukacji historycznej w Polsce w latach 1944–1956, Warszawa 1986.

Jerzy Skowronek, historyk XIX wieku, red. T. Kizwalter, Warszawa 1999.

Józef Leszczyński jako uczony i nauczyciel, red. K. Matwijowski, Wrocław 1993.

Kosiński K., Nastolatki ’81. Świadomość młodzieży w epoce „Solidarności”, Warszawa 2002.

Kosiński K., O nową mentalność. Życie codzienne w szkołach 1945–1956, Warszawa 2000.

Krzyżanowski K., Zniszczono dorobek i stuletnią tradycję [w:] Na przełomie. Wspomnienia nauczycieli i uczniów z lat 1944–1956, Warszawa 1994.

Maresz T., Kompatybilność szkolnej edukacji historycznej z polityką władz partyjnych i państwowych w „Polsce Ludowej” na przykładzie postrzegania Rusi, Rosji i ZSRR [w:] Dobre i złe sąsiedztwa. Sąsiad w historycznej narracji narodowej, red. T. Maresz, K. Grysińska-Jarmuła, Bydgoszcz 2022.

Maresz T., Miejsce szkolnego podręcznika historii w kształtowaniu relacji sąsiedzkich między narodami [w:] Dobre i złe sąsiedztwa. Obce – nasze – inne, t. 2: Sąsiedzi w historiografii, edukacji i kulturze, red. T. Maresz, K. Grysińska-Jarmuła, Bydgoszcz 2018.

Michałek J., Współcześnie o przeszłości, czyli wpływ polityki historycznej na kształt podręczników szkolnych, „Klio. Czasopismo poświęcone dziejom Polski i powszechnym” 2011, nr 1.

Osiński Z., Cele nauczania historii w szkołach podstawowych w Polsce w latach 1944–1970, „Wiadomości Historyczne” 2007, t. 50, nr 5.

Osiński Z., Nauczanie historii w szkołach podstawowych w Polsce w latach 1944–1989. Uwarunkowania organizacyjne oraz ideologiczno-polityczne, Toruń 2006.

Radziwiłł A., Ideologia wychowawcza w Polsce w latach 1948–1956 (próba modelu), Warszawa 1981.

Serwański M., Nauczyciel historii wobec rzeczywistości postkomunistycznej. Modele interpretacji przeszłości Polski w podręcznikach szkolnych z lat 1948–1992, „Klio. Czasopismo poświęcone dziejom Polski i powszechnym” 2012, t. 21, nr 2.

Wandycz P., Rola powstań w dziejach nowożytnych Polski, „Kwartalnik Historyczny” 1994, t. CI, nr 4.

Wojdon J., Propaganda polityczna w podręcznikach dla szkół podstawowych Polski Ludowej (1944–1989), Toruń 2001.

Zaremba M., Komunizm, legitymizacja, nacjonalizm. Nacjonalistyczna legitymizacja władzy komunistycznej w Polsce, Warszawa 2001.

Żaryn M., Polityka historyczna w edukacji w PRL [w:] Polityka czy propaganda. PRL wobec historii, red. P. Skibiński, T. Wiścicki, Warszawa 2009.

                            Pokaż  Tom 43 Nr 1 (2024)

Tom 43 Nr 1 (2024)

ISSN:
1427-7476

Data publikacji:
2024-08-09

Dział: Varia