Język Polski
English
Deutsch
Français (France)
Italiano
Русский
Władysław Gomułka i „problem niemiecki” (refleksje do biografii polityka)
Pamięć i Sprawiedliwość, Tom 42 Nr 2 (2023), strony: 363-388
Data publikacji: 2024-04-03
https://doi.org/10.48261/pis234220
PDF
Abstrakt
Przedmiotem artykułu są wybrane działania Władysława Gomułki, który przez blisko dwadzieścia lat (1944–1948, 1956–1970) był liderem partii komunistycznej w Polsce i w tym czasie zabiegał o umocnienie, a także międzynarodowe uznanie prawne zachodniej granicy Polski powojennej. Nie satysfakcjonowały go słowne i pisemne gwarancje przywódców sowieckich w tej sprawie, do końca swojej aktywności politycznej był przekonany, że Moskwa jest zdolna do oddania Niemcom polskich Ziem Zachodnich w zamian za odpowiednie profity gospodarcze i polityczne. W 1967 r. doprowadził do ustalenia przez państwa bloku wschodniego wspólnych zasad postępowania wobec RFN. Starał się zarazem o jak największe skonsolidowanie gospodarcze, naukowe i techniczne tych państw, co miało przyczynić się do wzmocnienia PRL, a tym samym do zabezpieczenia jej zachodniej granicy. W 1969 r. uznał, że Moskwa i jej sojusznicy działają egoistycznie i postanowił samodzielnie doprowadzić do nawiązania stosunków bilateralnych między Polską i RFN. Skutkiem jego działań było zawarcie układu normalizacyjnego między Warszawą i Bonn w 1970 r.
Słowa kluczowe
Willy Brandt • Leonid Breżniew • Nikita Chruszczow • Władysław Gomułka • Walter Ulbricht • Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej • polityka zagraniczna PRL • reparacje • układ PRL–RFN Willy Brandt • Leonid Brezhnev • Nikita Khrushchev • Władysław Gomułka • Walter Ulbricht • Council for Mutual Economic Assistance • foreign policy of the Polish People’s Republic • reparations • PRL-FRG agreement
Bibliografia
Archiwum Akt Nowych, KC PZPR, sekretariat I Sekretarza KC PZPR: notatki, protokoły spotkań, informacje MSZ kolekcja dokumentów dotyczących ruchu robotniczego.
Gomułka W., The Policy of the Polish People’s Republic, „Foregin Affairs”, 1 IV 1960 r. https://www.foreignaffairs.com/articles/poland/1960-04-01/policy-polish-peoples-republic (dostęp 30 I 2023 r.).
K.G., Nasza odpowiedź, „Trybuna Ludu”, 30 IV 1966.
Odpowiedź rządu Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej na notę rządu NRF, „Trybuna Ludu”, 30 IV 1966.
„Rząd federalny podejmie propozycje Władysława Gomułki”. Wywiad kanclerza Willy Brandta dla „Życia Warszawy”, „Życie Warszawy”, 23–24 XI 1969.
Układ między PRL a NRF parafowany w Warszawie przez ministrów spraw zagranicznych S[tefana] Jędrychowskiego i W[altera] Scheela, „Trybuna Ludu”, 21 XI 1970 r.
Układ między Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich i Republiką Federalną Niemiec, „Trybuna Ludu”, 13 VIII 1970.
Werfel R., Granica polska na Odrze i Nysie jest nienaruszalna. Wilhelmowi Pieckowi w odpowiedzi, „Głos Ludu”, 29 X 1946.
Wywiad min[istra Stefana] Jędrychowskiego dla telewizji NRF, „Trybuna Ludu”, 17 X 1969.
Centrum władzy. Protokoły posiedzeń kierownictwa PZPR. Wybór z lat 1949–1970, oprac. A. Dudek, A. Kochański, K. Persak, Warszawa 2000.
Gomułka W., O problemie niemieckim. Artykuły i przemówienia, Warszawa 1984.
Polityka i dyplomacja polska wobec Niemiec, t. 1: 1945–1970, oprac. M. Tomala, Warszawa 2005.
Tajne Dokumenty Biura Politycznego. PRL–ZSRR 1956–1970, Londyn 1998.
Tajny referat Władysława Gomułki o okolicznościach odsunięcia N.S. Chruszczowa i stosunkach polsko-radzieckich, oprac. A. Werblan, „Dziś. Przegląd Społeczny” 1992, nr 1.
Układ między Polską Rzecząpospolitą Ludową a Republiką Federalną Niemiec o podstawach normalizacji ich wzajemnych stosunków, 7 XII 1970 r., isap.sejm.gov.pl (dostęp 30 I 2023 r.).
Układ między Polską Rzecząpospolitą Ludową a Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich o przyjaźni, współpracy i wzajemnej pomocy, 8 IV 1965 r., isap.sejm.gov.pl (dostęp 30 I 2023 r.).
Warszawa–Bonn 1945–1991. Stosunki polsko-niemieckie. Analiza i dokumenty, red. H.A. Jacobsen, M. Tomala, Warszawa 1992.
Działalność Władysława Gomułki. Fakty – wspomnienia – opinie, oprac. W. Namiotkiewicz, Warszawa 1985.
Gomułka W., Pamiętniki, t. 1, Warszawa 1994.
Kostikow P., Roliński B., Widziane z Kremla. Moskwa–Warszawa. Gra o Polskę, Warszawa 1992.
Rakowski M.F., Dzienniki polityczne 1963–1966, Warszawa 1999.
Rakowski M.F., Dzienniki polityczne 1969–1971, Warszawa 2001.
Strzelecki-Gomułka R., Salwa-Syzdek E., Między realizmem a utopią. Władysław Gomułka we wspomnieniach syna, Warszawa 2003.
Winiewicz J., Co pamiętam z długiej drogi życia, Poznań 1985.
Władysław Gomułka i jego epoka, red. E. Salwa-Syzdek, T. Kaczmarek, Warszawa 2005.
Akt Normalizacyjny. 50 lat układu o podstawach normalizacji stosunków PRL–RFN z 7 grudnia 1970 roku, red. J. Barcz, K. Ruchniewicz, Wrocław–Warszawa 2021.
Bingen D., Polityka Republiki Bońskiej wobec Polski. Od Adenauera do Kohla 1949–1991, tłum. J.J. Węc, Kraków 1997.
Eisler J., Siedmiu „wspaniałych”. Poczet pierwszych sekretarzy KC PZPR, Warszawa 2014.
Gajdziński P., Gomułka. Dyktatura ciemniaków, Poznań 2017.
Jackowska N., Układ z 1970 roku o podstawach normalizacji stosunków z RFN. Przypadek ponadpolitycznej zgody?, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Politologica” 2011, t. 5.
Jarząbek W., Doktryna Ulbrichta czy doktryna Gomułki? Polska a koordynacja polityki bloku wschodniego wobec Ostpolitik w latach 1966–1967, „Dzieje Najnowsze” 2005, nr 3.
Jarząbek W., Polska Rzeczpospolita Ludowa wobec polityki wschodniej Republiki Federalnej Niemiec w latach 1966–1976. Wymiar dwustronny i międzynarodowy, Warszawa 2011.
Jarząbek W., Polska wobec Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie. Plany i rzeczywistość 1964–1975, Warszawa 2008.
Jarząbek W., Władze Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej wobec problemu reparacji i odszkodowań od Republiki Federalnej Niemiec 1953–1989, „Dzieje Najnowsze” 2005, nr 2.
Landau Z., Polska Gomułki, Warszawa 1995.
Lipiński P., Gomułka. Władzy nie oddamy, Wołowiec 2019.
Machcewicz P., Władysław Gomułka, Warszawa 1995.
Ptasiński J., Drugi zwrot. Gomułka u szczytu powodzenia, Warszawa 1988.
Prażmowska A., Władysław Gomułka, Warszawa 2016.
Problem reparacji, odszkodowań wojennych i świadczeń w stosunkach polsko-niemieckich 1944–2004, t. 2, red. S. Dębski, W.M. Góralski, Warszawa 2004.
Rolicki J., Gierek. Życie i narodziny legendy, Warszawa 2002.
Roth K.H., Rübner H., Wyparte, odroczone, odrzucone. Niemiecki dług reparacyjny wobec Polski i Europy, tłum. E. Marszałek, A. Peszke, Poznań 2023.
Skobelski R., Polityka PRL wobec państw socjalistycznych w latach 1956–1970. Współpraca – napięcia – konflikty, Poznań 2010.
Skrzypek . Dyplomatyczne dzieje PRL w latach1956–1989, Pułtusk–Warszawa 2010.
Skrzypek A., Mechanizmy autonomii. Stosunki polsko-radzieckie 1956–1965, Pułtusk–Warszawa 2005.
Skrzypek A., Mechanizmy klientelizmu. Stosunki polsko-radzieckie 1965–1989, Pułtusk–Warszawa 2008.
Spałek R., Komuniści przeciwko komunistom. Poszukiwanie wroga wewnętrznego w kierownictwie partii komunistycznej w Polsce w latach 1948–1956, Warszawa–Poznań 2014.
Spałek R., Na licencji Moskwy. Wokół Gomułki, Bermana i innych (1943–1970), Warszawa 2020.
Stolarczyk M., Reparacje wojenne dla Polski od Niemiec w latach 1945–2020, „Krakowskie Studia Międzynarodowe” 2020, nr 2.
Tebinka J., Uzależnienie czy suwerenność? Odwilż październikowa w dyplomacji Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej 1956–1961, Warszawa 2010.
Tomala M., Władysław Gomułka a sprawa niemiecka, „Dziś” 2005, nr 2.
Werblan A., Władysław Gomułka. Sekretarz generalny PPR, Warszawa 1988.
Żerko S., 23 sierpnia 1953: rząd PRL rezygnuje z reparacji od Niemiec [PDF, k. 1–5], www.iz.poznan.pl (dostęp 30 I 2023 r.).
Żerko S., Sprawa niemieckich odszkodowań za II wojnę światową w stosunkach między Polską a RFN do 1991 r., „Colloquium” 2019, nr 3.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Pamięć i Sprawiedliwość
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/legalcode.pl
Inne teksty tego samego autora
- Robert Spałek, „Gracze” – Komitet Obrony Robotników w propagandzie PRL, stereotypach oraz dokumentach Ministerstwa Spraw Wewnętrznych , Pamięć i Sprawiedliwość: Tom 4 Nr 2 (2003)
- Robert Spałek, Jakub Berman. Portret politycznego emeryta w materiałach SB (1966–1971) , Pamięć i Sprawiedliwość: Tom 16 Nr 2 (2010)
- Robert Spałek, Włodzimierz Domagalski, [Recenzja] Robert Spałek, Warszawska ulica w stanie wojennym. Demonstracje, protesty, zamieszki, pochody w oczach opozycji i władzy 1981–1983, Wspólnota Samorządowa Województwa Mazowieckiego, Warszawa 2008 s. 266. , Pamięć i Sprawiedliwość: Tom 15 Nr 1 (2010)
- Robert Spałek, [Recenzja] W odpowiedzi na recenzję Włodzimierza Domagalskiego , Pamięć i Sprawiedliwość: Tom 15 Nr 1 (2010)
- Robert Spałek, Założenia, przebieg i cele naukowo-edukacyjne konferencji „Sprzeczne narracje. Historia powojennej Polski”, zorganizowanej przez Oddziałowe Biuro Badań Historycznych IPN w Warszawie 19–20 stycznia 2017 roku , Pamięć i Sprawiedliwość: Tom 30 Nr 2 (2017)
- Robert Spałek, Z dziejów komunistycznego wywiadu. Casus Bogusława Hrynkiewicza i Mariana Spychalskiego (1940–1944) , Pamięć i Sprawiedliwość: Tom 12 Nr 1 (2008)
- Robert Spałek, [Recenzja] W odpowiedzi Krzysztofowi Wyszkowskiemu , Pamięć i Sprawiedliwość: Tom 6 Nr 2 (2004)
- Robert Spałek, Statut Biura Specjalnego MBP , Pamięć i Sprawiedliwość: Tom 32 Nr 2 (2018)
