Język Polski
English
Deutsch
Français (France)
Italiano
Русский
Represje reżimu sowieckiego wobec Czechów wołyńskich w latach 1921–1941
Svitlana Shulha
https://orcid.org/0000-0003-3910-8169
Wołyński Uniwersytet Narodowy im. Łesi Ukrainki w Łucku
Pamięć i Sprawiedliwość, Tom 40 Nr 2 (2022), strony: 287-300
Data publikacji: 2023-06-21
https://doi.org/10.48261/pis224014
PDF
Abstrakt
Badania represji stosowanych przez reżim sowiecki wobec różnych grup etnicznych, w tym Czechów z Wołynia, przeprowadzono na podstawie analizy materiałów archiwalnych i wspomnień. Przeanalizowano główne dokumenty związane z represjami i stwierdzono, że nie było odrębnego dokumentu (rozkazu), na mocy którego przeprowadzono operację przeciwko Czechom, natomiast organy represyjne korzystały z przepisów tzw. wzorcowej operacji polskiej. Scharakteryzowano narzędzia represji, kategorie represjonowanej ludności czeskiej w chronologicznych ramach lat 1921–1941. Zwrócono uwagę na to, że środkami i narzędziami realizacji polityki wewnętrznej (sowietyzacji) były masowe aresztowania, wysiedlenia (deportacje) i egzekucje ludności, w tym także Czechów z Wołynia, które przeprowadzono w USRS, a od 1939 r. także na zachodniej Ukrainie. Na podstawie analizy materiałów archiwalnych i wspomnień ustalono kategorie osób pochodzenia czeskiego, które były represjonowane jako „społecznie niebezpieczne”. Byli to właściciele przedsiębiorstw przemysłowych, tzw. kułacy, ziemianie, funkcjonariusze państwowi i policjanci, polscy żołnierze, aktywni uczestnicy ruchu społecznego i jego przywódcy, jeńcy wojenni, członkowie Drużyny Czeskiej i żołnierze czechosłowackiego korpusu armii rosyjskiej (1914–1918). Udowodniono, że represje wobec Czechów wołyńskich były przyczyną negatywnego stosunku Czechów do reżimu sowieckiego, a w okresie powojennym – ruchu reemigracyjnego.
Słowa kluczowe
Wołyń • represje • wołyńscy Czesi • kułak • element społecznie niebezpieczny • deportacje • operacje narodowe Volyn • repressions • Volynian Czechs • “Kurkul” • “socially dangerous element” • deportations
Bibliografia
Державний архів Рівненської області (Держархів Рівненської області), Рівне (Derżawnyj archiw Riwnenśkoji obłasti [Derżarchiw Riwnenśkoji obłasti], Riwne).
Державний архів Волинської області (Держархів Волинської області), Луцьк (Derżawnyj archiw Wołynśkoji obłasti [Derżarchiw Wołynśkoji obłasti], Łućk).
Národní arhiv (České republiky, Praha).
Drugi powszechny spis Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 7 grudnia 1931. Województwo wołyńskie, Warszawa 1938.
Pierwszy powszechny spis Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 września 1921 r. Mieszkania, ludność, stosunki zawodowe. Województwo wołyńskie, t. 23, Warszawa 1926.
Великий терор в Україні. „Куркульська операція” 1937–1938 рр.: у 2 ч., упоряд. С. Кокін, М. Юнге, Київ 2010.
„Великий терор” в Україні. Німецька операція 1937–1938 років. Зб. док., упоряд. А. Айсфельд, Н. Сердюк, Київ 2018.
Великий терор. Польська операція 1937–1938 / Wielki terror. Operacja polska 1937–1938: у 2 ч., Варшава–Київ 2010.
Всесоюзная перепись населения 17 декабря 1926 г. Краткие сводки. Выпуск IV. Народность и родной язык населения СССР, Москва 1928, c. 103–104, https://archive.org/details/vyp4nariridmova/page/n29/mode/2up, dostęp 23 XI 2022 r.
Реабілітовані історією. Волинська область, кн. 2, ред. М.М. Кучерепа та ін., Київ–Луцьк 2013.
Реабілітовані історією. Волинська область, кн.1, ред. М.М. Кучерепа та ін., Київ–Луцьк 2010.
Реабілітовані історією. Житомирська область, кн. 2, ред. Л.А. Копійченко та ін., Житомир 2008.
Реабілітовані історією. Рівненська область, кн. 1, ред. А.А. Жив’юк та ін., Рівне 2006.
Справка о репрессиях против поляков и польских граждан в СССР. 22 февраля 1996 г., с. 194,
http://, http://docs.historyrussia.org/ru/nodes/165317, dostęp 6 XII 2021 r.
Трагедия советской деревни. Коллективизация и раскулачивание. Документы и материалы 1927–1939, т. 5: 1937–1939, кн. 26: 1938–1939, ред. В. Данилов, Москва 2006.
Через трупы врага на благо народа. „Кулацкая операция” в Украинской ССР 1937–1941 гг.: в 2 т., т. 1: 1937 г. Подготовка приказа № 00447, первый этап кулацкой операции, Москва 2010.
Юнге М., Бонвеч Б., Биннер Р., Сталинизм в советской провинции в 1937–1938 годах.
Массовые операции на основе приказа 00447, Москва 2009.
Borák M., Perzekuce občanů z území dnešní České republiky v SSSR. Sborník studií, Praha 2003.
Borák M., Zatajene popravy. Češi a českoslovenšti obcane popraveni na sovetske Ukrajne, Opava 2014.
Dufek V., Perzekuce Čechů na západní Volyni [w:] Kapitoly z dějin volyňských čechů. Sborník historických souborných, vědeckých a memoárových prací, Praha 1997.
Dvořák J., Antonín Vodseďálek a proces s českými učiteli na Ukrajině, https://www.academia.edu/30703460/Anton%C3%ADn_Vodse%C4%8F%C3%A1lek_a_proces_s_%C4%8Desk%C3%BDmi_u%C4%8Diteli_na_Ukrajin%C4%9B, dostęp 28 IV 2021 r.
Filip Z., Proces s českými učiteli na Ukrajině [w:] Rýdl K. a kol., Historia magistra vitae – vita magistra historiae. Sborník statí, k. 75, narozeninám univ. prof. dr. Josefa Cacha, Praha 1998.
Hofman J., Širc V., Vaculik J., Volyňští Češi v prvím a druhém odboji, Praha 2004.
Hostička V., Volyňští Češi s jejich perzekuce v Sovětském svazu [w:] Volyňští Češi v prvím a druhém odboji, Praha 2004.
Perný J., Československý konzulát na Volyni, „Zpravodaj SČVP” 1992, č. 6.
Perný J., Nováček do Buzuluku [w:] Volyňští Češi v prvím a druhém odboji, Praha 2004.
Šereťuk M., Kronika Českého Kvasilova, [Praha] 2003.
Vaculík J., Dějiny volyňských Čechů, II. Díl: 1914–1945, Praha 1998.
Аблажей Н., Потапова Н., „Национальные” операции Большого террора. Иерархия полномочий власти и карательных органов в центре и на периферии, „Улкен Алтай әлемі – Мир Большого Алтая – World of Great Altay” 2019, № 5 (2).
Бажан О., „Національні” операції НКВС на Київщині у 1937–1938 рр.: механізми реалізації та статистика, „З архівів ВУЧК–ГПУ–НКВД–КГБ” 2020, № 1.
Баран В.K., Токарський В.В., „Зачистка”. Політичні репресії в західних областях України у 1939–1941 рр., Львів 2014.
Давидюк Р., Доля польських осадників в умовах радянізації 1939–1941 рр. [в:] Реабілітовані історією. Рівненська область, кн. 1, ред. А.А. Жив’юк та ін., Рівне 2006.
Живюк А.А., Здолбунівський підприємець Теодор Страка [в:] Реабілітовані історією. Рівненська область, кн. 1, ред. А.А. Жив’юк та ін., Рівне 2006.
Копійченко Л., Репресії серед чеського населення Житомирщини [в:] Реабілітовані історією.Житомирська область, кн. 2, ред. Л.А. Копійченко та ін., Житомир 2008.
Луковець О., Життєпис чеських родин Житомирщини [в:] Чехи на теренах Волині, ред.: А. Пономаренко та ін., Рівне 2018.
Лутай М., Чехи на Житомирщині. Історія і сьогодення, Житомир 2008.
Павленко Л.А., Кримінальна справа Євгена Рихліка [в:] Україна–Чехія. Історія та сьогодення, ред. О.М. Березовський, Т.В. Брязкалота та ін., Одеса 2013.
Політичні репресії радянської доби в Україні. Науково-допоміжний бібліографічний покажчик, упоряд. Т. Приліпко, О. Марченко, З. Мусіна, автор вступ. ст. Ю.І. Шаповал, Київ 2008.
Шевчук Ю.В., Водседалек Антон Антонович [в:] Реабілітовані історією. Житомирська область, кн. 2, ред. Л.А. Копійченко та ін., Житомир 2008.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Pamięć i Sprawiedliwość
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
