Pokaż  Tom 40 Nr 2 (2022)

Tom 40 Nr 2 (2022)

ISSN:
1427-7476

Dział: Varia

Postawy mniejszości żydowskiej i niemieckiej w Polsce wobec wojny z Rosją sowiecką 1919–1920 roku

Marta Milewska

https://orcid.org/0000-0003-3283-4037

Akademia Finansów i Biznesu Vistula w Warszawie, Instytut Historii; Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Warszawie

Pamięć i Sprawiedliwość, Tom 40 Nr 2 (2022), strony: 240-261

Data publikacji: 2023-06-21

https://doi.org/10.48261/pis224012

Abstrakt

Odrodzone państwo polskie nie było krajem jednolitym narodowościowo. Na jego terenie można było spotkać mniejszości narodowe, wśród których dominowali Ukraińcy, Żydzi, Białorusini i Niemcy. Celem artykułu jest przedstawienie postaw mniejszości żydowskiej i niemieckiej wobec wojny polsko-sowieckiej 1920 roku. Postawa pierwszej z nich była zróżnicowana. Wiele miejsca poświęcono na ukazanie zarówno pozytywnych przykładów identyfikacji części Żydów z polską racją stanu w obliczu bolszewickiego zagrożenia w 1920 r., jak i negatywnego stosunku do państwa polskiego, będącego udziałem części tej grupy etnicznej. W tym czasie ludność niemiecką cechował wrogi stosunek do państwa polskiego. Wskazane zostały czynniki wywierające wpływ na postawy wymienionych mniejszości narodowych podczas konfliktu zbrojnego między Polską a bolszewicką Rosją.


Archiwum Akt Nowych w Warszawie, Ambasada RP w Berlinie, 1218.

Archiwum Akt Nowych w Warszawie, Instytucje wojskowe, 296/I-17.

Archiwum Akt Nowych w Warszawie, Kancelaria Cywilna Naczelnika Państwa, 147.

Archiwum Akt Nowych w Warszawie, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, 1056.

Archiwum Akt Nowych w Warszawie, Prezydium Rady Ministrów, 8682/1922, 12702/21, 1564/20, 16922/20, 21431/20, 23841/1921, 25009/21.

Archiwum Akt Nowych w Warszawie, Protokoły z posiedzeń Rady Ministrów, mikrofilm 20055.

Archiwum Akt Nowych w Warszawie, Towarzystwo Straży Kresowej, 184, 204, 267, 276, 381, 527.

Archiwum Akt Nowych w Warszawie, Tymczasowy Komitet Rewolucyjny Polski, 168/III-5, 168/III-36.

Archiwum Biblioteki Publicznej m.st. Warszawy, Zarząd Cywilny Ziem Wschodnich, akc. 1592.

Archiwum Państwowe w Bydgoszczy, Urząd Wojewódzki Pomorski, 2158, 1927, 2851, 4811, 4687, 4688.

Archiwum Państwowe w Gdańsku, Starostwo Powiatowe w Kartuzach, 1630/1.

Archiwum Państwowe w Gdańsku, Komisarz Generalny RP w Gdańsku, 34, 744, 746.

Archiwum Państwowe w Krakowie, Starostwo Grodzkie Kraków (SGK), 2850/20.

Archiwum Państwowe w Lublinie, Starostwo Powiatowe w Radzyniu Podlaskim, 1960.

Archiwum Państwowe w Nidzicy, Magistrat miasta Działdowa, 948.

Archiwum Państwowe w Płocku, Akta miasta Płocka, 22086.

Archiwum Państwowe w Warszawie, Zbiór Rękopisów, 126.

Biblioteka Narodowa w Warszawie, Dział Rękopisów, Akta gen. Hallera, 13398/2.

Biblioteka im. Zielińskich w Płocku, Dział Rękopisów, 294.

Centralne Archiwum Wojskowe, Dowództwo 1. Armii, 55.

Centralne Archiwum Wojskowe, Dowództwo Frontu Północnego, 19, 25.

Centralne Archiwum Wojskowe, Gabinet MSWojsk, 1.300.1, 50, 51.

Centralne Archiwum Wojskowe, Ministerstwo Spraw Wojskowych (MSWojsk) – Oddział II 1775/89, 17, 18, 241, 369, 364, 390, 2158.

Instytut Józefa Piłsudskiego w Londynie, Kolekcja Józefa Piłsudskiego, 1/4/8.

Dmowski R., Polityka polska i odbudowanie państwa polskiego, wyd. drugie, Warszawa 1926.

Grabski S., Pamiętniki, t. 2, Warszawa 1989.

Inwazja bolszewicka a Żydzi. Zbiór dokumentów, Warszawa 1921.

Kochanowski J., Rokowania pokojowe z Rosją Radziecką (VII–VIII 1920 r.) w relacji Kazimierza Stamirowskiego, „Przegląd Wschodni” 1992–1993, z. 1.

Ligocki E., Nowa legenda, Warszawa 1921.

Marchlewski J., Rosja proletariacka a Polska burżuazyjna [w:] idem, Pisma wybrane, t. 3, Warszawa 1956.

Mścisławski T., Wojsko Polskie a Żydzi, Warszawa 1923.

Narbut-Łuczyński A.J., U kresu wędrówki. Wspomnienia, Londyn 1966.

Obrona Państwa w 1920 roku, red. W. Ścibor-Rylski, Warszawa 1923.

Pierwszy Powszechny Spis Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 września 1921 roku. Mieszkania, ludność, stosunki zawodowe, tablice państwowe, tabela 11: Ludność według wyznania religijnego i narodowości, Warszawa 1927.

Piłsudski J., Pisma zbiorowe, t. 5, Warszawa 1937.

Piłsudski J., Rok 1920. Z powodu pracy M. Tuchaczewskiego „Pochód za Wisłę”, Warszawa 1924.

Sąsiedzi wobec wojny 1920 r. Wybór dokumentów, oprac. J. Cisek, Londyn 1990.

Sprawozdania stenograficzne Sejmu Ustawodawczego (SSSU), pos. 155 z 15 czerwca 1920 r., ł. 4–5; pos. 158 z 2 lipca 1920 r., ł. 63; pos.172 z 14 października 1920 r., ł. 47–50–52; pos. 18 z 4 listopada 1920 r., ł. 49–50, 55–66.

Witos W., Moje wspomnienia, część 2, oprac. E. Karczewski, J.R. Szaflik, Warszawa 1990.

Wrzesiński W., Materiały do kwestii polskiej na Warmii i Mazurach po plebiscycie (1920–1921), „Komunikaty Mazursko-Warmińskie” 1959, nr 1.

„Gazeta Gdańska” 1920, nr 188.

„Gazeta Kielecka” 1919, nr 90; 1920, nr 228.

„Gazeta Warszawska” 1920, nr 224.

„Głos Lubelski’ 1920, nr 230, 268, 284.

„Kurier Lwowski” 1920, nr 212.

„Kurier Płocki” 1920, nr 197, 218.

„Kurier Warszawski” 1920, nr 190, 246.

„Myśl Niepodległa” 1920, nr 516.

„Rzeczpospolita” 1920, nr 77.

„Wiek Nowy” 1920, nr 5805.

„Wyzwolenie” 1920, nr 37.

„Żołnierz Polski” 1920, nr 137.

Bednarczyk P., Piątkowski S., „Twierdzą nam będzie każdy próg…”. Społeczeństwo ziemi radomskiej w okresie wojny polsko-bolszewickiej lat 1919–1920, Radom 2015.

Bystrzycki P., Działdowszczyzna w latach II Rzeczpospolitej. Życie społeczno-polityczne, Olsztyn 1997.

Bystrzycki P., Rok 1920 na Działdowszczyźnie, „Tygodnik Ciechanowski” 1987, nr 33.

Chwalba A., 1919. Pierwszy rok wolności, Wołowiec 2019.

Fuks M., Żydzi w Polsce. Dawniej i dziś, Poznań 2000.

Gąsowski T., Żydzi wobec wojny polsko-bolszewickiej [w:] Polskie zwycięstwo 1920, red. M. Kopczyński, M. Mirowski, Warszawa 2020.

Goclon J.A., W obronie Europy. Wojna z bolszewicką Rosją w 1920 roku, Toruń 2006.

Gołębiewski G., Obrona Płocka przed wojskami bolszewickimi 18–19 sierpnia, Płock 2015.

Grzybowski M.M., Wojna polsko-rosyjska 1920 r. w Płocku i na Mazowszu, Płock 1990.

Gulczyński A., Ministerstwo byłej Dzielnicy Pruskiej (1919–1922), Poznań 1995.

Hauser P., Niemcy a konflikt polsko-radziecki w latach 1919–1920 [w:] Rok 1920 z perspektywy osiemdziesięciolecia, red. A. Ajnenkiel, Warszawa 2001.

Kamiński M.K., Czechosłowacja wobec wojny polsko-bolszewickiej w 1920 r. [w:] Wojna polsko-sowiecka 1920 roku. Przebieg walk i tło międzynarodowe, red. A. Koryn, Warszawa 1991.

Koński W, „Sprawa żydowska” podczas obrony Płocka w 1920 roku, „Płocki Rocznik Historyczno-Archiwalny” 1995, t. 1.

Kozyra W., Działalność kierownictwa resortu spraw wewnętrznych Rzeczypospolitej Polskiej w czasie konfliktu polsko-bolszewickiego: luty 1919 – październik 1920 [w:] Rok 1920. Wojna i polityka, red. M. Szumiło, Lublin 2011.

Księga Pamięci Gminy Żydowskiej Maków Mazowiecki, red. J. Brat, Tel Awiw 1969.

Księga Pamięci Gminy Żydowskiej w Siedlcach, Buenos Aires 1956.

Lewandowski J., Szkło bolesne, obraz dni. Eseje nieprzedawnione, Uppsala 1990.

Lietz Z., Plebiscyt na Powiślu, Warmii i Mazurach w 1920 roku, Warszawa 1958.

Madajczyk P., Niemcy wobec wojny polsko-radzieckiej w 1920 r. [w:] Wojna polsko-sowiecka 1920 roku. Przebieg walk i tło międzynarodowe, red. A. Koryn, Warszawa 1991.

Markowski M.B., Społeczeństwo województwa kieleckiego wobec wojny polsko-bolszewickiej, Kielce 1998.

Martin B., Niemiecko-rosyjska konfrontacja polityczna, gospodarcza i militarna oraz próby nawiązywania kontaktów na granicy Prus Wschodnich podczas wojny polsko-radzieckiej 1920 r. [w:] Zwycięski pokój czy rozejm na pokolenie – traktat ryski z perspektywy 100 lat, red. Z. Girzyński, J. Kłaczkow, Warszawa 2022.

Mierzwiński H., Wojna polsko-sowiecka 1919, 1920, Biała Podlaska 1991.

Musialik Z.M., Wojna polsko-bolszewicka 1919–1920 a Żydzi, Częstochowa 1995.

Pogromy na ziemiach polskich w XIX i XX wieku, t. II: Studia przypadków (do 1939 roku), red. K. Kijek, A. Markowski, K. Zieliński, Warszawa 2019.

Roszkowski W., Najnowsza historia Polski 1914–1945, Warszawa 2003.

Rudnicki S., Żydzi w parlamencie II Rzeczypospolitej, Warszawa 2004.

Szczepański J., Dzieje Wyszkowa i okolic, Warszawa 1998.

Szczepański J., Niemcy wobec najazdu bolszewickiego na Polskę w 1920 roku, „Res Historica” 2011, nr 31.

Szczepański J., Okupacja sowiecka Mazowsza Północnego podczas najazdu 1920 roku, „Niepodległość i Pamięć” 2020, nr 70.

Szczepański J., Separatystyczne tendencje Wielkopolski i Pomorza w okresie najazdu bolszewickiego w 1920 roku [w:] Archiwistyka oraz problemy historii Polski, Polonii i dyplomacji XX wieku, red. J. Łosowski, Lublin 2011.

Szczepański J., Społeczeństwo Białostocczyzny wobec wojny polsko-sowieckiej 1920 r., „Białostocczyzna” 1993, nr 1.

Szczepański J., Społeczeństwo Polski w walce z bolszewickim najazdem, Pułtusk–Warszawa 2000.

Szczepański J., Społeczność żydowska Mazowsza w XIX–XX wieku, Pułtusk 2005.

Szczepański J., W okresie Drugiej Rzeczypospolitej [w:] Dzieje Makowa Mazowieckiego, t. 1: (do 1945 r.), red. J. Szczepański, Maków Mazowiecki – Pułtusk 2020.

Szczepański J., Wojna 1920 roku na Mazowszu i Podlasiu, Warszawa–Pułtusk 1995.

Tomaszewski J., Najnowsze dzieje Żydów w Polsce w zarysie (do 1950 roku), Warszawa 1993.

Wróbel P., Na równi pochyłej. Żydzi Białegostoku w latach 1918–1939 – demografia, ekonomia, konflikty z Polakami, „Przegląd Historyczny” 1988, z. 2.

Wrzesiński W., Polska – Prusy Wschodnie. Plebiscyty na Warmii, Mazurach oraz na Powiślu w 1920 roku, Olsztyn 2010.

Zieliński K., Postawy społeczności żydowskiej [w:] Społeczeństwo Mazowsza wobec wydarzeń I wojny światowej, red. A. Koseski, J. Szczepański, Pułtusk 2017.

Ziemiński J., Rejestracja działań bolszewickich [w:] Chełmskie prace historyczne, t. 1, Chełm 1998.

Żydzi bojownicy o niepodległość Polski, red. N. Getter, J. Schall, Z. Schipper, Lwów 1939.

                            Pokaż  Tom 40 Nr 2 (2022)

Tom 40 Nr 2 (2022)

ISSN:
1427-7476

Data publikacji:
2023-02-03

Dział: Varia