Język Polski
English
Deutsch
Français (France)
Italiano
Русский
Między Krakowem a Wrocławiem. Gliwickie lata Tadeusza Różewicza i rozpracowanie poety przez Służbę Bezpieczeństwa
Bogusław Tracz
https://orcid.org/0000-0002-0896-1602
Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Katowicach
Pamięć i Sprawiedliwość, Tom 40 Nr 2 (2022), strony: 108-127
Data publikacji: 2022-12-31
https://doi.org/10.48261/pis224006
PDF
Abstrakt
Tadeusz Różewicz był jednym z najwybitniejszych polskich literatów w XX w. Poeta, prozaik, dramaturg i scenarzysta. Żołnierz podziemnej Armii Krajowej w czasie II wojny światowej, po jej zakończeniu studiował historię sztuki na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie, by ostatecznie poświęcić się wyłącznie pracy literackiej. Na początku 1950 r. zamieszkał w Gliwicach – wówczas mieście, z punktu widzenia Krakowa, prowincjonalnym. Nigdy nie wstąpił w szeregi partii komunistycznej, a dobrowolne odseparowanie się od głównych nurtów życia literackiego pozwoliło mu częściowo zachować artystyczną autonomię. Kontakty z zagranicznymi literatami i wydawcami zwróciły na niego uwagę komunistycznych organów bezpieczeństwa państwa. Podczas pobytu w Gliwicach był rozpracowywany przez Służbę Bezpieczeństwa w ramach sprawy o krypt. „Pisarz”. W 1968 r. przeprowadził się do Wrocławia. Artykuł jest próbą rekonstrukcji przyczyn, przebiegu i skutków rozpracowania poety przez Służbę Bezpieczeństwa na szerokim tle gliwickiego okresu jego biografii.
Słowa kluczowe
Tadeusz Różewicz • literatura polska • poezja polska • Służba Bezpieczeństwa • Gliwice Tadeusz Różewicz • Polish literature • Polish poetry • Gliwice • Security Service
Bibliografia
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Katowicach, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Katowicach [1945] 1983–1990.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie, Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego w Warszawie [1944] 1945–1954; Ministerstwo Spraw Wewnętrznych w Warszawie [1944] 1954–1990; Stołeczny Urząd Spraw Wewnętrznych w Warszawie [1944] 1983–1990.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej we Wrocławiu, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych we Wrocławiu [1945] 1983–1990.
Braun K., Różewicz T., Języki teatru, Wrocław 1989.
Dedecius K., Europejczyk z Łodzi. Wspomnienia, Kraków 2008.
Karl Dedecius – Tadeusz Różewicz. Listy 1961–2013, t. 1, oprac. A. Lawaty, M. Zybura, Kraków 2017.
Kijonka T., Po tylu latach, „Śląsk” 1996, nr 10.
Kisiel M., Korespondencja Zdzisława Hierowskiego i Tadeusza Różewicza (1959–1967) [w:] Studia z dziejów bibliotek i kultury czytelniczej, red. T. Wilkoń, Katowice 2017.
Korespondencja. Wiesława i Tadeusz Różewiczowie, Romana i Henryk Voglerowie, zebrała, z rękopisów odczytała i przypisami opatrzyła A. Romaniuk, Wrocław 2019.
Nastulanka K., Dużo czystego powietrza, „Polityka” 1965, nr 17.
„Pamięć jest lepsza od fotografii”. Listy Zdzisława Hierowskiego do Tadeusza Różewicza, oprac. M. Kisiel, „Śląsk” 1997, nr 1.
Poeta po końcu świata. Z Tadeuszem Różewiczem rozmawiają Joanna Kiernicka i Stanisław Bereś, „Odra” 2000, nr 5.
Poezja, dramat, film. Tadeusz Różewicz o swojej twórczości, „Express Wieczorny” 1966, nr 172–173.
Przybylski R., Różewicz T., Listy i rozmowy 1965–2014, podała do druku, opracowała i wstępem opatrzyła K. Czerni.
Różewicz T., Matka odchodzi (Kartki z gliwickiego dziennika), „Śląsk” 1997, nr 5.
Różewicz w Gliwicach. Na dobre i złe zawsze z Wami. Wystąpienie Tadeusza Różewicza, „Śląsk” 1995, nr 1.
Różewiczowa W., Wspomnienie o Tadeuszu Różewiczu [w:] Korespondencja. Wiesława i Tadeusz Różewiczowie, Romana i Henryk Voglerowie, zebrała, z rękopisów odczytała i przypisami opatrzyła A. Romaniuk, Wrocław 2019.
Wbrew sobie. Rozmowy z Tadeuszem Różewiczem, oprac. J. Stolarczyk, Wrocław 2011.
Widera A., U Tadeusza Różewicza, „Trybuna Robotnicza” 1955, nr 276.
Bakuła B., Realizm socjalistyczny w polskiej literaturze po roku 1949, „Philologia” 2017, vol. 27, nr 1.
Browarny W., Tadeusz Różewicz i nowoczesna tożsamość, Kraków 2013.
Browarny W., W drodze. Wrocław śladami Tadeusza Różewicza, Wrocław 2021.
Ciepliński P., „Sam w pustym mieście”. Tadeusza Różewicza przezwyciężanie śmierci matki i poezji, „Rocznik Muzeum w Gliwicach” 2009, t. 21.
Dębicz M., Gliwicka „Kartoteka”, „Śląsk” 2010, nr 5.
Dziedzic M., „Emigracja wewnętrzna” Tadeusza Różewicza (lata gliwickie) [w:] Od Exsilii do Exile. Przymus w migracjach, red. A. Mazurkiewicz, Gdańsk–Gdynia 2014.
Drewnowski T., Walka o oddech. Bio-poetyka. O pisarstwie Tadeusza Różewicza, Kraków 2002.
Grochowska M., Różewicz. Rekonstrukcja I, Warszawa 2021.
Jarocki R., Życie w starych i nowych dekoracjach, „Literatura” 1999, nr 5.
Kłak T., Sceny z życia poety. Przygody Tadeusza Różewicza z krytyką socrealistyczną [w:] Realizm socjalistyczny w Polsce z perspektywy 50 lat. Materiały z konferencji naukowej organizowanej przez Instytut Nauk o Kulturze Uniwersytetu Śląskiego w dniach 19–20 października 1999 roku w Katowicach, red. S. Zabierowski, M. Krakowiak, Katowice 2001.
Krüger M., Nasz nauczyciel Tadeusz [w:] Nasz nauczyciel Tadeusz. Tadeusz Różewicz i Niemcy, red. S. Lawaty, M. Zybura, Kraków 2003.
Kuczyński K.A., Karl Dedecius, Łódź 2017.
Lawaty A., Zybura M., Wprowadzenie [w:] Karl Dedecius – Tadeusz Różewicz. Listy 1961–2013, t. 1, oprac. A. Lawaty, M. Zybura, Kraków 2017.
Listosz S., Gliwickie lata Różewicza, „Rocznik Muzeum w Gliwicach” 2009, t. 21.
Majchrowski Z., Różewicz, Wrocław 2002.
Polkowski J., Kalendarium [w:] T. Różewicz, I znów zaczyna się przeszłość, wybór i wstęp J. Polkowski, Warszawa 2018.
Rogall J., Słowo wstępne [w:] Karl Dedecius – Tadeusz Różewicz. Listy 1961–2013, t. 1, oprac. A. Lawaty, M. Zybura, Kraków 2017.
Sarna P., „Odra” (1945–1950). Monografia czasopisma, Katowice 2019.
Sarna P., Miejsca wspólne, miejsca osobne, imiona sporu. Szkice z pogranicza literatury i publicystyki na Górnym Śląsku, Katowice 2018.
Skrendo A., Wstęp [w:] T. Różewicz, Wybór poezji, wstęp i oprac. A. Skrendo, Wrocław 2016.
Skubella-Klimczyk B., Obraz Gliwic w literaturze, „Rocznik Muzeum w Gliwicach” 2009, t. 21.
Toborek T., Stanisław Sojczyński i Konspiracyjne Wojsko Polskie, Łódź 2007.
Tracz B., Gliwice. Biografia miasta, Gliwice 2018.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Pamięć i Sprawiedliwość
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
Inne teksty tego samego autora
- Bogusław Tracz, O związkach Kościoła katolickiego z twórcami kultury w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Zapis wykładu Eryka Sztekkera wygłoszonego 24 października 1985 roku na kursie dla dyrektorów wydziałów do spraw wyznań , Pamięć i Sprawiedliwość: Tom 33 Nr 1 (2019)
