Język Polski
English
Deutsch
Français (France)
Italiano
Русский
Zwycięzcy polskiej „leniniady” – o zapominaniu komunizmu
Pamięć i Sprawiedliwość, Tom 40 Nr 2 (2022), strony: 43-67
Data publikacji: 2023-06-21
https://doi.org/10.48261/pis224003
PDF
Abstrakt
Jeśli rodzima historiografia artystyczna dotyka tematu Włodzimierza Lenina, to jedynie w kontekście socrealizmu. Zupełnie tak, jakby Październik ’56 doprowadził do zniknięcia przedstawień przywódcy rewolucji bolszewickiej z przestrzeni publicznej PRL. Kłam temu obrazowi historii Polski lat 1956–1989 zadają zachowane dzieła sztuki i dokumentacja konkursów artystycznych o tematyce leninowskiej. Założeniem metodologicznym tego artykułu było przyjęcie cezur symbolicznych, które wynikają z dynamiki wydarzeń politycznych, a nie artystycznych, bo to polityka wpływała na zmiany w życiu artystycznym i sztuce, a nie na odwrót. Wybór Października ’56 i daty przywrócenia nazwy Rzeczpospolita Polska wraz z Orłem Białym w koronie z końcem 1989 r. jako terminus post quem i terminus ante quem wynika z dwóch porządków: we wcześniejszym okresie punktem odniesienia dla wszelkich wizerunków Lenina i jego przedstawień w sztuce polskiej był socrealizm; Lenin pojawiał się wtedy rzadko w porównaniu ze Stalinem, który był traktowany jako główny sprawca sowieckich sukcesów. Skupienie się w badaniach nad latami 1956–1989 to także odpowiedź na widoczną w literaturze przedmiotu postawę wyparcia wobec obecności „leninian” w sztuce PRL tego okresu. Autor publikacji analizuje przyczyny zastanawiającego zjawiska, dotykając problemu pamięci uczestnictwa twórców w komunistycznej machinie propagandy wizualnej.
Słowa kluczowe
propaganda • komunizm • PRL • plakat • Lenin • konkurs • wystawa propaganda • communism • Polish People's Republic (PRL) • poster • Lenin • competition • exhibition
Bibliografia
Bečka A., Molesta J., Sprawozdanie z likwidacji majątku byłej Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, Sopot–Warszawa 2001.
Chrzanowski T., Sztuka w Polsce od I do III Rzeczypospolitej. Zarys dziejów, Warszawa 1998.
Duża frekwencja na wystawie „Lenin w plastyce”, „Słowo Ludu”, 19 II 1970.
Folga-Januszewska D., Ach! Plakat filmowy w Polsce, Warszawa 2013.
Gill G., The Soviet Leader Cult: Reflections on the Structure of Leadership in the Soviet Union, „British Journal of Political Science” 1980, t. 10 (2), April.
Górecki E., Gminny ośrodek propagandy partyjnej w Goniądzu, „Sugestie. Z problemów propagandy wizualnej” 1974, nr 2 (16), kwiecień–maj–czerwiec.
Gralińska-Toborek A., Od milczenia do ironii. Wizerunek aparatu władzy w sztukach plastycznych czasów Polski Ludowej [w:] Artyści władzy, władza artystom, red. A. Chojnowski, S. Ligarski, Warszawa 2010.
Konkurs na plakat z okazji 100. rocznicy urodzin Włodzimierza I. Lenina, „Trybuna Robotnicza”, 7 XI 1969.
Jakimowicz I., Grafika po II wojnie światowej [w:] Dzieje sztuki polskiej, red. B. Kowalska, Warszawa 1987.
Konkurs na plakat leninowski rozstrzygnięty, „Trybuna Ludu”, 15 XI 1969.
Laignel-Lavastine A., Cioran, Eliade, Ionesco: o zapominaniu faszyzmu. Trzech intelektualistów rumuńskich w dziejowej zawierusze, Warszawa 2010.
Konkurs na plakat z okazji 100. rocznicy urodzin Włodzimierza I. Lenina, „Trybuna Robotnicza”, 7 XI 1969.
Lenin. Katalog wystawy plakatu, Muzeum Lenina w Warszawie, Warszawa 1960.
Lenin a Polska. Wystawa pokonkursowa prac malarskich i graficznych. 29 grudnia 1961 – 8 stycznia 1962, Salon ZPAP, Galeria MDM, Warszawa [1961].
Lenin. Wystawa plakatu, „Przyjaciółka” 1970, nr 16.
Lenin we współczesnej sztuce, „Trybuna Ludu”, 27 IV 1970.
Lenin i jego idea. Wystawa polskiej plastyki współczesnej z okazji 100. rocznicy urodzin W.I. Lenina, kwiecień–maj 1970, Centralne Biuro Wystaw Artystycznych „Zachęta”, Warszawa 1970.
Lenin w grafice polskiej, oprac. graf. L. Urbański, Warszawa 1975.
Lenin – Polska i polski ruch rewolucyjny. Tradycje wspólnej walki i przyjaźni polsko-radzieckiej, katalog wystawy, Muzeum Lenina w Warszawie, listopad–grudzień 1975.
Maciej Urbaniec, oprac. graf. P. Garlicki, teksty A. Zabrzeska-Pilipajć, Warszawa 2006.
Madeyski J., Starowieyski. Rok 1699, Kraków 1999.
Michalski J., Przechodzenie do historii [w:] Współczesność – historia nieznana. Studia z historii sztuki, red. W. Włodarczyk, Warszawa 2013.
Międzynarodowa Wystawa Filatelistyczna „Lenin i jego idea”, 27 maja – 3 czerwca 1962 r. Centralne Muzeum Lenina w Warszawie, „Filatelista. Dwutygodnik Polskiego Związku Filatelistów” 1962, nr 11.
Morska E., Wystawa leninowska, „Tygodnik Demokratyczny” 1970, nr 26.
Mulczyński J., Słownik grafików Poznania i Wielkopolski XX wieku urodzonych do 1939 roku, Poznań 1996.
Nagrody w konkursie na plakat leninowski, „Życie Warszawy”, 7 XI 1969.
Od grafiki propagandowej do Ronda Sztuki. Jubileusz 60-lecia ASP w Katowicach, red. M. Juda, Katowice 2007.
Piotrowski P., Awangarda w cieniu Jałty. Sztuka w Europie Środkowo-Wschodniej w latach 1945–1989, Poznań 2005.
Piotrowski P., Dekada. O syndromie lat siedemdziesiątych, kulturze artystycznej, krytyce, sztuce – wybiórczo i subiektywnie, Poznań 1991.
Plakat leninowski, „Perspektywy” 1969, nr 11.
Postać Lenina w plakacie polskim. 100-lecie urodzin W.I. Lenina, 9 kwietnia – 10 maja 1970 r., Muzeum Sztuki w Łodzi [Łódź 1970].
Rottenberg A., Sztuka w Polsce 1945–2005, Warszawa 2006.
Rozstrzygnięcie konkursu na plakat leninowski, „Żołnierz Wolności”, 7 XI 1969.
Setna rocznica urodzin Włodzimierza Lenina. Rozstrzygnięcie konkursu na plakat polski, „Życie Warszawy”, 15 XI 1969.
Sitkowska M., Rewolta kontrolowana [w:] Co słychać, red. eadem, Warszawa 1989.
Szczerski A., Sposób na PRL [w:] Sztuka w okresie PRL-u: metody i przedmiot badań; materiały z seminarium naukowego zorganizowanego przez Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego, Zakład Historii Sztuki Nowoczesnej w dniach 11–12 grudnia 1997 roku, Kraków 1999.
Świsłocka-Karwat S., Sztuka we Wrocławiu w latach 1945–1970. Artyści, dzieła, krytycy, Wrocław 2016.
Towarzysz Lenin, oprac. graf. J. Hollender, il. A. Uniechowski, Warszawa 1960.
Tow. J. Szydlak na uroczystości wręczenia nagród laureatom konkursu na plakat leninowski, „Trybuna Ludu”, 18 XI 1969.
Walę z łokcia. Z malarzem Franciszkiem Starowieyskim rozmawia Dariusz Zaborek, „Gazeta Wyborcza”, 15 I 2007, dodatek „Duży Format”.
Włodarczyk W., Po co był socrealizm? [w:] Doświadczenie i świadectwo totalitaryzmów na obszarze kultur środkowoeuropejskich, red. J. Goszczyńska, J. Królak, R. Kulmińska, Warszawa 2011.
Włodarczyk W., Uwikłani w nowoczesność [w:] Współczesność historia nieznana. Studia z historii sztuki, red. idem, Warszawa 2013.
W plastyce, „Nowe Drogi” 1970, nr IV.
Грабовски Л., Современное польское монументальное искусство, „Искусство” 1969, nr 7.
Уразова Л.Н., Образ Ленина в польском изобразовательном искусстве, „Искусство” 1969, nr 7.
Уразова Л.Н., Польский плакат: исторический очерк, Moskwa 1969.
Уразова Л.Н., Польские художники-реалисты: творчество, „Группы реалистов”, „Изобразительное искусство” 1979.
Zapis rozmowy z Michałem Wardą, 4 stycznia 2018 r., w posiadaniu autora.
Cieślewicz R., Lenin 1870–1970, https://www.stedelijk.nl/en/collection/62527-roman-cieslewiczlenin-1870-1970
Fangor W., plakat filmu Opowieści o Leninie, http://gapla.fn.org.pl/plakat/5741/opowieci-o-leninie.html?typ=tytul&q=Lenin&sort=alfabetycznie&page=1
Garwatowski Stefan, https://en.wikipedia.org/wiki/Stefan_Garwatowski
Gorządek E., Franciszek Starowieyski, Culture.pl, maj 2006, http://culture.pl/pl/tworca/franciszekstarowieyski
Hołdanowicz L., plakat filmu Opowieści o Leninie, http://gapla.fn.org.pl/public/cache/P3867-1000x1000.jpg
https://www.moma.org/collection/works/7651
https://www.wapiennik.art/pliki/jacekmrybczynski2bwa.pdf
http://www.artinfo.pl/pl/blog/relacje/wpisy/janusz-kaczmarski-malarstwo-galeria-test2/
Jasiński J., 115. rocznica urodzin Lenina, http://www.poster.com.pl/old/propaganda-3.htm
Lenica J., plakat filmu Opowieści o Leninie, http://gapla.fn.org.pl/plakat/5786/opowieci-o-leninie.html?typ=tytul&q=Lenin&sort=alfabetycznie&page=1
Opałka R., Projekt plakatu PPR, sztuka.agraart.pl/licytacja/234/14746
Opałka R., Proletariusze wszystkich krajów, sztuka.agraart.pl/licytacja/355/23590
Pągowski A., plakat filmu Lenin w Paryżu, http://www.polish-posters.com/plakat-filmowy-lenin-w-paryu-pgowski-81
Płoza-Doliński M., 119. rocznica urodzin Lenina, http://poster.pl/poster/ploza_dolinski_marek_lenin/pl
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Pamięć i Sprawiedliwość
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
