Język Polski
English
Deutsch
Français (France)
Italiano
Русский
Instrukcje dla komendantów Armii Czerwonej obejmujących władzę na terytorium Polski w latach 1944–1945
Wojciech Skóra
https://orcid.org/0000-0003-4940-1086
Akademia Pomorska w Słupsku
Biogram
WOJCIECH SKÓRA – profesor doktor habilitowany, dyrektor Instytutu Historii Akademii Pomorskiej w Słupsku. Poza badaniami nad wywiadem wojskowym II Rzeczypospolitej zajmuje się dziejami dyplomacji w XX w. oraz historią najnowszą Pomorza (Zachodniego i Nadwiślańskiego). Współredaktor serii „Studia nad Wywiadem i Kontrwywiadem Polski w XX Wieku”. Najważniejsze książki: Służba konsularna Drugiej Rzeczypospolitej. Organizacja, kadry i działalność, Toruń 2006; Działalność gdańskiej ekspozytury polskiego wywiadu wojskowego w latach 1920–1930 (Pomorze Zachodnie, Prusy Wschodnie i Wolne Miasto Gdańsk), Poznań 2011; Polskie Dokumenty Dyplomatyczne 1933 (współpraca Piotr Długołęcki), Warszawa 2015.
Pamięć i Sprawiedliwość, Tom 38 Nr 2 (2021), strony: 726-754
Data publikacji: 2021-12-30
https://doi.org/10.48261/pis213836
PDF
Abstrakt
Postępująca szybko digitalizacja zbiorów archiwów rosyjskich otwiera nowe możliwości dla historyków polskich. Wkraczające na ziemie polskie w 1944 oddziały Armii Czerwonej powoływały w miastach i wsiach komendantów wojskowych, którzy przez pewien czas byli naczelną władzą dla ludności polskiej i przebywających tam czerwonoarmistów. Po ofensywie styczniowej, w 1945 r. wojska sowieckie zajęły Polskę środkowo-zachodnią i wkroczyły na obszar Ziem Zachodnich i Północnych, przed wojną należących do Niemiec. Pod trwającymi miesiące rządami komendantów znalazło się około jednej trzeciej obszaru państwa polskiego, gdzie mieszkały jeszcze miliony Niemców. Doszło do tysięcy mordów na cywilach, gwałtów i zakrojonego na olbrzymią skalę wywożenia majątku zdobycznego do ZSRS. Niniejszy tekst ma na celu zaprezentowanie trzech instrukcji normujących prace sowieckich komendantur wojskowych w Polsce. Zostały one odnalezione w zasobach Centralnego Archiwum Ministerstwa Obrony Federacji Rosyjskiej. Ukazują one zmienność koncepcji działań komendantów wojskowych na ziemiach polskich. Zmieniał się też zasięg ich oddziaływania. Instrukcje wskazywały na zamiar wprowadzenia w Polsce „ograniczonej okupacji”, zamaskowanej „suwerennością” Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego (PKWN) (podporządkowanego sowietom rządu polskiego). Komendanci mieli wspierać PKWN, zwalczać reprezentantów rządu londyńskiego, nie ingerując jednak w praktyki religijne, zapewne by nie eskalować konfliktu na wszystkich odcinkach i aby nie zrażać mieszkańców wsi. Komendanci mieli prawo egzekwować obowiązek pracy wśród Polaków. Mieli też uprawnienia policyjne, czyli do legitymowania ludności polskiej, konfiskaty broni i dokumentów. Zwraca uwagę szeroki wachlarz uprawnień kontrolnych również wobec Wojska Polskiego. Dla polskiego podziemia niepodległościowego kluczowe było polecenie, by „w sytuacji odmowy dobrowolnego zdania broni przez pojedyncze osoby, ugrupowania, oddziały – rozbrajać je i aresztować”.
Bibliografia
Centralne Archiwum Ministerstwa Obrony Federacji Rosyjskiej (CAMO) (Центральный архив Министерства обороны Российской Федерации – ЦАМО)
Armia Czerwona/Radziecka w Polsce w latach 1944–1993. Studia i szkice, red. K. Filip i M. Golon,
Borne Sulinowo–Bydgoszcz–Gdańsk 2014.
Baziur G., Armia Czerwona na Pomorzu Gdańskim 1945–1947, Warszawa 2003.
Birstein V.J., Smiersz. Tajna broń Stalina. Sowiecki kontrwywiad wojskowy podczas II wojny światowej, tłum. T. Fiedorek, Warszawa–Kraków 2017.
Caban I., Lublin, lipiec ’44, Lublin 1984.
Carewskaja-Djakina T.W. (Царевская-Дякина Т.В.), Структура СВАГ [w:] Советская военная администрация в Германии, 1945–1949. Справочник, red. Я. Фойтцик, А.В. Доронин, Т.В. Царевская-Дякина; współpraca: Х. Кюнцель, Д.Н. Нохотович, Moskwa 2009.
Dokumenty i materiały do historii stosunków polsko-radzieckich, t. VIII: Styczeń 1944 – grudzień 1945, Warszawa 1974.
Golon M., Armia Czerwona w Elblągu w 1945 roku. Kilka uwag o „pierwszych gospodarzach ziem nowych powojennej Polski [w:] Armia Czerwona/Radziecka w Polsce w latach 1944–1993, red. K. Filip i M. Golon, Borne Sulinowo–Bydgoszcz–Gdańsk 2015.
Golon M., Polityka radzieckich władz wojskowych i policyjnych na Pomorzu Nadwiślańskim w latach 1945–1947, Toruń 2001.
Golon M., Represje Armii Czerwonej i NKWD wobec polskiej konspiracji niepodległościowej w latach 1944–1956: część I, „Czasy Nowożytne” 1996, nr 1.
Grabowski W., Polska tajna administracja cywilna 1940–1945, Warszawa 2003.
Hytrek-Hryciuk J., Rosjanie nadchodzą! Ludność niemiecka a żołnierze Armii Radzieckiej (Czerwonej) na Dolnym Śląsku w latach 1945–1948, Wrocław 2010.
Kersten K., Narodziny sytemu władzy. Polska 1943–1948, Warszawa 2018.
Kozłowski K., Między racją stanu a stalinizmem, Pierwsze dziesięć lat władzy politycznej na Pomorzu Zachodnim 1945–1955, Warszawa–Szczecin 2000.
Krogulski M.L., Okupacja w imię sojuszu. Armia Radziecka w Polsce 1944–1956, Warszawa 2000.
Łach M., Status prawny komendantur wojennych Armii Czerwonej na Ziemiach Zachodnich i Północnych Polski w 1945 roku [w:] Ziemie Odzyskane pod wojskową administracją radziecką po II wojnie światowej, red. S. Łach, Słupsk 2000.
Materski W., Dyplomacja Polski „lubelskiej”. Lipiec 1944 – marzec 1947, Warszawa 2007.
Międzynarodowe prawo wojenne. Zapobieganie konfliktom zbrojnym. Odpowiedzialność za przestępstwa wojenne. Zbiór dokumentów, oprac. M. Flemming, Warszawa 1978.
Petrow N.W. (Петров Н.В.), Первый председатель КГБ Иван Серов, Moskwa 2005.
Podręczny słownik rosyjsko-polski, red. J.H. Dworecki, Warszawa 1980.
Roman W.K., Dokumenty z archiwów rosyjskich, białoruskich i litewskich dla potrzeb badawczych i dydaktycznych, „Piotrkowskie Zeszyty Historyczne” 1998, t. 1.
Russkij archiw (Русский архив), t. 14 (3-1), Moskwa 1994.
Smoleń M., Stracone dekady. Historia ZSRR 1917–1991, Warszawa–Kraków 1994.
Sołowiew D.J. (Соловьев Д.Ю.), Все генералы Сталина, t. 4, Moskwa 2019.
Szumiło M., Roman Zambrowski 1909–1977, Warszawa 2014.
Tajemnice walizki generała Sierowa. Dzienniki pierwszego szefa KGB 1939–1963, Konstancin 2019.
Techman R., Armia radziecka w gospodarce morskiej Pomorza Zachodniego w latach 1945–1956, Poznań 2003.
W objęciach Wielkiego Brata. Sowieci w Polsce 1944–1993, red. K. Rokicki i S. Stępień, Warszawa 2009.
Ziemie Odzyskane pod wojskową administracją radziecką po II wojnie światowej, red. S. Łach, Słupsk 2000.
Żenczykowski T., Dwa komitety 1920, 1944. Polska w planach Lenina i Stalina. Szkic historyczny, Warszawa 1990.
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
Inne teksty tego samego autora
- Wojciech Skóra, Czy Ministerstwo Spraw Zagranicznych Drugiej Rzeczypospolitej było zdominowane przez byłych oficerów Wojska Polskiego? , Pamięć i Sprawiedliwość: Tom 32 Nr 2 (2018)
- Wojciech Skóra, Pierwszy okres istnienia polskiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych 1918–1921 (koncepcje, organizacja, kadry) , Pamięć i Sprawiedliwość: Tom 31 Nr 1 (2018)
