okladka

Tom 38 Nr 2 (2021)

ISSN:
1427-7476

Dział: Varia

„Zbierać informacje o akcji przygotowawczej i sytuacji w organizacji…”. Działalność „referenta do spraw żydowskich” przy WUBP w Krakowie w latach 1947–1950

Martyna Grądzka-Rejak

https://orcid.org/0000-0001-8805-0616

Instytut Pamięci Narodowej, Biuro Badań Historycznych


MARTYNA GRĄDZKA-REJAK – doktor, historyczka, judaistka, edukatorka, pracowniczka Biura Badań Historycznych IPN. Kierowniczka Działu Naukowo-Badawczego w Muzeum Getta Warszawskiego. Specjalizuje się w historii II wojny światowej, Zagłady Żydów, historii mniejszości narodowych i etnicznych, kobiet oraz historii społecznej. Stypendystka Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej. Laureatka nagrody Prezesa Rady Ministrów za najlepszą rozprawę doktorską (2016), finalistka Nagrody Naukowej „Polityki”. Autorka książek: Przerwane dzieciństwo. Losy dzieci Żydowskiego Domu Sierot przy ul. Dietla 64 w Krakowie podczas okupacji niemieckiej/A broken childhood. The Fate of the Children from the Jewish Orphanage at 64 Dietla Street in Cracow during the German Occupation (2012); Kobieta żydowska w okupowanym Krakowie (1939–1945), nominowanej do nagrody Książka Historyczna Roku (2017). Współautorka (wraz z dr. Janem Olaszkiem) książki Holokaust, pamięć, powielacz. Zagłada Żydów i okupacyjne stosunki polsko-żydowskie w publikacjach drugiego obiegu w PRL (2020). Współredagowała m.in.: Elity i przedstawiciele społeczności żydowskiej podczas II wojny światowej (1939–1945) (z dr Aleksandrą Namysło; 2017); Ciemności kryją ziemię. Wybrane aspekty badań i nauczania o Holokauście (z dr. Piotrem Trojańskim; 2019).

Pamięć i Sprawiedliwość, Tom 38 Nr 2 (2021), strony: 540-563

Data publikacji: 2021-12-30

https://doi.org/10.48261/pis213828

Abstrakt

Artykuł odnosi się przede wszystkim do lat 1947–1950 oraz terenu województwa krakowskiego. Jego celem jest ukazanie działalności referenta ds. społeczności żydowskiej funkcjonującego przy Wojewódzkim Urzędzie Bezpieczeństwa Publicznego (WUBP)
w Krakowie. Dotychczas jego aktywność nie została szerzej opisana w literaturze przedmiotu. We wskazanym okresie, tj. od lutego 1947 r. do grudnia 1949 r., działał oddzielny referent (najpierw nazywany referentem mniejszościowym; później referentem do spraw
żydowskich) zajmujący się gromadzeniem informacji, a następnie próbą rozpracowania tamtejszej społeczności żydowskiej. Działania bezpieki do tego okresu, np. w odniesieniu do powrotów ocalałych z Zagłady, osób wychodzących z ukrycia po tzw. aryjskiej stronie, próbujących odzyskać mienie, czy też w odniesieniu do okoliczności, przyczyn i przebiegu pogromu krakowskiego etc., zostały już częściowo opisane, dlatego stanowią jedynie tło rozważań zawartych w niniejszym tekście. Autorka analizuje zachowane sprawozdania z działalności wskazanego referenta i przedstawia główne obszary zainteresowania bezpieki w odniesieniu do społeczności żydowskiej.


Aleksiun N., Bund [w:] Polski słownik judaistyczny. Dzieje, kultura, religia, ludzie, red. Z. Borzymińska i R. Żebrowski, t. 1, Warszawa 2003.

Aleksiun N., Dokąd dalej? Ruch syjonistyczny w Polsce (1944–1950), Warszawa 2002.

Aleksiun N., Ha-Szomer ha-Cair [w:] Polski słownik judaistyczny. Dzieje, kultura, religia, ludzie, red. Z. Borzymińska i R. Żebrowski, t. 1, Warszawa 2003.

Aleksiun N., Hitachdut [w:] Polski słownik judaistyczny. Dzieje, kultura, religia, ludzie, red. Z. Borzymińska i R. Żebrowski, t. 1, Warszawa 2003.

Aleksiun N., Ichud [w:] Polski słownik judaistyczny. Dzieje, kultura, religia, ludzie, red. Z. Borzymińska i R. Żebrowski, t. 1, Warszawa 2003.

Aleksiun N., Poalej Syjon-Lewica [w:] Polski słownik judaistyczny. Dzieje, kultura, religia, ludzie, red. Z. Borzymińska i R. Żebrowski, t. 2, Warszawa 2003.

Aleksiun N., Poalej Syjon-Prawica [w:] Polski słownik judaistyczny. Dzieje, kultura, religia, ludzie, red. Z. Borzymińska i R. Żebrowski, t. 2, Warszawa 2003.

Aleksiun N., Żydowska Kongregacja Wyznaniowa [w:] Polski słownik judaistyczny. Dzieje, kultura, religia, ludzie, red. Z. Borzymińska i R. Żebrowski, t. 2, Warszawa 2003.

Aparat przemocy wobec mniejszości narodowych w Polsce w latach 1944–1956, red. J. Syrnyk, Warszawa–Wrocław 2019.

Berendt G., Grabski A., Stankowski A., Studia z historii Żydów w Polsce po 1945 r., Warszawa 2000.

Cichopek A., Pogrom Żydów w Krakowie 11 sierpnia 1945 r., Warszawa 2000.

Fijałkowski P., Mizrachi [w:] Polski słownik judaistyczny. Dzieje, kultura, religia, ludzie, red. Z. Borzymińska i R. Żebrowski, t. 2, Warszawa 2003.

Flisiak D., Działalność syjonistów-rewizjonistów w Polsce w latach 1944/45–1950, Lublin 2020.

Grabski A., Działalność komunistów wśród Żydów w Polsce (1944–1949), Warszawa 2004.

Grabski A., Berendt G., Między emigracją a trwaniem: syjoniści i komuniści żydowscy w Polsce po Holocauście, Warszawa 2003.

Grądzka-Rejak M., „Wybić ich wszystkich…”, „Dziennik Polski”, 8 VIII 2016.

Kwiek J., Nie chcemy Żydów u siebie. Przejawy wrogości wobec Żydów w latach 1944–1947, Warszawa 2021.

Kwiek J., Wydarzenia antyżydowskie 11 sierpnia 1945 r. w Krakowie: dokumenty, „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego” 2000, nr 1.

Kwiek J., Zabójstwa ludności żydowskiej w Krakowskiem w latach 1945–1947. Fakty i mity, „Kwartalnik Historii Żydów” 2013, nr 4.

Kwiek J., Żydzi, Łemkowie, Słowacy w województwie krakowskim w latach 1945–1949/50, Kraków 1998.

Namysło A., Instrukcja MBP dla rozpracowania partii i organizacji działających w społeczeństwie żydowskim z 1946 r., „Pamięć i Sprawiedliwość” 2004, nr 2.

Olejnik L., Polityka narodowościowa Polski w latach 1944–1960, Łódź 2003.

Rusiniak-Karwat M., Nowe życie na zgliszczach. „Bund” w Polsce w latach 1944–1949, Warszawa 2016.

Schatz J., Pokolenie. Wzlot i upadek polskich Żydów komunistów, Warszawa 2020.

Społeczność żydowska w PRL przed kampanią antysemicką lat 1967–1968 i po niej, red. G. Berendt, Warszawa 2009.

Sommer-Schneider A., Działalność służb bezpieczeństwa wobec środowiska żydowskiego na terenie województwa krakowskiego w latach 1949–1954 na przykładzie rozpracowania obiektowego o kryptonimie „Jordan” i „Zator”, „Kwartalnik Historii Żydów” 2007, nr 4.

Szaynok B., Komuniści w Polsce (PPR/PZPR) wobec ludności żydowskiej (1945–1953), „Pamięć i Sprawiedliwość” 2004, nr 2.

Szaynok B., Problematyka izraelska w działaniach Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego i Ministerstwa Spraw Wewnętrznych 1948–1968 [w:] Społeczność żydowska w PRL przed kampanią antysemicką lat 1967–1968 i po niej, red. G. Berendt, Warszawa 2009.

Szaynok B., Tematyka żydowska w działalności MBP/MSW (1945–1989) [w:] Internacjonalizm czy…? Działania organów bezpieczeństwa państw komunistycznych wobec mniejszości narodowych (1944–1989), Warszawa–Wrocław 2011.

Szaynok B., Z Historią i Moskwą w tle. Polska a Izrael 1944–1968, Warszawa 2007.

Wenklar M., Listy – Losy trzech mieszkańców przedwojennego Tarnowa, „Karta” 2009, nr 61.

Wieczorek P., Żydzi w Wałbrzychu i powiecie wałbrzyskim 1945–1968, Wrocław 2017.

Zaremba M., Wielka trwoga. Ludowa reakcja na kryzys. Polska 1944–1947, Kraków 2012.

Żebrowski R., Aguda [w:] Polski słownik judaistyczny. Dzieje, kultura, religia, ludzie, red. Z. Borzymińska i R. Żebrowski, t. 1, Warszawa 2003.

Grądzka-Rejak, M. (2021). „Zbierać informacje o akcji przygotowawczej i sytuacji w organizacji…”. Działalność „referenta do spraw żydowskich” przy WUBP w Krakowie w latach 1947–1950. Pamięć I Sprawiedliwość, 38(2), 540–563. https://doi.org/10.48261/pis213828

Statystyki

Liczba pobrań PDF

Download data is not yet available.

Udostępnij

Share |
okladka

Tom 38 Nr 2 (2021)

ISSN:
1427-7476

Data publikacji:
2021-12-30

Dział: Varia