Język Polski
English
Deutsch
Français (France)
Italiano
Русский
„Zbierać informacje o akcji przygotowawczej i sytuacji w organizacji…”. Działalność „referenta do spraw żydowskich” przy WUBP w Krakowie w latach 1947–1950
Martyna Grądzka-Rejak
https://orcid.org/0000-0001-8805-0616
Instytut Pamięci Narodowej, Biuro Badań Historycznych
Bio
MARTYNA GRĄDZKA-REJAK – doktor, historyczka, judaistka, edukatorka, pracowniczka Biura Badań Historycznych IPN. Kierowniczka Działu Naukowo-Badawczego w Muzeum Getta Warszawskiego. Specjalizuje się w historii II wojny światowej, Zagłady Żydów, historii mniejszości narodowych i etnicznych, kobiet oraz historii społecznej. Stypendystka Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej. Laureatka nagrody Prezesa Rady Ministrów za najlepszą rozprawę doktorską (2016), finalistka Nagrody Naukowej „Polityki”. Autorka książek: Przerwane dzieciństwo. Losy dzieci Żydowskiego Domu Sierot przy ul. Dietla 64 w Krakowie podczas okupacji niemieckiej/A broken childhood. The Fate of the Children from the Jewish Orphanage at 64 Dietla Street in Cracow during the German Occupation (2012); Kobieta żydowska w okupowanym Krakowie (1939–1945), nominowanej do nagrody Książka Historyczna Roku (2017). Współautorka (wraz z dr. Janem Olaszkiem) książki Holokaust, pamięć, powielacz. Zagłada Żydów i okupacyjne stosunki polsko-żydowskie w publikacjach drugiego obiegu w PRL (2020). Współredagowała m.in.: Elity i przedstawiciele społeczności żydowskiej podczas II wojny światowej (1939–1945) (z dr Aleksandrą Namysło; 2017); Ciemności kryją ziemię. Wybrane aspekty badań i nauczania o Holokauście (z dr. Piotrem Trojańskim; 2019).
Pamięć i Sprawiedliwość, Bd. 38 Nr. 2 (2021), pages: 540-563
Publication date: 2021-12-30
https://doi.org/10.48261/pis213828
PDF (Język Polski)
Abstract
Artykuł odnosi się przede wszystkim do lat 1947–1950 oraz terenu województwa krakowskiego. Jego celem jest ukazanie działalności referenta ds. społeczności żydowskiej funkcjonującego przy Wojewódzkim Urzędzie Bezpieczeństwa Publicznego (WUBP)
w Krakowie. Dotychczas jego aktywność nie została szerzej opisana w literaturze przedmiotu. We wskazanym okresie, tj. od lutego 1947 r. do grudnia 1949 r., działał oddzielny referent (najpierw nazywany referentem mniejszościowym; później referentem do spraw
żydowskich) zajmujący się gromadzeniem informacji, a następnie próbą rozpracowania tamtejszej społeczności żydowskiej. Działania bezpieki do tego okresu, np. w odniesieniu do powrotów ocalałych z Zagłady, osób wychodzących z ukrycia po tzw. aryjskiej stronie, próbujących odzyskać mienie, czy też w odniesieniu do okoliczności, przyczyn i przebiegu pogromu krakowskiego etc., zostały już częściowo opisane, dlatego stanowią jedynie tło rozważań zawartych w niniejszym tekście. Autorka analizuje zachowane sprawozdania z działalności wskazanego referenta i przedstawia główne obszary zainteresowania bezpieki w odniesieniu do społeczności żydowskiej.
Literaturhinweise
Aleksiun N., Bund [w:] Polski słownik judaistyczny. Dzieje, kultura, religia, ludzie, red. Z. Borzymińska i R. Żebrowski, t. 1, Warszawa 2003.
Aleksiun N., Dokąd dalej? Ruch syjonistyczny w Polsce (1944–1950), Warszawa 2002.
Aleksiun N., Ha-Szomer ha-Cair [w:] Polski słownik judaistyczny. Dzieje, kultura, religia, ludzie, red. Z. Borzymińska i R. Żebrowski, t. 1, Warszawa 2003.
Aleksiun N., Hitachdut [w:] Polski słownik judaistyczny. Dzieje, kultura, religia, ludzie, red. Z. Borzymińska i R. Żebrowski, t. 1, Warszawa 2003.
Aleksiun N., Ichud [w:] Polski słownik judaistyczny. Dzieje, kultura, religia, ludzie, red. Z. Borzymińska i R. Żebrowski, t. 1, Warszawa 2003.
Aleksiun N., Poalej Syjon-Lewica [w:] Polski słownik judaistyczny. Dzieje, kultura, religia, ludzie, red. Z. Borzymińska i R. Żebrowski, t. 2, Warszawa 2003.
Aleksiun N., Poalej Syjon-Prawica [w:] Polski słownik judaistyczny. Dzieje, kultura, religia, ludzie, red. Z. Borzymińska i R. Żebrowski, t. 2, Warszawa 2003.
Aleksiun N., Żydowska Kongregacja Wyznaniowa [w:] Polski słownik judaistyczny. Dzieje, kultura, religia, ludzie, red. Z. Borzymińska i R. Żebrowski, t. 2, Warszawa 2003.
Aparat przemocy wobec mniejszości narodowych w Polsce w latach 1944–1956, red. J. Syrnyk, Warszawa–Wrocław 2019.
Berendt G., Grabski A., Stankowski A., Studia z historii Żydów w Polsce po 1945 r., Warszawa 2000.
Cichopek A., Pogrom Żydów w Krakowie 11 sierpnia 1945 r., Warszawa 2000.
Fijałkowski P., Mizrachi [w:] Polski słownik judaistyczny. Dzieje, kultura, religia, ludzie, red. Z. Borzymińska i R. Żebrowski, t. 2, Warszawa 2003.
Flisiak D., Działalność syjonistów-rewizjonistów w Polsce w latach 1944/45–1950, Lublin 2020.
Grabski A., Działalność komunistów wśród Żydów w Polsce (1944–1949), Warszawa 2004.
Grabski A., Berendt G., Między emigracją a trwaniem: syjoniści i komuniści żydowscy w Polsce po Holocauście, Warszawa 2003.
Grądzka-Rejak M., „Wybić ich wszystkich…”, „Dziennik Polski”, 8 VIII 2016.
Kwiek J., Nie chcemy Żydów u siebie. Przejawy wrogości wobec Żydów w latach 1944–1947, Warszawa 2021.
Kwiek J., Wydarzenia antyżydowskie 11 sierpnia 1945 r. w Krakowie: dokumenty, „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego” 2000, nr 1.
Kwiek J., Zabójstwa ludności żydowskiej w Krakowskiem w latach 1945–1947. Fakty i mity, „Kwartalnik Historii Żydów” 2013, nr 4.
Kwiek J., Żydzi, Łemkowie, Słowacy w województwie krakowskim w latach 1945–1949/50, Kraków 1998.
Namysło A., Instrukcja MBP dla rozpracowania partii i organizacji działających w społeczeństwie żydowskim z 1946 r., „Pamięć i Sprawiedliwość” 2004, nr 2.
Olejnik L., Polityka narodowościowa Polski w latach 1944–1960, Łódź 2003.
Rusiniak-Karwat M., Nowe życie na zgliszczach. „Bund” w Polsce w latach 1944–1949, Warszawa 2016.
Schatz J., Pokolenie. Wzlot i upadek polskich Żydów komunistów, Warszawa 2020.
Społeczność żydowska w PRL przed kampanią antysemicką lat 1967–1968 i po niej, red. G. Berendt, Warszawa 2009.
Sommer-Schneider A., Działalność służb bezpieczeństwa wobec środowiska żydowskiego na terenie województwa krakowskiego w latach 1949–1954 na przykładzie rozpracowania obiektowego o kryptonimie „Jordan” i „Zator”, „Kwartalnik Historii Żydów” 2007, nr 4.
Szaynok B., Komuniści w Polsce (PPR/PZPR) wobec ludności żydowskiej (1945–1953), „Pamięć i Sprawiedliwość” 2004, nr 2.
Szaynok B., Problematyka izraelska w działaniach Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego i Ministerstwa Spraw Wewnętrznych 1948–1968 [w:] Społeczność żydowska w PRL przed kampanią antysemicką lat 1967–1968 i po niej, red. G. Berendt, Warszawa 2009.
Szaynok B., Tematyka żydowska w działalności MBP/MSW (1945–1989) [w:] Internacjonalizm czy…? Działania organów bezpieczeństwa państw komunistycznych wobec mniejszości narodowych (1944–1989), Warszawa–Wrocław 2011.
Szaynok B., Z Historią i Moskwą w tle. Polska a Izrael 1944–1968, Warszawa 2007.
Wenklar M., Listy – Losy trzech mieszkańców przedwojennego Tarnowa, „Karta” 2009, nr 61.
Wieczorek P., Żydzi w Wałbrzychu i powiecie wałbrzyskim 1945–1968, Wrocław 2017.
Zaremba M., Wielka trwoga. Ludowa reakcja na kryzys. Polska 1944–1947, Kraków 2012.
Żebrowski R., Aguda [w:] Polski słownik judaistyczny. Dzieje, kultura, religia, ludzie, red. Z. Borzymińska i R. Żebrowski, t. 1, Warszawa 2003.
Lizenz
Dieses Werk steht unter der Lizenz Creative Commons Namensnennung - Nicht-kommerziell - Keine Bearbeitungen 4.0 International.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
Am häufigsten gelesenen Artikel dieser/dieses Autor/in
- Martyna Grądzka-Rejak, „Myśmy się nawzajem poznawały po oczach”… Z badań nad strategiami przetrwania kobiet żydowskich funkcjonujących „na powierzchni” po tzw. aryjskiej stronie w okupowanym Krakowie i okolicach , Pamięć i Sprawiedliwość: Bd. 26 Nr. 2 (2015)
