Język Polski
English
Deutsch
Français (France)
Italiano
Русский
Ignacy Erazm Matuszewski – krytyk i filozof literatury
Pamięć i Sprawiedliwość, Tom 39 Nr 1 (2022), strony: 476-489
Data publikacji: 2022-12-30
https://doi.org/10.48261/pis223922
PDF
Abstrakt
Postawa krytyczna Ignacego Erazma Matuszewskiego, ojca pułkownika Ignacego Hugona Matuszewkiego, była naznaczona ideowym eklektyzmem i wynikającymi z niego niekiedy niekonsekwencjami. Jego poglądy można uznać za znamienne dla umysłowości rozwijającej się w warunkach intensywnych przemian kulturowych końca XIX w. Autor rozprawy Diabeł w poezji, wykształcony w atmosferze szacunku dla empirycznego indukcjonizmu oraz obiektywizmu estetycznego i krytycznego, modyfikował poglądy w taki sposób, że umożliwiały zarówno analizę dorobku literackiego pozytywistów, jak i ocenę skoncentrowanej na wartościach metafizycznych twórczości romantyków i modernistów. Ta elastyczność pozwoliła Matuszewskiemu wypowiadać się o sztuce jako całości, niezależnie od utrwalonych podziałów historycznych, genologicznych czy różnic między poszczególnymi dyscyplinami artystycznymi. Sprawiła, że jego opinie nabrały charakteru sądów uniwersalnych, odpornych na zmieniające się mody w krytyce. Śmierć pisarza 10 lipca 1919 r., którą poprzedziło odejście w okresie I wojny światowej wielu krytyków i artystów modernistycznych, przyczyniła się do powstania luki w polskim życiu literackim na początku dwudziestolecia międzywojennego. W związku z tą luką Matuszewski bywa niekiedy nazywany „wielkim nieobecnym” krytyki literackiej niepodległej Polski.
Słowa kluczowe
Ignacy Erazm Matuszewski • literatura • sztuka • krytyka • estetyka • metafizyka • romantyzm • pozytywizm • modernizm Ignacy Erazm Matuszewski • literature • art • criticism • aesthetics • metaphysics • romanticism • positivism • modernism
Bibliografia
Cenckiewicz S., „Hiram” w poetyckiej klamrze. O literacko-politycznych żywiołach płk. Ignacego Matuszewskiego (1891–1946) [w:] I. Matuszewski, Nie ma wolności bez wielkości. Pisma wybrane, t. 1: 1912–1942, wprowadzenie, wybór i opracowanie S. Cenckiewicz, Warszawa 2019, s. 15–198.
Chmielowski P., Artyści i artyzm, „Niwa” 1873, nr 47.
Darski B. [właśc. Potocki Józef Karol], Ignacy Matuszewski, Czarnoksięstwo i mediumizm. Studium historyczno-porównawcze, Warszawa, Gebethner i Wolf 1896, „Głos” 1896, nr 3.
Głowiński M., Język krytyczny Ignacego Matuszewskiego, „Pamiętnik Literacki” 1967, z. 2.
Jakóbczyk J., Późne tropy Młodej Polski (1914–1939), Katowice 2009.
Jakubowski J.Z., Matuszewski Ignacy [w:] Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny, Warszawa 1984, t. 1.
Kłosińska K., Powieści o „wieku nerwowym”, Katowice 1988.
Markiewicz H., Matuszewski Ignacy Erazm Stanisław [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 20, z. 85, Wrocław–Warszawa–Kraków 1975.
Matuszewski I., Artyści i krytycy. Przyczynek do psychologii krytyki [w:] idem, Twórczość i twórcy. Studia i szkice estetyczno-literackie, Warszawa 1904.
Matuszewski I., Bolesław Prus. Sylwetka („Emancypantki”, powieść), „Przegląd Tygodniowy” 1894, nr 10.
Matuszewski I., Cele sztuki [w:] idem, Twórczość i twórcy. Studia i szkice estetyczno-literackie, Warszawa 1904.
Matuszewski I., „Król Duch” czy „Królowie Duchy” (przyczynek do wyjaśnienia niektórych punktów niedokończonej epopei Słowackiego), „Sfinks” 1909, t. 7.
Matuszewski I., Lord Byron i wpływ jego na literaturę polską [w:] idem, Swoi i obcy (pokrewieństwa i różnice). Zarysy literacko-estetyczne, Warszawa 1903.
Matuszewski I., Miara estetyczna w polemice, „Tygodnik Ilustrowany” 1899, nr 52.
Matuszewski I., Nowy zwrot w twórczości Prusa. Studium, „Przegląd Tygodniowy” 1897, nr 14.
Matuszewski I., O krytyce polskiej, „Tygodnik Ilustrowany” 1905, nr 39.
Matuszewski I., Pisma pośmiertne Hipolita Taine’a, „Gazeta Polska” 1894, nr 263.
Matuszewski I., Powieść nasza w ostatniej chwili. Impresja, „Ogniwo” 1902, nr 1.
Matuszewski I., Słowacki i nowa sztuka (modernizm). Twórczość Słowackiego w świetle poglądów estetyki nowoczesnej. Studium krytyczno-porównawcze, oprac. S. Sandler, Warszawa 1965.
Matuszewski I., Stanowisko Mickiewicza w literaturze wszechświatowej, „Tygodnik Ilustrowany” 1902, nr 9.
Matuszewski I., Subiektywizm w krytyce, „Biblioteka Warszawska” 1897, t. 2.
Matuszewski I., Sztuka i społeczeństwo, „Tygodnik Ilustrowany” 1899, nr 11.
Matuszewski I., Z dogmatem. E. Orzeszkowa „Dwa bieguny”, powieść. Petersburg 1893, „Przegląd Tygodniowy” 1893, nr 41.
Matuszewski I., Żeromski i „Dzieje Grzechu”. Studium, „Sfinks” 1908, t. 1.
Sandler S., Matuszewski o Słowackim i nowej sztuce [w:] I. Matuszewski, Słowacki i nowa sztuka (modernizm). Twórczość Słowackiego w świetle poglądów estetyki nowoczesnej. Studium krytyczno-porównawcze, oprac. S. Sandler, Warszawa 1965.
Sztachelska J., „Reporteryje” i reportaże. Dokumentarne tradycje polskiej prozy w 2. połowie XIX i na początku XX wieku (Prus – Konopnicka – Dygasiński – Reymont), Białystok 1997.
Teresińska I., Matuszewski Ignacy [w:] Dawni pisarze polscy: od początków piśmiennictwa do Młodej Polski. Przewodnik biograficzny i bibliograficzny, t. 2, Warszawa 2001.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Pamięć i Sprawiedliwość
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
