Język Polski
English
Problem odpowiedzialności prawnokarnej denuncjatorów do Stasi po zjednoczeniu Niemiec
Witold Kulesza
https://orcid.org/0000-0003-2593-6801
Uniwersytet Łódzki
Jan Kulesza
https://orcid.org/0000-0002-0574-9120
Uniwersytet Łódzki
Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej, Nr 17 (2024), strony: 233-250
Data publikacji: 2024-12-30
https://doi.org/10.48261/PAIPN241714
PDF
Abstrakt
W Niemieckiej Republice Demokratycznej denuncjacje do Stasi składali nie tylko mieszkańcy tego państwa, lecz także obywatele Republiki Federalnej Niemiec. Najczęściej dotyczyły osób, które planowały ucieczkę z kraju, nie mogąc opuścić go legalnie, prowadziły działalność ocenianą jako podstawa do podejrzeń, że są szpiegami, wypowiadały się w sposób uznawany za agitację antypaństwową. Doniesienia uruchamiały np. postępowania karne przeciwko zadenuncjowanym, rozpoczynające się od ich aresztowania, a kończące wyrokiem skazującym – z reguły na wieloletnie więzienie. Za punkt wyjścia do ustalenia po zjednoczeniu Niemiec, czy i jakiego przestępstwa dopuszczali się denuncjatorzy w Niemczech Wschodnich, przyjęto zasadę „jednolitej bezprawności”. Zakładała ona, że jeśli wyrok sądu NRD, kończący proces zainicjowany przez denuncjatora jego donosem, był zgodny z prawem, nie mógł on ponieść po zjednoczeniu odpowiedzialności karnej za swój czyn. Przyjęty jednak następnie model odpowiedzialności opierał się na przepisie karnym, statuującym ją za przestępstwo spowodowania doniesieniem do Stasi prześladowania politycznego wskazanej osoby. Jeżeli zadenuncjowany został następnie skazany na karę więzienia, jego prześladowca ponosił odpowiedzialność także za bezprawne pozbawienie wolności człowieka. W systemach totalitarnych w Niemczech ofiarami denuncjacji stały się dziesiątki tysięcy osób, które pozbawiono wolności, a w tysięcznych przypadkach życia. W RFN jako państwie prawnym skazano 660 donosicieli za ich czyny w okresie narodowego socjalizmu i tylko 5 informujących Stasi.
Słowa kluczowe
Stasi • denuncjacja • Urząd Gaucka • polityczne prześladowanie • Uniwersytet Humboldtów • RFN • NRD Stasi • denunciation • political accusations • Gauck Commission • Humboldt University in Berlin • FRG • GDR
Bibliografia
„Entscheidungen des Bundesgerichtshofs in Strafsachenˮ 1994, t. 40.
Grasemann H.J., Die politische Strafjustiz als Instrument von SED und Staatssicherheit [w:] Der SED-Staat. Neues über eine vergangene Diktatur, hrsg. J. Weber, München 1994.
Kulesza J., Glosa do uchwały Sądu Najwyższego z dnia 2 lipca 2021 r. (I DI 3/21), „Roczniki Nauk Prawnych” 2022, nr 1.
Kulesza J., Zbrodnie sądowe sędziów i prokuratorów stanu wojennego jako zbrodnie komunistyczne, „Przegląd Sejmowy” 2023, nr 6.
Kulesza W., Kulesza J., „Bezprawna siła przed bezsilnym prawem”. Sędziowie w narodowosocjalistycznym „podwójnym państwie” [w:] O wolność i prawo. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Andrzejowi Rzeplińskiemu, red. B. Błońska et al., Warszawa 2022.
Kulesza W., Kulesza J., Denuncjatorzy w narodowosocjalistycznym „podwójnym państwie”, „Studia Iuridica Toruniensia” 2023, nr 1.
Kulesza W., Odpowiedzialność karna za zbrodnie sądowe sędziów III Rzeszy w Niemczech Zachodnich i Wschodnich, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 2021, t. 73, nr 2.
Kulesza W., Kulesza J., Zbrodnia sądowa na księdzu Gebhardzie Heyderze i odpowiedzialność karna jej sprawców, „Studia Prawnoustrojowe” 2023, t. 63.
Kulesza W., Kulesza J., Zbrodnie sądowe w Niemieckiej Republice Demokratycznej i w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej [w:] In dubio pro humanitate. W stulecie urodzin profesora Mariana Cieślaka, red. W. Cieślak, M. Romańczuk-Grącka, M. Kurzyński, Olsztyn 2023.
Labrenz-Weiβ H., Die Beziehungen zwischen Staatssicherheit, SED und den akademischen Leistungsgremien an der Humboldt-Universitӓt zu Berlin [w:] Pro dignitate legis et maiestate iustitiae. Księga jubileuszowa z okazji 70. rocznicy urodzin profesora Witolda Kuleszy, red. A. Liszewska, J. Kulesza, Łódź 2020.
Leide H., Die verschlossene Vergangenheit. Sammlung selektive Nutzung von NS-Materialien durch die Staatssicherheit zu justitiellen, operativen und propagandistischen Zwecken [w:] Justiz im Dienste der Parteiherrschaft. Rechtspraxis und Staatssicherheit in der NRD, hrsg. R. Engelmann, C. Vollnhals, Berlin 1999.
Marxen K., „Recht” im Verstӓndnis des Ministeriums für Staatssicherheit der NRD [w:] Justiz im Dienste der Parteiherrschaft. Rechtspraxis und Staatssicherheit in der NRD, hrsg. R. Engelmann, C. Vollnhals, Berlin 1999.
Marxen K., Werle G., Die strafrechtliche Aufarbeitung von NRD-Unrecht. Eine Bilanz, Berlin – New York 1999.
Marxen K., Werle G., Schӓfter P., Die Strafverfolgung von NRD-Unrecht. Fakten und Zahlen, Berlin 2007.
Reinke H., Staatssicherheit und Justiz [w:] Im Namen des Volkes? Über die Justiz im Staat der SED. Wissenschaftlicher Begleitband zur Ausstellung des Bundesministerium der Justiz, Leipzig 1994.
Riedel J., Die strafrechtliche Aufarbeitung der NRD-Vergangenheit unter besonderer Berücksichtigung der Todesschüsse an der innerdeutschen Grenze, Fürstenfeldbruck 1998.
Rossig K., Denunziation [w:] Strafrecht in Reaktion auf Systemunrecht. Vergleichende Einblicke in Transitionsprozesse, t. 2: Deutschland, hrsg. A. Eser, J. Arnold, Freiburg im Breisgau 2000.
Rozporządzenie o specjalnym wojennym postępowaniu karnym z 17 VIII 1938 r. (Reichsgesetzblatt [Dziennik Ustaw Rzeszy] 1939, Teil I).
Schroeder K., Der SED-Staat. Geschichte und Strukturen der NRD, München 1998.
Schwarz O., Dreher E., Strafgesetzbuch und Nebengesetze, München – Berlin 1962.
Seebode M., Anmerkung zu BGHSt 40, 130, „Juristenzeitungˮ 1995, t. 50, nr 8.
Strafrecht der Deutschen Demokratischen Republik. Lehrkommentar zum Strafgesetzbuch, t. 2, Berlin 1969.
Ustawa o ochronie wolności osobistej (Gesetz zum Schutz der persönlichen Freiheit) z 15 VII 1951 r. (Bundesgesetzblatt [Federalny Dziennik Ustaw] I 1951).
Vollnhals C., „Ausführendes Organ der Diktatur des Proletariats”. Das Ministerium für Staatssicherheit [w:] Der SED-Staat. Neues über eine vergangene Diktatur, hrsg. J. Weber, München 1994.
Werkentin F., Recht und Justiz im SED-Staat, Bonn 1998.
Zimmerman S., Vorverstӓndnis [w:] Strafrecht in Reaktion auf Systemunrecht. Vergleichende Einblicke in Transitionsprozesse, t. 2: Deutschland, hrsg. A. Eser, J. Arnold, Freiburg im Breisgau 2000.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
