Język Polski
English
Wybrali wolność. Historia dwóch tragicznie zakończonych ucieczek żołnierzy Wojsk Ochrony Pogranicza z 1950 r. do Szwecji i Republiki Federalnej Niemiec
Grzegorz Goryński
https://orcid.org/0000-0001-7560-6312
Powszechna Wyższa Szkoła Humanistyczna „Pomerania” w Chojnicach
Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej, Nr 15 (2022), strony: 245–282
Data publikacji: 2022-12-30
https://doi.org/10.48261/PAIPN221512
PDF
Abstrakt
Artykuł omawia dwie próby nieudanych ucieczek z Polski żołnierzy służby zasadniczej WOP, które miały miejsce w 1950 r. Pierwszą z nich podjęto w połowie stycznia z Gdyni na kutrze rybackim „Ksawery”. Dwaj strzelcy Henryk Mirzyński i Henryk Kazimierczak, pełniący na nim służbę obserwacyjną, sterroryzowali jego załogę i nakazali rybakom popłynąć do Szwecji. W drugiej czterej strzelcy: Jan Cichocki, Stanisław Pilch, Jan Płóciennik i Stefan Jamróz ze strażnicy WOP w Namyślinie (pow. Chojna) zamierzali dostać się do Republiki Federalnej Niemiec. W obu przypadkach młodzi żołnierze zostali zatrzymani i przekazani komunistycznemu wymiarowi sprawiedliwości. Prokuratury i sądy wojskowe te dwie sprawy wykorzystały do celów politycznych (toczącej się walki ideologicznej). Z tego powodu wydały bardzo surowe wyroki, w tym kary śmierci, niewspółmierne do popełnionych przestępstw. Niektórym najwyższy wymiar kary został w drodze prawa łaski zastąpiony dożywotnim pozbawieniem wolności, a później – w wyniku amnestii – wieloletnim więzieniem. Dopiero w 1956 r. w wyniku odwilży politycznej pozwolono im na opuszczenie więzień. Jednak dla trójki z nich powrót do rodzin okazał się niemożliwy.
Słowa kluczowe
Wojska Ochrony Pogranicza • WOP • Informacja Wojskowa • wojskowe sądy rejonowe w Gdańsku i Szczecinie • Wojskowy Sąd Rejonowy • Gdańsk • Szczecin • sądownictwo wojskowe • dyscyplina • ucieczka • dezercja Border Protection Troops • WOP • Army Information • regional military courts in Gdansk and Szczecin • WSR • Gdańsk • Szczecin • military judiciary • discipline • escape • desertion
Bibliografia
.1. Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Delegatura w Bydgoszczy: 518/1788.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Gdańsku: 580/201.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Szczecinie: 361/295; 361/304; 386/3; 386/4; 386/5; 386/17; 686/1.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie: 2223/161.
Bieniecki I., Przestępczość graniczna na polskim wybrzeżu w drugiej połowie XX wieku, Słupsk 2012.
Bieniecki I., Wojska Ochrony Pogranicza w systemie ochrony i obrony granicy morskiej Polski w latach 1965–1991, Słupsk 2015.
Bortlik-Dźwirzyńska M., Niedurny M., Uciekinierzy z PRL, Katowice–Warszawa 2009.
Burczyk D., Wojskowy Sąd Rejonowy w Gdańsku (1946–1955), Gdańsk 2012.
Burczyk D., Wojskowy Sąd Rejonowy w Gdańsku 1946–1955. Inwentarz idealny, Gdańsk 2012.
Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 23 IX 1944 r. – Kodeks karny Wojska Polskiego (DzU 1944, nr 6, poz. 27).
Dominiczak H., Wojska Ochrony Pogranicza w latach 1945–1948, Warszawa 1971.
Dominiczak H., Zarys historii Wojsk Ochrony Pogranicza 1945–1985, Warszawa 1985.
Goryński G., Czystki w Wojskach Ochrony Pogranicza w latach 1946–1949 [w:] Amor Patriae Nostra Lex. Losy funkcjonariuszy i żołnierzy polskich formacji granicznych w czasie II wojny światowej i okresie powojennym, red. A. Gosławska-Hrychorczuk, Warszawa–Kętrzyn 2008.
Goryński G., Dyscyplina i praktyka dyscyplinarna w Wojskach Ochrony Pogranicza (1945–1965), „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989” 2018, nr 1.
Goryński G., Kadra Wojsk Ochrony Pogranicza w latach 1945–1965, „Przegląd Historyczno-Wojskowy” 2013, nr 1.
Goryński G., W imię Rzeczypospolitej… Historia procesu żołnierzy WOP oskarżonych o porwanie kutra Ksawery, „Biuletyn. Problemy Ochrony Granic” 2017, nr 55.
Inwentarz zespołu archiwalnego Wojskowego Sądu Rejonowego w Szczecinie [1945] 1946–1955 [2008], oprac. T. Dźwigał, R. Gąsior, M. Manowski i in., Szczecin 2012.
Kowalski W., Dwie strony krat. Z historii więzienia w Gdańsku, Gdańsk 2003.
Księga bezprawia. Akta normatywne kierownictwa resortu bezpieczeństwa publicznego (1944–1956), wybór i oprac. B. Kopka, Warszawa 2011.
Kula H., Granica morska PRL 1945–1950, Warszawa 1979.
Ławski J., Ochrona granic Polski Ludowej 1945–1948, Warszawa 1974.
Musiał F., Polityka czy sprawiedliwość? Wojskowy Sąd Rejonowy w Krakowie (1946–1955), Kraków 2005.
Paszek M., Wojskowy Sąd Rejonowy w Katowicach (1946–1955), Katowice 2019.
Poksiński J., „My, sędziowie, nie od Boga…”. Z dziejów sądownictwa wojskowego w PRL 1944–1956. Materiały i dokumenty, Warszawa 1996.
Prochwicz J.R., Wojska Ochrony Pogranicza 1945–1965. Wybrane problemy, Piotrków Trybunalski 2011.
Przestępstwa sędziów i prokuratorów w Polsce lat 1944–1956, red. W. Kulesza, A. Rzepliński, Warszawa 2000.
Ptaszyński R., Sędziowie Wojskowego Sądu Rejonowego w Szczecinie i ich wyroki: studia i materiały, Szczecin 2008.
Ptaszyński R., Wojskowy Sąd Rejonowy i Wojskowa Prokuratura Rejonowa w Szczecinie w latach 1946–1955, Szczecin 2016.
Skazani na karę śmierci przez Wojskowe Sądy Rejonowe w Bydgoszczy, Gdańsku i Koszalinie 1946–1955, red. D. Burczyk, I. Hałagida, A. Paczoska-Hauke, Gdańsk 2009.
Skubisz P., Jerzy Ryszard Prochwicz, Wojska Ochrony Pogranicza 1945–1965. Wybrane problemy, Piotrków Trybunalski 2011, „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989” 2013, nr 1.
Szwagrzyk K., Prawnicy czasu bezprawia. Sędziowie i prokuratorzy wojskowi w Polsce 1944–1956, Kraków–Wrocław 2005.
Szwagrzyk K., Winni? Niewinni? Dolnośląskie podziemie niepodległościowe (1945–1956) w świetle dokumentów, Wrocław 1999.
Turlejska M., Te pokolenia żałobami czarne… Skazani na śmierć i ich sędziowie, Warszawa 1990.
Zwolski M., „Praworządność ludowa”, czyli co zrobić ze zwłokami?, „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej” 2003, nr 7.
Żelazko J., „Ludowa” sprawiedliwość. Skazani przez WSR w Łodzi (1946–1955), Łódź 2007.
Żukowski M., Wymiar sprawiedliwości na Pomorzu Zachodnim w latach 1945–1957 i jego rola w zwalczaniu opozycji, Koszalin 2002.
