Język Polski
English
They Chose Freedom. The Histories of Two Tragically Ended Defections of the Border Protection Troops Soldiers to Sweden and German Federal Republic in 1950.
Grzegorz Goryński
https://orcid.org/0000-0001-7560-6312
Powszechna Wyższa Szkoła Humanistyczna „Pomerania” w Chojnicach
Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej, No. 15 (2022), pages: 245–282
Publication date: 2022-12-30
https://doi.org/10.48261/PAIPN221512
PDF (Język Polski)
Abstract
The article discusses two attempts at unsuccessful escapes from Poland by WOP [Wojska Ochrony Pograniczna – Border Protection Troops] active duty soldiers that took place in 1950. The first was made in mid-January from Gdynia on the fishing cutter Ksawery. Two riflemen, Henryk Mirzyński and Henryk Kazimierczak, who were on watch duty on the cutter, threatened its crew and ordered the fishermen to sail to Sweden. In the second, four riflemen: Jan Cichocki, Stanislaw Pilch, Jan Plóciennik and Stefan Jamróz, from the WOP watchtower in Namyślin (Chojna district), planned to get to the Federal Republic of Germany. In both cases, the young soldiers were detained and handed over to the communist justice system. The prosecutors and military courts used these two cases for political purposes (the ongoing ideological struggle). For this reason, they handed down very harsh sentences, including death sentences, completely disproportionate to the crimes committed. For some, the highest penalty was replaced with life imprisonment through the granting of clemency, and later – as a result of an amnesty – by many years in prison. Only in 1956, as a result of the political thaw, were they allowed to leave prison. However, for three of them, returning to their families proved impossible.
Keywords
Wojska Ochrony Pogranicza • WOP • Informacja Wojskowa • wojskowe sądy rejonowe w Gdańsku i Szczecinie • Wojskowy Sąd Rejonowy • Gdańsk • Szczecin • sądownictwo wojskowe • dyscyplina • ucieczka • dezercja Border Protection Troops • WOP • Army Information • regional military courts in Gdansk and Szczecin • WSR • Gdańsk • Szczecin • military judiciary • discipline • escape • desertion
References
.1. Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Delegatura w Bydgoszczy: 518/1788.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Gdańsku: 580/201.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Szczecinie: 361/295; 361/304; 386/3; 386/4; 386/5; 386/17; 686/1.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie: 2223/161.
Bieniecki I., Przestępczość graniczna na polskim wybrzeżu w drugiej połowie XX wieku, Słupsk 2012.
Bieniecki I., Wojska Ochrony Pogranicza w systemie ochrony i obrony granicy morskiej Polski w latach 1965–1991, Słupsk 2015.
Bortlik-Dźwirzyńska M., Niedurny M., Uciekinierzy z PRL, Katowice–Warszawa 2009.
Burczyk D., Wojskowy Sąd Rejonowy w Gdańsku (1946–1955), Gdańsk 2012.
Burczyk D., Wojskowy Sąd Rejonowy w Gdańsku 1946–1955. Inwentarz idealny, Gdańsk 2012.
Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 23 IX 1944 r. – Kodeks karny Wojska Polskiego (DzU 1944, nr 6, poz. 27).
Dominiczak H., Wojska Ochrony Pogranicza w latach 1945–1948, Warszawa 1971.
Dominiczak H., Zarys historii Wojsk Ochrony Pogranicza 1945–1985, Warszawa 1985.
Goryński G., Czystki w Wojskach Ochrony Pogranicza w latach 1946–1949 [w:] Amor Patriae Nostra Lex. Losy funkcjonariuszy i żołnierzy polskich formacji granicznych w czasie II wojny światowej i okresie powojennym, red. A. Gosławska-Hrychorczuk, Warszawa–Kętrzyn 2008.
Goryński G., Dyscyplina i praktyka dyscyplinarna w Wojskach Ochrony Pogranicza (1945–1965), „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989” 2018, nr 1.
Goryński G., Kadra Wojsk Ochrony Pogranicza w latach 1945–1965, „Przegląd Historyczno-Wojskowy” 2013, nr 1.
Goryński G., W imię Rzeczypospolitej… Historia procesu żołnierzy WOP oskarżonych o porwanie kutra Ksawery, „Biuletyn. Problemy Ochrony Granic” 2017, nr 55.
Inwentarz zespołu archiwalnego Wojskowego Sądu Rejonowego w Szczecinie [1945] 1946–1955 [2008], oprac. T. Dźwigał, R. Gąsior, M. Manowski i in., Szczecin 2012.
Kowalski W., Dwie strony krat. Z historii więzienia w Gdańsku, Gdańsk 2003.
Księga bezprawia. Akta normatywne kierownictwa resortu bezpieczeństwa publicznego (1944–1956), wybór i oprac. B. Kopka, Warszawa 2011.
Kula H., Granica morska PRL 1945–1950, Warszawa 1979.
Ławski J., Ochrona granic Polski Ludowej 1945–1948, Warszawa 1974.
Musiał F., Polityka czy sprawiedliwość? Wojskowy Sąd Rejonowy w Krakowie (1946–1955), Kraków 2005.
Paszek M., Wojskowy Sąd Rejonowy w Katowicach (1946–1955), Katowice 2019.
Poksiński J., „My, sędziowie, nie od Boga…”. Z dziejów sądownictwa wojskowego w PRL 1944–1956. Materiały i dokumenty, Warszawa 1996.
Prochwicz J.R., Wojska Ochrony Pogranicza 1945–1965. Wybrane problemy, Piotrków Trybunalski 2011.
Przestępstwa sędziów i prokuratorów w Polsce lat 1944–1956, red. W. Kulesza, A. Rzepliński, Warszawa 2000.
Ptaszyński R., Sędziowie Wojskowego Sądu Rejonowego w Szczecinie i ich wyroki: studia i materiały, Szczecin 2008.
Ptaszyński R., Wojskowy Sąd Rejonowy i Wojskowa Prokuratura Rejonowa w Szczecinie w latach 1946–1955, Szczecin 2016.
Skazani na karę śmierci przez Wojskowe Sądy Rejonowe w Bydgoszczy, Gdańsku i Koszalinie 1946–1955, red. D. Burczyk, I. Hałagida, A. Paczoska-Hauke, Gdańsk 2009.
Skubisz P., Jerzy Ryszard Prochwicz, Wojska Ochrony Pogranicza 1945–1965. Wybrane problemy, Piotrków Trybunalski 2011, „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989” 2013, nr 1.
Szwagrzyk K., Prawnicy czasu bezprawia. Sędziowie i prokuratorzy wojskowi w Polsce 1944–1956, Kraków–Wrocław 2005.
Szwagrzyk K., Winni? Niewinni? Dolnośląskie podziemie niepodległościowe (1945–1956) w świetle dokumentów, Wrocław 1999.
Turlejska M., Te pokolenia żałobami czarne… Skazani na śmierć i ich sędziowie, Warszawa 1990.
Zwolski M., „Praworządność ludowa”, czyli co zrobić ze zwłokami?, „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej” 2003, nr 7.
Żelazko J., „Ludowa” sprawiedliwość. Skazani przez WSR w Łodzi (1946–1955), Łódź 2007.
Żukowski M., Wymiar sprawiedliwości na Pomorzu Zachodnim w latach 1945–1957 i jego rola w zwalczaniu opozycji, Koszalin 2002.
