Język Polski
English
“A Totally Foreign Body”: Military Chaplaincy in the Light of Polish Army Political Affairs Directorate Documents from 1962–1964
Daniel Gucewicz
https://orcid.org/0000-0002-8045-8470
Oddział Instytutu Pamięci Narodowej w Gdańsku
Bartłomiej Noszczak
https://orcid.org/0000-0003-2993-3149
Oddział Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie
Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej, No. 17 (2024), pages: 305-346
Publication date: 2024-12-30
https://doi.org/10.48261/PAIPN241717
PDF (Język Polski)
Abstract
Military chaplaincy in the Armed Forces of the People’s Republic of Poland aroused controversy. In a socio-political system based on Soviet models that fought against religion and the institutional Catholic Church, the activities of military chaplains were judged politically harmful by party dogmatists. Initially, however, the chaplaincy was needed by the communists to legitimise their power – among other things, it gave the appearance of continuing the heritage of the Polish Army and served as a tool of indoctrination and propaganda. However, as the regime solidified and the parallel radicalisation of religious policy in the People’s Republic of Poland proceeded, its functioning became increasingly problematic. This situation was exacerbated by the decline of pastoral ministry, which reached its apogee in the second half of the 1950s. At the beginning of the next decade, in this situation military and political agencies took steps not only to analyse the activity of this unit, but also – if the situation required – to liquidate it as a “totally foreign body” in the People’s Polish Army. In the end, it was decided to keep the unit within the structure of the PRL armed forces, but it became almost entirely subject to the Bureau for Religious Affairs, which implemented the directives of the nexus of power in the area of Church-state relations. This edition of documents deals with the phenomena mentioned. It is presented from the perspective of selected materials of the Political Affairs Directorate of the Polish Army (Główny Zarząd Polityczny Wojska Polskiego) from 1962–1964, published in full for the first time.
Keywords
Siły Zbrojne PRL • „ludowe” Wojsko Polskie • Główny Zarząd Polityczny Wojska Polskiego • Urząd do spraw Wyznań • generalny dziekan Wojska Polskiego • duszpasterstwo wojskowe • kapelani wojskowi • polityka wyznaniowa w PRL • indoktrynacja w PRL • propaganda w PRL • stosunki państwo–Kościół w PRL PRL Armed Forces • Polish People’s Army • Political Affairs Directorate of the Polish Army • Bureau of Religious Affairs • General Dean’s Office of the Polish Army • military chaplaincy • military chaplains • PRL religious policy • PRL indoctrination • PRL propaganda • PRL church–state relations
References
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Katowicach: 001/586, t. 2.
Bóg nie jest Bogiem wojny. Wspomnienia alumnów-żołnierzy, t. 1–3, oprac. K. Fąfara, Z. Kępa, J. Prochwicz, Warszawa 2023.
Centralne Archiwum Wojskowe: Główny Zarząd Polityczny Wojska Polskiego 380/92/886.
Cieński W., Od Lwowa do Teheranu. Wspomnienia duszpasterskie 1939–1942, wybór i oprac. J. Żurek, Katowice – Warszawa 2021.
Duszpasterstwo wojskowe w Polsce w latach 1945–1991, cz. 1: 1945–1956, wybór i oprac. T. Kośmider, M. Wesołowski, Warszawa 2007.
Frątczak S.Z., Duszpasterstwo wojskowe w Polsce 1918–1923. Studium historyczno-prawne, t. 1–2, Warszawa 2021.
Gabański S., Dobrze! Zapiski kleryka-żołnierza (1965–1967), wstęp i oprac. J. Marecki, Kraków 2013.
Generalny Dziekanat Wojska Polskiego w zasobie Archiwum Ministerstwa Obrony Narodowej, [wybór E. Horoszko, P. Kaczmarska], Nowy Dwór Mazowiecki 2014.
Historia duszpasterstwa wojskowego na ziemiach polskich, red. J. Ziółek et al., Lublin 2004.
Humeński J., Wspomnienia wojenne kapelanów wojskowych 1939–1945, Warszawa 1974.
Janowski J., Alumni-żołnierze. Elementy formacji seminaryjnej w świadomości alumnów żołnierzy na podstawie analizy dokumentów osobistych, Świdnica 2007.
Kaźmierska K., Pałka J., Żołnierze LWP. Historie mówione, Łódź 2018.
Kiełczewski H., Ksiądz płk Michał Zawadzki w strukturach KBW i WP, „Znad Kamiennej. Studia i materiały” 2012, t. 5.
Kompanie kleryckie w Wojsku Polskim 1959–1980. Materiały z konferencji naukowej zorganizowanej w 5 Pułku Inżynieryjnym w Szczecinie-Podjuchach, 8–9 września 2008 r., red. J. Kornek, T. Krawczak, J. Macholak, Szczecin 2009.
Larysz P., Służba wojskowa alumnów Śląskiego Seminarium Duchownego w latach 1959–1978, Katowice 2009.
Lesiński A., Służba wojskowa kleryków w PRL (1959–1980), Olsztyn 1995.
Leszkowicz T., Główny Zarząd Polityczny WP jako centrum wojskowej propagandy i indoktrynacji (1956–1980) [w:] Wyzwoleni, ale nie wolni (1945–1989). Studia z historii najnowszej, t. 1, red. A. Popławska et al., Warszawa 2015.
Mundur i sutanna, red. S. Pawłowski, Kraków 1998.
Odziemkowski J., Służba duszpasterska Wojska Polskiego 1914–1945, Warszawa 1998.
Odziemkowski J., Frątczak S., Polskie duszpasterstwo wojskowe, Warszawa 1996.
Organizacja i działania bojowe Ludowego Wojska Polskiego w latach 1943–1945, red. M. Anusiewicz, Warszawa 1958.
Paśko H., „Taki szubrawiec jak wy”. 715 dni służby wojskowej kleryka w komunistycznej armii, Warszawa 2024.
Piontek P., Wesołowski M., Generalny Dziekanat Wojska Polskiego w latach 1945–1989, Warszawa 2006.
Płoski T., Duszpasterstwo w Wojsku Polskim. Studium prawne z uwzględnieniem praw człowieka i prawa humanitarnego, Olsztyn 2006.
Rej K., Ewangelicka służba duszpasterska w Wojsku Polskim 1919–1950, Warszawa 2000.
Setlak A., Służba alumnów WSD w PRL i jej ocena w wypowiedziach alumnów i kapłanów rezerwistów, Olsztyn 2002.
Statut Duszpasterstwa Wojskowego (Dz.U. 1926, nr 124, poz. 714).
Szczygielski K., Niekatolickie duszpasterstwo wojskowe w Polsce XX wieku [w:] Wielokulturowość polskiego pogranicza. Ludzie – idee – prawo, red. A. Lityński, P. Fiedorczyk, Białystok 2003.
Waszkiewicz Z., Duszpasterstwo w siłach zbrojnych II Rzeczypospolitej, Toruń 2000.
Wawryszko T., Klerycy w wojsku. Wspomnienia ze służby wojskowej 1971–1973, Skołyszyn 2002.
Werra Z., Działalność duszpasterska w 2. Korpusie Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie gen. Władysława Andersa 1941–1947, Warszawa 2009.
Wojskowa służba śląskich duchownych w latach 1918–1980, red. Z. Kapała, J. Myszor, Katowice 1999.
Zając J., Mundur zamiast sutanny. Klerycy w wojsku. Bartoszyce 1966–1968, Częstochowa 2010.
Ze Wschodu z kapelanem. Rzecz o księdzu – kapelanie 1 Polskiej Dywizji Piechoty imienia Tadeusza Kościuszki Pułkowniku Wilhelmie Franciszku Kubszu, red. W. Szklarski et al., Nadarzyn [1998].
Zwoliński S., Organizacja i zadania organów politycznych ludowego WP 1949–1955, „Wojskowy Przegląd Historyczny” 1988, nr 2/3.
Żurek J., Ruch „księży patriotów” w województwie katowickim w latach 1949–1956, Katowice – Warszawa 2018.
License
Copyright (c) 2024 Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/legalcode.pl
Most read articles by the same author(s)
- Bartłomiej Noszczak, Likwidacja getta w Otwocku (19 sierpnia 1942 r.) w relacji ks. ppłk. Jana Wojciechowskiego SJ , Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej: No. 8 (2015)
- Michał Kurkiewicz, Bartłomiej Noszczak, Okiem sowietnika – raport doradcy z Ministerstwa Bezpieczeństwa Państwowego ZSRS o pracy polskiego Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego (8 czerwca 1951 r.) , Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej: No. 3 (2010)
- Bartłomiej Noszczak, Kryptonim „Fala” – działania SB prowadzone w związku z potajemnym wywiezieniem Obrazu Nawiedzenia z Jasnej Góry (14–20 czerwca 1972 r.) , Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej: No. 4 (2011)
- Bartłomiej Noszczak, Polityka władz PRL wobec izolowanego biskupa Czesława Kaczmarka (1953–1956) , Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej: No. 2 (2009)
- Bartłomiej Noszczak, Ramowy plan Centralnego Zespołu Koordynacyjnego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych dotyczący zabezpieczenia państwowych i kościelnych uroczystości jubileuszowych w 1966 r. , Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej: No. 11 (2018)
