Język Polski
English
Relacje ks. Tadeusza Dajczera z SB. Przypadek współpracy agenturalnej rozpoczętej z powodu szantażu paszportowego
Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej, Nr 14 (2021), strony: 285–316
Data publikacji: 2023-04-04
https://doi.org/10.48261/PAIPN211412
PDF
Abstrakt
Artykuł przybliża przebieg współpracy agenturalnej ks. Tadeusza Dajczera z aparatem bezpieczeństwa PRL. Stanowi on uzupełnienie biografii warszawskiego duchownego i omawia nieznane wcześniej fakty z jego życiorysu. W tekście przeanalizowano przebieg werbunku kapłana, który mógł zostać sfinalizowany na skutek szantażu paszportowego. Decydujące w tym zakresie okazało się odczytanie intencji ks. Dajczera, który za wszelką cenę chciał wyjechać do Rzymu. Współpraca w okresie studiów w Wiecznym Mieście nie była szczególnie efektywna, aczkolwiek Departament I MSW przez cały ten czas pozyskiwał od duchownego informacje. Po powrocie do Polski kapłan nie odmówił dalszych kontaktów z SB, czego efektem były jego rozmowy z funkcjonariuszami Departamentu IV MSW. Ksiądz Dajczer przekazywał im m.in. informacje dotyczące pracowników naukowych ATK, w tym sekretarzy kard. Stefana Wyszyńskiego: ks. Józefa Glempa i ks. Bronisława Piaseckiego. Warszawskiemu kapłanowi mogło się wydawać, że prowadzi z SB „grę”, ale jej ofiarami były osoby, na temat których donosił. To, że w przekonaniu ks. Dajczera przekazywał on „bezpiece” informacje ogólne i łatwo dostępne, nie zmienia faktu, iż szkodził osobom, o których mówił. Na niekorzyść kapłana przemawia także to, że jego współpraca z SB była długoletnia. Jego kontakty z SB trwały (z przerwami) 21 lat, a okres rejestrowanej współpracy łącznie 16 lat.
Słowa kluczowe
Tadeusz Dajczer • współpraca z SB • paszport • szantaż • Rzym • ATK • archidiecezja warszawska Tadeusz Dajczer • cooperation with the SB • passport • blackmail • Rome • ATK • Warsaw Archdiocese
Bibliografia
Źródła archiwalne
Archiwum Archidiecezjalne Gnieźnieńskie
S.Wyszyński, „Pro Memoria 1956–1981”.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie
/644; 003175/21; 003175/218; 003175/267; 003175/507; 003175/1094; 0169/380/J;
/90; 0604/891; 0604/1278; 0604/1920, t. 1; 0717/17; 01419/398; 728/90192; 1471/85.
Źródła publikowane
„Dialog należy kontynuować…”. Rozmowy operacyjne Służby Bezpieczeństwa z ks. Henrykiem
Gulbinowiczem 1969–1985. Studium przypadku, wstęp, wybór i oprac. R. Łatka, F. Musiał,
Warszawa–Kraków 2020.
Marek Ł., Trąba M., Przypadek ks. Brunona Magotta. Studium źródłoznawcze dokumentacji
kościelnej i akt aparatu bezpieczeństwa, Katowice 2010.
Relacje
Relacja Krystyny Kamińskiej, Warszawa, 29 III 2021 r.
Relacja ks. Leszka Pliszki, Warszawa, 31 III 2021 r.
Relacja ks. Bolesława Szewca, Warszawa, 27 III 2021 r.
Relacja prof. Jana Żaryna, Warszawa, 7 IV 2021 r.
„Wspomnienie autobiograficzne ks. Tadeusza Dajczera”, transkrypcja nagrania z 5 IX 2009 r.
Opracowania
Badacz i znawca religii przeszłości i doby współczesnej ks. prof. dr hab. Tadeusz Dajczer (1931–2009), red. E. Sakowicz, Lublin 2020.
Bagieński W., „Departament Pierwszy. Organizacja i metody pracy”, mps.
Bagieński W., Kategorie spraw i dokumentacji operacyjnej wywiadu PRL, „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989” 2019, nr 1.
Bułhak W., Wywiad PRL a Watykan 1962–1978, Warszawa 2019.
Łatka R., Stefan Wyszyński a hra v „trojuholníku”: Svätá stolica – štátne orgány Poľskej ľudovej republiky – Episkopát Poľska (1971–1974), „Pamäť Národa” 2020, nr 3.
Marek Ł., Psychologia werbunku kapłanów [w:] Kościół katolicki w czasach komunistycznej dyktatury. Między bohaterstwem a agenturą. Studia i materiały, t. 3, red. M. Lasota, J. Szczepaniak, Kraków 2010.
Markowski R., Rozumienie chrześcijaństwa w badaniach ks. Tadeusza Dajczera w kontekście fenomenologii religii, Warszawa 2013.
Miranda S., The Cardinals of the Holy Roman Catholic Church, http://www2.fiu.edu/~mirandas/bios1994.htm#Poggi (dostęp 30 XII 2019 r.).
Misztal H., Mezglewski A., Zakres kompetencji, styl działania i cele Urzędu do spraw Wyznań[w:] Prawo i polityka wyznaniowa w Polsce Ludowej. Materiały II Ogólnopolskiego Sympozjum Prawa Wyznaniowego (Kazimierz Dolny, 26–28 października 2004), red. A. Mezglewski, P. Stanisz, M. Ordon, Lublin 2005.
Musiał F., Metoda stopniowego werbunku duchownych (z podręczników SB), „Biuletyn Instytutu
Pamięci Narodowej” 2007, nr 4.
Musiał F., Podręcznik bezpieki. Teoria pracy operacyjnej Służby Bezpieczeństwa w świetle wydawnictw resortowych Ministerstwa Spraw Wewnętrznych PRL (1970–1989), Kraków 2015.
Musiał F., Pomiędzy współpracą a jej zaprzeczeniem. Trzeci głos w sprawie kontaktu operacyjnego „Zebu”, „Zeszyty Historyczne WIN-u” 2010, nr 32–33.
Nitecki P., Biskupi Kościoła w Polsce w latach 965–1999, Warszawa 2000. On jakby znikał. O dziełach i osobie ks. prof. Tadeusza Dajczera, red. E. Sakowicz i in., Warszawa 2018.
Pasja wiary i Eucharystii. O dziełach i osobie ks. prof. Tadeusza Dajczera, red. K. Kamińska i in., Warszawa 2013.
Raina P., Kardynał Wyszyński. Czasy prymasowskie 1975, Warszawa 2006.
Różański J., Misjologia i religioznawstwo na ATK/UKSW (1969–2019). Historia i dokumentacja, Pelplin 2020.
Sakowicz E., Biuletyn misjologiczno-religioznawczy, „Collectanea Theologica” 1997, nr 2.
Sokołowski P.A., Feliks Zapłata SVD (1914–1982). Życie i twórczość, Warszawa 2006.
Szczepaniak J., Jak werbowano tajnych współpracowników (informatorów, agentów) spośród duchownych [w:] Kościół katolicki w czasach komunistycznej dyktatury. Między bohaterstwem a agenturą. Studia i materiały, t. 3, red. M. Lasota, J. Szczepaniak, Kraków 2010.
Urząd ds. Wyznań: struktury, działalność, ludzie, t. 1: Struktury wojewódzkie i wybrane aspekty działalności, red. R. Łatka, Warszawa 2020.
Wierzbicki M., „Opinia na temat zarzutów wobec śp. ks. prof. Tadeusza Dajczera, sformułowanych w książce Hanny Karp, «Media totalitarne. »Przegląd Katolicki« – historia jednej redakcji. Służby bezpieczeństwa jako przykład kontroli systemu informacyjnego Polskiej
Rzeczypospolitej Ludowej w latach 1983–1988»”, mps.
Witkowski T., Agent Ignacy: biskup Jerzy Dąbrowski był świadomym, wynagradzanym za współpracę agentem bezpieki, „Wprost” 2007, nr 2.
Ziejka F., Dokumenty IPN w świetle moich „Dzienników”, „Alma Mater” 2008, nr 100.
Strony internetowe
https://archwwa.pl/wspolnota/ruch-rodzin-nazaretanskich-archidiecezji-warszawskiej/ (dostęp 20 V 2021 r.).
http://www.catholic-hierarchy.org/bishop/bcasaroli.html (dostęp 17 V 2021 r.).
https://czasopisma.uksw.edu.pl/index.php/ct (dostęp 18 II 2021 r.).
https://deon.pl/kosciol/zmarl-biblista-ks-prof-adam-janusz-frankowski-jeden-z-najstarszych-ksiezy-archidiecezji-warszawskiej,452000 (dostęp 17 V 2021 r.).
https://www.ekai.pl/abp-nycz-zalecil-reforme-ruchu-rodzin-nazaretanskich/ (dostęp 20 V 2021 r.).
https://www.gosc.pl/doc/769016.Kryzys-w-Ruchu-Rodzin-Nazaretanskich (dostęp 20 V 2021 r.).
https://katalog.bip.ipn.gov.pl/informacje/957 (dostęp 17 V 2021 r.).
https://katalog.bip.ipn.gov.pl/informacje/71396 (dostęp 17 V 2021 r.).
https://katalog.bip.ipn.gov.pl/informacje/22343 (dostęp 17 V 2021 r.).
https://katalog.bip.ipn.gov.pl/informacje/27067 (dostęp 17 V 2021 r.).
https://katalog.bip.ipn.gov.pl/informacje/39538 (dostęp 17 V 2021 r.).
https://kosciol.wiara.pl/doc/489712.Koniec-kryzysu (dostęp 20 V 2021 r.).
https://pl.wikipedia.org/wiki/Tadeusz_Dajczer (dostęp 23 IX 2021 r.).
https://xboleslaw.pl/index.php/pl/ks-tadeusz-dajczer/ks-dajczer-a-sb.html (dostęp 23 IX 2021 r.).
