Język Polski
English
Relacje ks. Tadeusza Dajczera z SB. Przypadek współpracy agenturalnej rozpoczętej z powodu szantażu paszportowego
Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej, Nr 14 (2021), strony: 285–316
Data publikacji: 2021-12-30
https://doi.org/10.48261/PAIPN211412
PDF
Abstrakt
Artykuł przybliża przebieg współpracy agenturalnej ks. Tadeusza Dajczera z aparatem bezpieczeństwa PRL. Stanowi on uzupełnienie biografii warszawskiego duchownego i omawia nieznane wcześniej fakty z jego życiorysu. W tekście przeanalizowano przebieg werbunku kapłana, który mógł zostać sfinalizowany na skutek szantażu paszportowego. Decydujące w tym zakresie okazało się odczytanie intencji ks. Dajczera, który za wszelką cenę chciał wyjechać do Rzymu. Współpraca w okresie studiów w Wiecznym Mieście nie była szczególnie efektywna, aczkolwiek Departament I MSW przez cały ten czas pozyskiwał od duchownego informacje. Po powrocie do Polski kapłan nie odmówił dalszych kontaktów z SB, czego efektem były jego rozmowy z funkcjonariuszami Departamentu IV MSW. Ksiądz Dajczer przekazywał im m.in. informacje dotyczące pracowników naukowych ATK, w tym sekretarzy kard. Stefana Wyszyńskiego: ks. Józefa Glempa i ks. Bronisława Piaseckiego. Warszawskiemu kapłanowi mogło się wydawać, że prowadzi z SB „grę”, ale jej ofiarami były osoby, na temat których donosił. To, że w przekonaniu ks. Dajczera przekazywał on „bezpiece” informacje ogólne i łatwo dostępne, nie zmienia faktu, iż szkodził osobom, o których mówił. Na niekorzyść kapłana przemawia także to, że jego współpraca z SB była długoletnia. Jego kontakty z SB trwały (z przerwami) 21 lat, a okres rejestrowanej współpracy łącznie 16 lat.
Słowa kluczowe
Tadeusz Dajczer • współpraca z SB • paszport • szantaż • Rzym • ATK • archidiecezja warszawska Tadeusz Dajczer • cooperation with the SB • passport • blackmail • Rome • ATK • Warsaw Archdiocese
Bibliografia
Archiwum Archidiecezjalne Gnieźnieńskie: S. Wyszyński, „Pro Memoria 1956–1981”.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie: 001052/644; 003175/21; 003175/218; 003175/267; 003175/507; 003175/1094; 0169/380/J; 0247/90; 0604/891; 0604/1278; 0604/1920, t. 1; 0717/17; 01419/398; 728/90192; 1471/85.
Badacz i znawca religii przeszłości i doby współczesnej ks. prof. dr hab. Tadeusz Dajczer (1931–2009), red. E. Sakowicz, Lublin 2020.
Bagieński W., „Departament Pierwszy. Organizacja i metody pracy”, mps.
Bagieński W., Kategorie spraw i dokumentacji operacyjnej wywiadu PRL, „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989” 2019, nr 1.
Bułhak W., Wywiad PRL a Watykan 1962–1978, Warszawa 2019.
Chrześcijaństwo wśród religii świata. Księga dedykowana Księdzu Profesorowi Tadeuszowi Dajczerowi (1931–2009), red. L. Fic i in., Warszawa 2017.
Czaczkowska E., Kardynał Wyszyński. Biografia, Kraków 2013.
„Dialog należy kontynuować…”. Rozmowy operacyjne Służby Bezpieczeństwa z ks. Henrykiem Gulbinowiczem 1969–1985. Studium przypadku, wstęp, wybór i oprac. R. Łatka, F. Musiał, Warszawa–Kraków 2020.
Dziurok A., Marek Ł., „Niewspółpracownicy” w sutannach. Przyczynek na temat niepowodzeń w werbunku agentury wśród duchowieństwa, „Znaki Nowych Czasów” 2007, nr 18.
Dziurok A., Myszor J., Prymas Stefan Wyszyński a Górny Śląsk – kontakty, wizyty, wystąpienia, Katowice–Warszawa 2020.
Franaszek P., Franciszek Ziejka w materiałach Służby Bezpieczeństwa, „Alma Mater” 2008, nr 100.
Gogolewski T., Wspomnienie o Ks. Prof. Józefie Myśkowie, „Studia Theologica Varsaviensia” 1991, nr 1.
Grajewski A., Miejsce i znaczenie PRL w watykańskiej polityce wschodniej w latach siedemdziesiątych [w:] Od Piłsudskiego do Wałęsy. Studia z dziejów Polski w XX wieku, red. K. Persak i inni, Warszawa 2008.
https://archwwa.pl/wspolnota/ruch-rodzin-nazaretanskich-archidiecezji-warszawskiej/(dostęp 20 V 2021 r.).
http://www.catholic-hierarchy.org/bishop/bcasaroli.html (dostęp 17 V 2021 r.).
https://czasopisma.uksw.edu.pl/index.php/ct (dostęp 18 II 2021 r.).
https://deon.pl/kosciol/zmarl-biblista-ks-prof-adam-janusz-frankowski-jeden-z-najstarszych-ksiezy-archidiecezji-warszawskiej,452000 (dostęp 17 V 2021 r.).
https://www.ekai.pl/abp-nycz-zalecil-reforme-ruchu-rodzin-nazaretanskich/ (dostęp 20 V 2021 r.).
https://www.gosc.pl/doc/769016.Kryzys-w-Ruchu-Rodzin-Nazaretanskich (dostęp 20 V 2021 r.).
https://katalog.bip.ipn.gov.pl/informacje/957 (dostęp 17 V 2021 r.).
https://katalog.bip.ipn.gov.pl/informacje/71396 (dostęp 17 V 2021 r.).
https://katalog.bip.ipn.gov.pl/informacje/22343 (dostęp 17 V 2021 r.).
https://katalog.bip.ipn.gov.pl/informacje/27067 (dostęp 17 V 2021 r.).
https://katalog.bip.ipn.gov.pl/informacje/39538 (dostęp 17 V 2021 r.).
https://kosciol.wiara.pl/doc/489712.Koniec-kryzysu (dostęp 20 V 2021 r.).
https://pl.wikipedia.org/wiki/Tadeusz_Dajczer (dostęp 23 IX 2021 r.).
https://xboleslaw.pl/index.php/pl/ks-tadeusz-dajczer/ks-dajczer-a-sb.html (dostęp 23 IX 2021 r.).
Ihnatowicz M., Collegium Russicum w przykładowym materiale aparatu bezpieczeństwa z lat 50. XX w., „Studia Gdańskie” 2013, nr 33.
Isakowicz-Zaleski T., Księża wobec bezpieki na przykładzie archidiecezji krakowskiej, Kraków 2007.
Iwaneczko D., Tarnawska J., „Ksiądz z nami współpracuje, a my księdzu pomożemy”. Stenogram werbunku księdza 4 grudnia 1978 r., „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989” 2006, nr 1.
Jankowska T., Przygnieciony ciężarem cierpienia wrócił do domu Ojca! Ks. Prof. Tadeusz Dajczer, Warszawa 2010.
Kalwarczyk G., Duchowieństwo Archidiecezji Warszawskiej w roku 2008, Warszawa 2009.
Kania D., Biskup Pieronek i watykańskie szuflady, https://wiadomosci.wp.pl/biskup-pieronek-i-watykanskie-szuflady-6036801955586689a (dostęp 27 II 2021 r.).
Karp H., Media totalitarne. „Przegląd Katolicki” – historia jednej redakcji. Służby bezpieczeństwa jako przykład kontroli systemu informacyjnego Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w latach 1983–1988, Warszawa 2018.
Kindziuk M., Historyczne i polityczne aspekty komunikacji społecznej prymasa Józefa Glempa w okresie przełomu w Polsce w latach 1981–1992, Warszawa 2019.
Krawczyk M., Działalność Urzędu do spraw Wyznań w zakresie tworzenia i obsady stanowisk kościelnych, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach” (seria: „Administracja i Zarządzanie”) 2013, nr 97.
Krawczyk M., Organy państwowo-partyjne odpowiedzialne za wytyczanie i realizowanie polityki wyznaniowej w PRL, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach” (seria: „Administracja i Zarządzanie”) 2011, nr 89.
Kucharski W., Komuniści i Watykan. Polityka komunistycznej Polski wobec Stolicy Apostolskiej 1945–1974, Warszawa 2019.
Lesiakowski K., Mieczysław Moczar „Mietek”. Biografia polityczna, Warszawa 1999.
Lasota M., Zawartość dokumentacji tajnego współpracownika o pseudonimie „Delta” [w:] Kościół katolicki w czasach komunistycznej dyktatury. Między bohaterstwem a agenturą. Studia i materiały, t. 1, red. R. Terlecki, J. Szczepaniak, Kraków 2007.
Łatka R., Episkopat Polski wobec stosunków państwo–Kościół i rzeczywistości społeczno-politycznej PRL 1970–1989, Warszawa 2019.
Łatka R., Stefan Wyszyński a hra v „trojuholníku”: Svätá stolica – štátne orgány Poľskej ľudovej republiky – Episkopát Poľska (1971–1974), „Pamäť Národa” 2020, nr 3.
Marek Ł., Psychologia werbunku kapłanów [w:] Kościół katolicki w czasach komunistycznej dyktatury. Między bohaterstwem a agenturą. Studia i materiały, t. 3, red. M. Lasota, J. Szczepaniak, Kraków 2010.
Marek Ł., Trąba M., Przypadek ks. Brunona Magotta. Studium źródłoznawcze dokumentacji kościelnej i akt aparatu bezpieczeństwa, Katowice 2010.
Markowski R., Rozumienie chrześcijaństwa w badaniach ks. Tadeusza Dajczera w kontekście fenomenologii religii, Warszawa 2013.
Miranda S., The Cardinals of the Holy Roman Catholic Church, http://www2.fiu.edu/~mirandas/bios1994.htm#Poggi (dostęp 30 XII 2019 r.).
Misztal H., Mezglewski A., Zakres kompetencji, styl działania i cele Urzędu do spraw Wyznań [w:] Prawo i polityka wyznaniowa w Polsce Ludowej. Materiały II Ogólnopolskiego Sympozjum Prawa Wyznaniowego (Kazimierz Dolny, 26–28 października 2004), red. A. Mezglewski, P. Stanisz, M. Ordon, Lublin 2005.
Musiał F., Metoda stopniowego werbunku duchownych (z podręczników SB), „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej” 2007, nr 4.
Musiał F., Podręcznik bezpieki. Teoria pracy operacyjnej Służby Bezpieczeństwa w świetle wydawnictw resortowych Ministerstwa Spraw Wewnętrznych PRL (1970–1989), Kraków 2015.
Musiał F., Pomiędzy współpracą a jej zaprzeczeniem. Trzeci głos w sprawie kontaktu operacyjnego „Zebu”, „Zeszyty Historyczne WIN-u” 2010, nr 32–33.
Nitecki P., Biskupi Kościoła w Polsce w latach 965–1999, Warszawa 2000.
On jakby znikał. O dziełach i osobie ks. prof. Tadeusza Dajczera, red. E. Sakowicz i in., Warszawa 2018.
Pasja wiary i Eucharystii. O dziełach i osobie ks. prof. Tadeusza Dajczera, red. K. Kamińska i in., Warszawa 2013.
Raina P., Kardynał Wyszyński. Czasy prymasowskie 1975, Warszawa 2006.
Relacja Krystyny Kamińskiej, Warszawa, 29 III 2021 r.
Relacja ks. Leszka Pliszki, Warszawa, 31 III 2021 r.
Relacja ks. Bolesława Szewca, Warszawa, 27 III 2021 r.
Relacja prof. Jana Żaryna, Warszawa, 7 IV 2021 r.
Różański J., Misjologia i religioznawstwo na ATK/UKSW (1969–2019). Historia i dokumentacja, Pelplin 2020.
Sakowicz E., Biuletyn misjologiczno-religioznawczy, „Collectanea Theologica” 1997, nr 2.
Sokołowski P.A., Feliks Zapłata SVD (1914–1982). Życie i twórczość, Warszawa 2006.
Szczepaniak J., Jak werbowano tajnych współpracowników (informatorów, agentów) spośród duchownych [w:] Kościół katolicki w czasach komunistycznej dyktatury. Między bohaterstwem a agenturą. Studia i materiały, t. 3, red. M. Lasota, J. Szczepaniak, Kraków 2010.
Urząd ds. Wyznań: struktury, działalność, ludzie, t. 1: Struktury wojewódzkie i wybrane aspekty działalności, red. R. Łatka, Warszawa 2020.
Wierzbicki M., „Opinia na temat zarzutów wobec śp. ks. prof. Tadeusza Dajczera, sformułowanych w książce Hanny Karp, «Media totalitarne. »Przegląd Katolicki« – historia jednej redakcji. Służby bezpieczeństwa jako przykład kontroli systemu informacyjnego Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w latach 1983–1988»”, mps.
Witkowski T., Agent Ignacy: biskup Jerzy Dąbrowski był świadomym, wynagradzanym za współpracę agentem bezpieki, „Wprost” 2007, nr 2.
„Wspomnienie autobiograficzne ks. Tadeusza Dajczera”, transkrypcja nagrania z 5 IX 2009 r.
Ziejka F., Dokumenty IPN w świetle moich „Dzienników”, „Alma Mater” 2008, nr 100.
Inne teksty tego samego autora
- Rafał Łatka, Dobre chęci, emocje, brak dystansu i specjalistycznej wiedzy nie zastąpią naukowej analizy historycznej… , Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej: Nr 16 (2023)
