The Idea of Slavic Reciprocity. The Attitude of the Communist Authorities Towards Slavic Associations and the Activities of Jan Stachniuk in 1944–1949
Komunizm: system-ludzie-dokumentacja, No. 13 (2024), pages: 52-77
Publication date: 2024-12-23
https://doi.org/10.48261/2299.890X.13.2024.03
Abstract
One of the effects of the pro-Slavic policy of the communist authorities after World War II was the emergence of associations of a Slavic profile. This article outlines the history of the development of Slavic reciprocity in the 19th and 20th centuries. The attitude of the communist authorities towards the activities of the most important organisations with a Slavic profile in Poland in 1944–1949 (the Slavic Committee and the four Polish-Slavic Friendship Societies) is also discussed here. The circumstances enabling Jan Stachniuk’s activities in the post-war reality were also analysed. The Communists’ rejection of New Slavic and neo-pagan ideas is presented in this paper as a manifestation of the struggle against ‘nationalist-right deviation’.
References
Archiwum Akt Nowych, Komitet Słowiański w Polsce.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych w Warszawie 1954–1990, 0330/9, t. 1–12.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Krakowie, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Krakowie 1983–1990, 010/1083, t. 1.
Archiwum MSZ, Departament Polityczny (1945–1948).
Archiwum Nauki PAN i PAU w Krakowie, Spuścizna Henryka Batowskiego.
„Slovanský Přehled” 1909.
„Wierchy” 1926.
Batowski H., Współpraca słowiańska. Zagadnienia polityczne, kulturalne i gospodarcze w przeszłości i teraźniejszości, Warszawa 1946.
Kohn H., Pan-Slavism. Its History and Ideology, Indiana 1953.
Kollár J., O literackiej wzajemności między szczepami i narzeczami słowiańskimi [w:] J. Kollár, Wybór pism, oprac. H. Batowski, Wrocław 1954.
Stachniuk J., Walka o zasady. Drugi front Trzeciej Rzeczypospolitej, Warszawa 1947.
Stachniuk J., Człowieczeństwo i kultura, Poznań 1946.
Stachniuk J., Droga rewolucji kulturowej w Polsce. Studium rekonstrukcji psychiki narodowej, Wrocław 2006.
Stachniuk J., Mit słowiański, Wrocław 2006.
Stachniuk J., Wspakultura, Warszawa 1948.
Agičić D., Chorwaci a Zjazd Neoslawistów w Pradze w 1908 roku (na podstawie ówczesnej prasy chorwackiej), „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Historyczne” 2020, nr 147, z. 2.
Andrusiewicz A., Stronnictwo Pracy 1932–1950, Warszawa 1988.
Bosiacki A., Samodzierżawie a konstytucjonalizm. Dylematy kształtowania rosyjskiego konstytucjonalizmu w latach 1905–1917, „Acta Universitatis Wratislaviensis. Studia nad Autorytaryzmem i Totalitaryzmem” 2012, t. 34, nr 1.
Bukowska-Pastwa A., Być poganką, być poganinem: odrodzenie neopogańskie we współczesnej Polsce, „Uniwersyteckie Czasopismo Socjologiczne” 2011, nr 5.
Chyra-Rolicz Z., Panslawizm – idea żywa czy zapomniana? [w:] Panslawizm wczoraj, dziś, jutro, red. Z. Chyra-Rolicz, T. Rokosz, Siedlce 2016.
Connelly J., Was the Habsburg Empire an Empire?, „Austrian History Yearbook” 2023, t. 54.
Eberhardt P., Rosyjski panslawizm jako idea geopolityczna, „Przegląd Geopolityczny” 2010, t. 2.
Duin P.C. van, Between Bohemia and Russia: Ľudovít Štúr, Slovak identity, and the controversies of the Slavic world, „Studia Politica Slovaca. Časopis pre politické vedy, najnovšie politické dejiny a medzinárodné vztahy” 2016, t. 9, nr 2.
Fertacz S., Komitet Wszechsłowiański w Moskwie 1941–1947, Katowice 1991.
Fertacz S., Polska myśl słowiańska w okresie II wojny światowej, Katowice 2000.
Gawron K., Czym była idea panslawizmu?, „Krakowskie Studia Małopolskie” 2002, nr 7.
Gibas-Krzak D., Zmierzch panowania tureckiego na Bałkanach. Polityczne, społeczno-kulturowe i militarne uwarunkowania schyłku władania Bośnią i Hercegowiną przez Osmanów, „Balcanica Posnaniensia. Acta et studia” 2015, nr 22, z. 2.
Giza A., Miejsce i rola Polski w wizji rosyjskich panslawistów drugiej połowy XIX wieku i neoslawistów z początków XX wieku, „Acta Polono-Ruthenica” 1997, nr 2.
Giza A., Od aneksji Bośni i Hercegowiny do zamachu w Sarajewie, „Szkice Podlaskie” 2002, nr 10.
Gogun A., Stalinowska wojna partyzancka na Ukrainie 1941–1944, część 1, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2006, nr 2 (10).
Gogun A., Stalinowska wojna partyzancka na Ukrainie 1941–1944, część 2, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2007, nr 1 (11).
Grigorieva A.A., Pan-Slavism in central and southeastern Europe, „Journal of Siberian Federal University. Humanities & Social Sciences” 2009, t. 1 (3).
Grott B., Religia, cywilizacja, rozwój. Wokół idei Jana Stachniuka, Kraków 2003.
Gruszczyk M., Henryk Batowski’s Involvement in Promoting the Idea of Slavic Unity in Poland after the Second World War, „Studia Środkowoeuropejskie i Bałkanistyczne” 2023, t. 32.
Gruszczyk M., Idea jedności słowiańskiej w aspekcie kryzysu jugosłowiańskiego na przykładzie zmian w funkcjonowaniu Komitetu Słowiańskiego w Polsce [w:] Europa XX–XXI wieku. Społeczno-polityczne konsekwencje kryzysów, red. M. Gruszczyk, L. Krzyżanowski, M. Skrzypek, Katowice 2017.
Gruszczyk M., Idea w służbie propagandy. Komitet Słowiański w Polsce 1945–1953 na tle ruchu nowosłowiańskiego, Katowice 2019.
Gruszczyk M., Powstanie i działalność towarzystw przyjaźni polsko-słowiańskiej w drugiej połowie lat czterdziestych XX wieku, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2022, nr 1 (39).
Grzybowski J., Białoruski ruch narodowy a III Rzesza (wrzesień 1939 – czerwiec 1941), „Przegląd Historyczny” 2010, t. 101, nr 1.
Janion M., Niesamowita Słowiańszczyzna. Fantazmaty literatury, Kraków 2006.
Jarosz D., Polacy a stalinizm, Warszawa 2000.
Kersten K., Narodziny systemu władzy. Polska 1943–1948, Poznań 1990.
Kijas A., Idea słowiańska w Rosji [w:] Idee wspólnotowe Słowiańszczyzny, red. W. Mikołajczak, W. Szulc, B. Zieliński, Poznań 2004.
Kola A.F., Słowianofilstwo czeskie i rosyjskie w ujęciu porównawczym, Łódź 2004.
Kulecka A., Między słowianofilstwem a słowianoznawstwem. Idee słowiańskie w życiu intelektualnym Warszawy lat 1832–1856, Warszawa 1997.
Kurczak J., Historiozofia nadziei. Romantyczne słowianofilstwo polskie, Łódź 2000.
Marciniak S., Z dziejów łużyckiego ruchu narodowego w latach 1945–1947 (propolska opcja), „Zeszyty Łużyckie” 1996, t. 6, nr 1.
Michalski M., Dawni Słowianie w tradycji polskiej I poł. XIX w. W poszukiwaniu tożsamości wspólnotowej, Poznań 2013.
Moroz-Grzelak L., Bracia Słowianie. Wizje wspólnoty a rzeczywistość, Warszawa 2011.
Moroz-Grzelak L., Herderowska filozofia dziejów w „przebudzeniu” narodów słowiańskich, „SOFIA” 2006, nr 6.
Nakoneczny T., Neopoganizm jako zagadnienie postkolonialne. Kontekst polski, „Porównania” 2008, nr 22.
Nie tylko partia? Organizacje społeczne w Polsce Ludowej 1944–1989. Geneza, funkcjonowanie i znaczenie, red. T. Ruzikowski, Warszawa 2017.
Oczkowa B., Mit i język. Jak/czy językoznawstwo może kształtować świadomość polityczną i społeczną [w:] Kultury słowiańskie między postkomunizmem a postmodernizmem, red. M. Dąbrowska-Partyka, Kraków 2009.
Okraska R., W kręgu Odyna i Trygława. Neopoganizm w Polsce i na świecie – zarys problematyki, Biała Podlaska 2001.
Osiński K., Jan Stachniuk (1905–1963) – bydgoski epizod w powojennych dziejach ideologa Zadrugi, „Kronika Bydgoska” 2000, t. 22.
Pałys P., Na rozdrożu. Towarzystwo Przyjaciół Łużyc (Společnost přátel Lužice) w latach 1945–1949, „Zeszyty Łużyckie” 2017, t. 51, nr 1.
Papla M., Idee słowianofilskie i mesjanistyczne wśród polskich organizacji politycznych w czasie II wojny światowej, „Państwo i Społeczeństwo” 2008, R. 8, nr 4.
Pasek Z., Neopogaństwo w Polsce a duchowość New Age, „Państwo i Społeczeństwo” 2008, R. 8, nr 4.
Piotrowski M., Służba idei czy serwilizm. Zygmunt Felczak i Feliks Widy-Wirski w najnowszych dziejach Polski, Lublin 1994.
Podgórski M., Jan „Stoigniew” Stachniuk – twórca i ideolog neopogańskiej, nacjonalistycznej grupy Zadruga, „Nestor. Czasopismo artystyczne” 2012, nr 2 (20).
Poliszczuk J., Przełomowy moment w rozwoju słowianofilstwa, „Acta Polono-Ruthenica” 2019, t. 24, z. 1.
Polska pod reżimem komunistycznym. Sprawozdanie z sytuacji w kraju (1944–1949), wstęp i oprac. J. Mysiakowska-Muszyńska, W.J. Muszyński, Warszawa 2015.
Potulski J., Mitteleuropa vs panslawizm. Polityczne wizje organizacji przestrzeni środkowoeuropejskiej, „Cywilizacja i Polityka” 2019, t. 17, nr 17.
Rok 1948. Nadzieje i złudzenia polskich socjalistów, red. M.E. Ożóg, Rzeszów 2000.
Simpson S., Native Faith. Polish Neo-Paganism at the Brink of the 21st Century, Kraków 2000.
Strutyński M., Neopogaństwo, Kraków 2014.
Szczepański T., Ruch zadrużny i rodzimowierczy w PRL w latach 1956–1989, „Państwo i Społeczeństwo” 2009, t. 9, nr 4.
Szumski J., Polityka a historia. ZSRS wobec nauki historycznej w Polsce w latach 1945–1964, Warszawa 2016.
Tomasiewicz J., Stare religie nowej ery, „Nomos. Kwartalnik religioznawczy” 1994, nr 5/6.
Tomasiewicz J., Ugrupowania zadrużne i neozadrużne w okresie okupacji hitlerowskiej (1939–1945), „Historia i Polityka” 2012, nr 7 (14).
Walicki A., W kręgu konserwatywnej utopii. Struktury i przemiany rosyjskiego słowianofilstwa, Warszawa 1964.
License
Copyright (c) 2024 Komunizm: system-ludzie-dokumentacja

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
Język Polski
English
Русский
Italiano
Français (France)
Deutsch
Українська
Čeština
PDF (Język Polski)
