Język Polski
English
Русский
Italiano
Français (France)
Deutsch
Українська
Čeština
From licensed Christian associations to Solidarity. Secular Catholics in search of their place in the Polish socio-political reality following the example of the fate of Jan Całka and Jerzy Łysiak in the last quarter of a century of the People’s Poland and in the Third Polish Republic
Komunizm: system-ludzie-dokumentacja, No. 12 (2023), pages: 423-457
Publication date: 2024-02-06
https://doi.org/10.48261/2299.890X.12.2023.16
PDF (Język Polski)
Abstract
When Solidarity was founded in 1980, the organizers of the new social movement also included some people previously involved in the activities of licensed Christian associations. In Opole Silesia, the figure of Jan Całka, a long-time full-time employee of the PAX Association, who in 1981 became a member of the Management Board of the Opole Silesia Region of NSZZ “Solidarność”, stood out. During martial law, he co-organized conspiratorial activities in the Opole region, as a result of which he was arrested and appeared before the Military Court. In 1989, he became the chairman of the rebuilt regional structures of Solidarity. One of the leading activists of the local Solidarity movement was also Jerzy Łysiak, former activist of the Christian Social Association and the temporary head of the Opole branch of ChSS. People coming from the ranks of licensed Christian associations were sometimes perceived with a great deal of distrust and even suspicion by other Solidarity activists. A particularly dramatic example of this is the fate of Jan Całka, who for many years was unjustly stigmatized in the public space as an agent of the Security Service.
References
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie, 0648/181.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Poznaniu, 078/39.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej we Wrocławiu, 09/215, 09/658, 011/1957, 012/3196, 065/1286, 065/1318, 066/51, 067/41.
Archiwum Państwowe w Opolu, zespół akt Komitetu Wojewódzkiego w Opolu; zespół akt Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Opolu; zespół akt Urzędu Wojewódzkiego w Opolu.
Archiwum Międzyzakładowej Organizacji Związkowej NSZZ „Solidarność” przy spółce Górażdże Cement S.A.
Zasoby archiwalne Zarządu Regionu NSZZ „Solidarność” Śląska Opolskiego, nieuporządkowane (udostępnione przez śp. Jana Kurasiewicza).
Zbiory własne autora.
Komitet Obywatelski przy Przewodniczącym NSZZ „Solidarność”, Lechu Wałęsie. Stenogramy posiedzeń 1987–1989, oprac. M. Strasz, Warszawa 2006.
Nasze spotkania z Janem Pawłem II. Pamiątka Beatyfikacji Sługi Bożego Ojca Świętego Jana Pawła II, projekt M. Stelmach, red. J. Malinowska, wyd. drugie rozszerzone, Opole 2011.
Reiff R., Archiwum myślenia politycznego. Szkice publicystyczne, Warszawa 2005.
„Dni” (pismo Kornela Morawieckiego) 1991.
„Gazeta Wyborcza – Opole” 2006.
„Nowa Trybuna Opolska” 2016.
„Nowiny Opolskie” 1990.
„Prawda. Biuletyn NSZZ »Solidarność« Region Śląska Opolskiego” 1981.
„Solidarność Opolska” 1989.
„Sygnały Wojenne” 1983.
„Trybuna Opolska” 1991–1992.
„NGO. Niezależna Gazeta Obywatelska” 2012.
Bereszyński Z., Dziwny flirt z władzą. Katolicy świeccy w opolskich strukturach Frontu Narodowego w latach 1953–1956 [w:] Nadzieje i rozczarowania. Środowiska katolików świeckich w Polsce (1944/1945–1956), red. M. Siedziako, T. Sikorski, Warszawa 2022.
Bereszyński Z., Jan Całka (1941–2016) [w:] Słownik biograficzny polskiego katolicyzmu społecznego, t. 2, red. R. Łatka, Warszawa 2021.
Bereszyński Z., NSZZ „Solidarność” i rewolucja solidarnościowa na Śląsku Opolskim 1980–1990, Opole 2014.
Bereszyński Z., Pomiędzy kolaboracją a opozycją. Stowarzyszenia chrześcijańskie i władze Polski Ludowej na przykładzie województwa opolskiego w latach 1950–1989 [w:] Nie tylko partia? Organizacje społeczne w Polsce Ludowej 1944–1989. Geneza, funkcjonowanie, znaczenie, red. T. Ruzikowski, Warszawa 2017.
Bereszyński Z., Rewolucja Solidarności w województwie opolskim 1980–1990. Historia ilustrowana regionu w czasach przełomu, wyd. drugie, Opole 2021.
Bereszyński Z., Służba Bezpieczeństwa i początki transformacji politycznej w województwie opolskim [w:] Upadek systemu komunistycznego na Górnym Śląsku. Wokół przemian 1989 roku w województwach katowickim i opolskim, red. A. Dziuba, S. Rosenbaum, Katowice 2010.
Bereszyński Z., Wybory w latach 1972–1989 oraz referendum społeczne w 1987 r. na Śląsku Opolskim. Działania aparatu władzy i środowisk opozycyjnych, akcje antywyborcze oraz spontaniczne przejawy postaw opozycyjnych wśród mieszkańców regionu [w:] Wybory i referenda w PRL, red. S. Ligarski, M. Siedziako, Szczecin 2014.
Błaszak T., Służba Bezpieczeństwa wobec Stowarzyszenia PAX i Chrześcijańskiego Stowarzyszenia Społecznego w województwie szczecińskim w latach 1952–1990 [w:] Sensus catholicus. Katolicy świeccy w Polsce Ludowej. Postawy, aktywność, myśl. Studia i szkice, red. R. Ptaszyński, T. Sikorski, Toruń 2014.
Busse K., Początki działalności ruchu katolików społecznie postępowych w województwie kieleckim [w:] Nadzieje i rozczarowania. Środowiska katolików świeckich w Polsce (1944/1945–1956), red. M. Siedziako, T. Sikorski, Warszawa 2022.
Busse K., Wróg czy sojusznik? Stowarzyszenie PAX pod kontrolą aparatu bezpieczeństwa [w:] Nie tylko partia? Organizacje społeczne w Polsce Ludowej 1944–1989. Geneza, funkcjonowanie, znaczenie, red. T. Ruzikowski, Warszawa 2017.
Busse K., Utopia i rzeczywistość. Stowarzyszenie PAX w życiu politycznym, społecznym i gospodarczym PRL i III RP na przykładzie województwa radomskiego (1975–1993), Lublin–Radom 2014.
Całka Jan [w:] Droga do niepodległości. Solidarność 1980–2005, red. A. Borowski, Warszawa 2005.
Domagalski W., Stański Tadeusz, https://encysol.pl/es/encyklopedia/biogramy/18816,Stanski-Tadeusz.html (dostęp 14 IX 2023 r.).
Domagalski W., Wołk G., Szeremietiew Romuald, https://encysol.pl/es/encyklopedia/biogramy/18995,Szeremietiew-Romuald.html (dostęp 14 IX 2023 r.).
Dworaczek K., Stowarzyszenie PAX wobec narodzin Solidarności i Niezależnego Zrzeszenia Studentów [w:] Sensus catholicus. Katolicy świeccy w Polsce Ludowej. Postawy, aktywność, myśl. Studia i szkice, red. R. Ptaszyński, T. Sikorski, Toruń 2014.
Engelgard J., Stowarzyszenie PAX – kryzys wewnętrzny 1955–1956 [w:] Nadzieje i rozczarowania. Środowiska katolików świeckich w Polsce (1944/1945–1956), red. M. Siedziako, T. Sikorski, Warszawa 2022.
Gucewicz D., Dywersyjna rola Chrześcijańskiego Stowarzyszenia Społecznego w ruchu katolickim (na przykładzie Gdańska) [w:] Sensus catholicus. Katolicy świeccy w Polsce Ludowej. Postawy, aktywność, myśl. Studia i szkice, red. R. Ptaszyński, T. Sikorski, Toruń 2014.
Łątkowska M., Borowski A., Mazowiecki Tadeusz, https://encysol.pl/es/encyklopedia/biogramy/17578,Mazowiecki-Tadeusz.html (dostęp 14 IX 2023 r.).
Maziarz A., Łysiak Jerzy Karol [w:] Encyklopedia Solidarności. Opozycja w PRL 1976–1989, t. 2, red. M. Łątkowska et al., Katowice–Warszawa 2012.
Orzełek A., Działalność Stanisława Jana Roztworowskiego w Chrześcijańskim Stowarzyszeniu Społecznym w latach 1957–1974, „Kwartalnik Historyczny” 2023, nr 2.
Patelski M., Zarzycki M., Jan Całka [w:] Encyklopedia Solidarności. Opozycja w PRL 1976–1989, t. 2, red. M. Łątkowska et al., Katowice–Warszawa 2012.
Pod sztandarami Solidarności, projekt M. Stelmach, red. J. Malinowska, Opole 2005.
Przewłoka A., Badura A., Bereszyński Z., Wizyta papieża Jana Pawła II na Górnym Śląsku w 1983 roku [w:] Górny Śląsk w Polsce Ludowej, t. 1: Przełomy i zwroty, red. A. Dziurok, B. Linek, Katowice–Opole 2016.
Sikorski T., Węzeł gordyjski. Katolicy świeccy w PRL (1956–1989), Warszawa 2021.
Sikorski T., Wiarygodność i stagnacja. Stowarzyszenie PAX w latach 1979–1985 [w:] Dzieje Kościoła katolickiego na Pomorzu Zachodnim, t. 4: 1979–1989, red. M. Siedziako, Z. Stanuch, G. Wejman, Szczecin 2019.
Tasak A., Katolicy w świecie polityki w Polsce w latach 80. Strategia Polskiego Związku KatolickoSpołecznego, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Politologica” 2013, t. 9.
Zuba K., Komitety obywatelskie na Śląsku Opolskim (1989–1991), Opole 2000.
License
Copyright (c) 2023 Komunizm: system-ludzie-dokumentacja
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
