Język Polski
English
Русский
Italiano
Français (France)
Deutsch
Українська
Čeština
Kobiety – bezpieka – partia – kariera. Próba portretu zbiorowego funkcjonariuszek na stanowiskach kierowniczych w Wojewódzkim Urzędzie Bezpieczeństwa Publicznego w Katowicach (1945–1956)
Komunizm: System - Ludzie - Dokumentacja, Nr 12 (2023), strony: 242-272
Data publikacji: 2024-02-06
https://doi.org/10.48261/2299.890X.12.2023.10
PDF
Abstrakt
Artykuł jest próbą nakreślenia portretu zbiorowego funkcjonariuszek, które zajmowały stanowiska kierownicze w WUBP w Katowicach w latach 1945–1956. W tym okresie było aż siedem kobiet, które zrobiły karierę w strukturach bezpieki, co było ewenementem w historii aparatu bezpieczeństwa Polski Ludowej. Uwzględniono miejsce pochodzenia, narodowość, pochodzenie społeczne, wyznanie, wykształcenie. Nie pominięto losów funkcjonariuszek podczas wojny. Ponadto przedstawiono aktywność partyjną awansowanych kobiet oraz opinie przełożonych i podwładnych o ich pracy jako kierowników i naczelników.
Słowa kluczowe
aparat bezpieczeństwa • Katowice • kobiety • stanowiska kierownicze security apparatus • Katowice • women • management positions
Bibliografia
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej – akta osobowe.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Katowicach – akta osobowe.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Łodzi – akta osobowe.
Rozkaz nr 16 ministra bezpieczeństwa publicznego Stanisława Radkiewicza z 28 IV 1945 r. o powołaniu wydziałów i sekcji do walki z bandytyzmem przy I Departamencie Ministerstwa [BP], wojewódzkich, powiatowych urzędów bezpieczeństwa publicznego [w:] Księga bezprawia. Akta normatywne kierownictwa resortu bezpieczeństwa publicznego (1944–1956), wybór i oprac. B. Kopka, Warszawa 2011.
Rozkaz nr 76 ministra bezpieczeństwa publicznego Stanisława Radkiewicza z 27 XI 1945 r. [w:] Księga bezprawia. Akta normatywne kierownictwa resortu bezpieczeństwa publicznego (1944–1956), wybór i oprac. B. Kopka, Warszawa 2011.
Okólnik nr 31 ministra bezpieczeństwa publicznego Stanisława Radkiewicza z 2 XI 1945 r. o zakresie współpracy organów bezpieczeństwa publicznego z prokuraturą wojskową [w:] Księga bezprawia. Akta normatywne kierownictwa resortu bezpieczeństwa publicznego (1944–1956), wybór i oprac. B. Kopka, Warszawa 2011.
Instrukcja nr 4 dyrektora Departamentu I MBP Romana Romkowskiego z 28 IV 1945 r. o Wydziale do Walki z Bandytyzmem przy I Departamencie ministerstwa, oddziałach wojewódzkich i sekcjach powiatowych urzędów bezpieczeństwa publicznego [w:] Księga bezprawia. Akta normatywne kierownictwa resortu bezpieczeństwa publicznego (1944–1956), wybór i oprac. B. Kopka, Warszawa 2011.
Instrukcja wiceministra bezpieczeństwa publicznego Romana Romkowskiego z 1 VIII 1945 r. o zakresie współpracy wydziałów operatywnych z wydziałami śledczymi w UBP [w:] Księga bezprawia. Akta normatywne kierownictwa resortu bezpieczeństwa publicznego (1944–1956), wybór i oprac. B. Kopka, Warszawa 2011.
Instrukcja wiceministra bezpieczeństwa publicznego Romana Romkowskiego z 1 VIII 1946 r. o zakresie współpracy wydziałów operatywnych z wydziałami śledczymi w UBP [w:] Księga bezprawia. Akta normatywne kierownictwa resortu bezpieczeństwa publicznego (1944–1956), wybór i oprac. B. Kopka, Warszawa 2011.
Dekret z 7 III 1953 r. o przemianowaniu miasta Katowice na miasto Stalinogród i województwa katowickiego na województwo stalinogrodzkie, DzU 1953, nr 13, poz. 51.
Dekret z 10 XII 1956 r. o przywróceniu nazwy miasta Katowice i województwa katowickiego, DzU 1956, nr 58, poz. 269.
Ustawa z 21 VII 1950 r. o 6-letnim planie rozwoju gospodarczego i budowy podstaw socjalizmu na lata 1950–1955, DzU 1950, nr 37, poz. 344.
Bagieński W., Funkcjonariuszki wywiadu cywilnego Polski Ludowej [w:] Aparat bezpieczeństwa w perspektywie antropologii organizacji i antropologii władzy, red. R. Klementowski, K. Mikołajczak, J. Syrnyk, Wrocław–Warszawa 2020.
Bagieński W., Wywiad cywilny Polski Ludowej w latach 1945–1961, t. 1, Warszawa 2017.
Benczew B., Babecka Anna (po mężu Rudzka) [w:] Kadra bezpieki 1945–1990. Obsada stanowisk kierowniczych aparatu bezpieczeństwa w województwach śląskim/katowickim, bielskim i częstochowskim, wstęp i red. W. Dubiański, A. Dziuba, A. Dziurok, Katowice 2009.
Błażyński Z., Mówi Józef Światło. Za kulisami bezpieki i partii 1940–1955, Warszawa 2003.
Chrobaczyńska-Plucińska E., Chrobaczyński J., Dlaczego PPR w okresie 1944–1948 zmonopolizowała władzę w Polsce, spacyfikowała państwo i zniewoliła społeczeństwo? [w:] Więcej niż partia. PZPR a polityka, gospodarka i społeczeństwo 1948–1990, red. A. Dziuba, B. Tracz, Katowice–Warszawa 2017.
Domagała M., Woźnica Alicja [w:] Kadra bezpieki 1945–1990. Obsada stanowisk kierowniczych aparatu bezpieczeństwa w województwach śląskim/katowickim, bielskim i częstochowskim, wstęp i red. W. Dubiański, A. Dziuba, A. Dziurok, Katowice 2009.
Dubiański W., Dziuba A., Dziurok A., Struktury i kadry wojewódzkiej bezpieki [w:] Kadra bezpieki 1945–1990. Obsada stanowisk kierowniczych aparatu bezpieczeństwa w województwach śląskim/katowickim, bielskim i częstochowskim, wstęp i red. W. Dubiański, A. Dziuba, A. Dziurok, Katowice 2009.
Dubiański W., Dziurok A., Kadra kierownicza urzędów bezpieczeństwa w województwie śląskim w latach 1945–1946 [w:] Zwyczajny resort. Studia o aparacie bezpieczeństwa 1944–1956, red. T. Łabuszewski, K. Krajewski, Warszawa 2005.
Dubiański W., Funkcjonariusze [w:] Fundament systemu zniewolenia. Z działalności wojewódzkich struktur Urzędu Bezpieczeństwa w Katowicach 1945–1956, red. A. Dziurok, A. Dziuba, Katowice 2009.
Dubiański W., Kowalski Józef [w:] Kadra bezpieki 1945–1990. Obsada stanowisk kierowniczych aparatu bezpieczeństwa w województwach śląskim/katowickim, bielskim i częstochowskim, wstęp i red. W. Dubiański, A. Dziuba, A. Dziurok, Katowice 2009.
Dubiański W., Michalik Stanisława [w:] Kadra bezpieki 1945–1990. Obsada stanowisk kierowniczych aparatu bezpieczeństwa w województwach śląskim/katowickim, bielskim i częstochowskim, wstęp i red. W. Dubiański, A. Dziuba, A. Dziurok, Katowice 2009. Dubiański W., Opałko Leonarda (Nadler Lorka) [w:] Kadra bezpieki 1945–1990. Obsada stanowisk kierowniczych aparatu bezpieczeństwa w województwach śląskim/katowickim, bielskim i częstochowskim, wstęp i red. W. Dubiański, A. Dziuba, A. Dziurok, Katowice 2009.
Dubiański W., Organizacja i kadry WUBP/WUdsBP w latach 1945–1956. Zmiany strukturalne [w:] Fundament systemu zniewolenia. Z działalności wojewódzkich struktur Urzędu Bezpieczeństwa w Katowicach 1945–1956, red. A. Dziurok, A. Dziuba, Katowice 2009.
Dubiański W., Trzęsimiech Wanda [w:] Kadra bezpieki 1945–1990. Obsada stanowisk kierowniczych aparatu bezpieczeństwa w województwach śląskim/katowickim, bielskim i częstochowskim, wstęp i red. W. Dubiański, A. Dziuba, A. Dziurok, Katowice 2009.
Dubiański W., Wargin-Słomiński Józef [w:] Kadra bezpieki 1945–1990. Obsada stanowisk kierowniczych aparatu bezpieczeństwa w województwach śląskim/katowickim, bielskim i częstochowskim, wstęp i red. W. Dubiański, A. Dziuba, A. Dziurok, Katowice 2009.
Dudek A., Paczkowski A., Polska. Organizacja i struktura organów bezpieczeństwa [w:] Czekiści. Organy bezpieczeństwa w europejskich krajach bloku sowieckiego 1944–1989, red. K. Persak, Ł. Kamiński, Warszawa 2010.
Grabski A., Żydzi w Polskiej Partii Robotniczej (1945–1948) [w:] Polska Partia Robotnicza 1944–1948. Studia i szkice, red. M. Krzysztofiński, Rzeszów 2014.
Jarska N., Kobiety w PZPR 1948–1956. Paradoksy mobilizacji politycznej kobiet w stalinizmie [w:] Kobiety „na zakręcie” 1933–1989, red. E. Chabros, A. Klarman, Wrocław 2014.
Kania M., Jasińska Helena [w:] Kadra bezpieki 1945–1990. Obsada stanowisk kierowniczych aparatu bezpieczeństwa w województwach śląskim/katowickim, bielskim i częstochowskim, wstęp i red. W. Dubiański, A. Dziuba, A. Dziurok, Katowice 2009.
Klementowski R., Słaba płeć w siłowym resorcie – perspektywy badawcze w świetle wybranych przypadków [w:] Kobiety „na zakręcie” 1933–1989, red. E. Chabros, A. Klarman, Wrocław 2014.
Kurpierz T., Stanisława Kowalska z d. Michalik (1919–1998), naczelnik Wydziału Śledczego WUBP w Katowicach, prokurator Prokuratury Wojewódzkiej w Olsztynie, adwokat, „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989” 2005, nr 1 (2).
Kurpierz T., Węgrzyn D., Metody działania wojewódzkich organów bezpieczeństwa. Działalność śledcza [w:] Fundament systemu zniewolenia. Z działalności wojewódzkich struktur Urzędu Bezpieczeństwa w Katowicach 1945–1956, red. A. Dziurok, A. Dziuba, Katowice 2009.
Marcinkiewicz-Kaczmarczyk A., Kaczmarczyk W., Funkcjonowanie organów śledczych Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego, Komitetu do spraw Bezpieczeństwa Publicznego i Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w latach 1945–1956 [w:] Piony śledcze aparatu bezpieczeństwa publicznego 1944–1990, red. M. Dźwigał, P. Skubisz, Szczecin 2017.
Mazur M., Eksperymenty Philipa Zimbardo, Stanleya Milgrama i Theodora Adorno a badanie aparatu bezpieczeństwa [w:] W stronę antropologii „bezpieki”. Nieklasyczna refleksja nad aparatem bezpieczeństwa w Polsce Ludowej, red. J. Syrnyk, A. Klarman, M. Mazur, E. Kłosek, słowo wstępne J. Staniszkis, Wrocław 2014.
Mazur M., O człowieku tendencyjnym… Obraz nowego człowieka w propagandzie komunistycznej w okresie Polski Ludowej i PRL 1944–1956, Lublin 2009.
Piątek P., Przestępcze wymuszenie zeznań w postępowaniach przygotowawczych prowadzonych przez organy bezpieczeństwa publicznego w latach 1944–1956. Studium kryminologiczno-prawne, Katowice–Warszawa 2018.
Szumiło M., Elita Polskiej Partii Robotniczej (1944–1948). Portret historyczno-socjologiczny [w:] Polska Partia Robotnicza 1944–1948. Studia i szkice, red. M. Krzysztofiński, Rzeszów 2014.
Woźniak S., Miedzigórska (Cwifeld) Danuta [w:] Kadra bezpieki 1945–1990. Obsada stanowisk kierowniczych aparatu bezpieczeństwa w województwach śląskim/katowickim, bielskim i częstochowskim, wstęp i red. W. Dubiański, A. Dziuba, A. Dziurok, Katowice 2009.
Woźniczka Z., Aparat bezpieczeństwa – struktury i działalność [w:] Województwo śląskie 1945–1950. Zarys dziejów politycznych, red. A. Dziurok, R. Kaczmarek, Katowice 2007.
Woźniczka Z., Katowice 1945–1950. Pierwsze powojenne lata. Polityka – społeczeństwo – kultura, Katowice 2004.
Zajchowska E., Fink (Finkienberg) Marek [w:] Kadra bezpieki 1945–1990. Obsada stanowisk kierowniczych aparatu bezpieczeństwa w województwach śląskim/katowickim, bielskim i częstochowskim, wstęp i red. W. Dubiański, A. Dziuba, A. Dziurok, Katowice 2009.
https://katalog.bip.ipn.gov.pl/informacje/30095.
https://katalog.bip.ipn.gov.pl/informacje/79734.
https://katalog.bip.ipn.gov.pl/informacje/40952.
