Język Polski
English
Deutsch
Français (France)
Italiano
Русский
Zanim wybuchła afera TUN. Generał Stanisław Tatar, Komitet Trzech, fundusz „Drawa” i operacja „Brzoza” 1944–1947
Daniel Koreś
https://orcid.org/0000-0003-2766-845X
Oddziałowe Biuro Badań Historycznych Instytutu Pamięci Narodowej we Wrocławiu
Pamięć i Sprawiedliwość, Том 36 № 2 (2020), pages: 409-435
Publication date: 2020-12-31
https://doi.org/10.48261/PIS203622
PDF (Język Polski)
Аннотация
Artykuł jest pierwszą częścią studium opisującego kontakty i wzajemne relacje gen. bryg. Stanisława Tatara – zastępcy szefa Sztabu Naczelnego Wodza Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie ds. Krajowych – oraz powołanego przez niego samozwańczego Komitetu Trzech (w składzie: Tatar, płk dypl. Stanisław Nowicki i ppłk dypl. Marian Utnik) z wywiadem Polski Ludowej. Tatar i jego współpracownicy kierowali Oddziałem VI Specjalnym Sztabu Naczelnego Wodza, którego zadaniem było przede wszystkim wsparcie armii podziemnej w okupowanej Polsce. W końcu 1944 r. utworzyli tzw. Komitet Trzech, którego celem było przejęcie do własnej dyspozycji pieniędzy znajdujących się w gestii Oddziału VI. Wówczas stanowiły one niebagatelną kwotę ponad 7 mln dolarów amerykańskich, które dzięki połączeniu kreatywnej księgowości i posiadanym strukturom Oddziału Specjalnego ukryli, jako fundusz „Drawa”, w kilku krajach europejskich, a nawet w Stanach Zjednoczonych. Czyn ten, noszący znamiona świadomej malwersacji pieniędzy publicznych, uruchomił pomiędzy 1944 a 1947 r. łańcuch zdarzeń opisanych w niniejszym artykule. Odrębną kwestią, choć łączącą się nierozerwalnie z osobą Tatara, była sprawa tzw. złotego skarbu Funduszu Obrony Narodowej, która także została przedstawiona w tekście. Na podstawie obfitego materiału źródłowego zarysowano możliwie jak najdokładniej (oczywiście w zakresie ograniczeń, jakie niesie ze sobą publikacja w czasopiśmie naukowym) motywacje Tatara i członków Komitetu, ich działania oraz skutki tychże – artykuł zamyka opis przekazania złotego FON reżimowi warszawskiemu w ramach operacji „Brzoza” oraz zapowiedź rozpoczęcia przekazywania funduszu „Drawa”. Ta ostatnia operacja, rozłożona na lata 1947–1949, wraz z opisem konfliktów pomiędzy członkami Komitetu oraz ich (Nowickiego i Utnika) agenturalną działalnością na rzecz komunistycznego wywiadu wojskowego aż do momentu aresztowania, będzie stanowić treść drugiej części studium.
Библиографические ссылки
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej
Centralne Archiwum Wojskowe Wojskowego Biura Historycznego
Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie
Studium Polski Podziemnej w Londynie
Akcja terrorystyczna kierowana jest z zagranicy z terenów Anglii i Ameryki (wywiad z Min. Bezp. Publ., ob. Radkiewiczem), „Gazeta Polska (Niepodległość). Dziennik Wychodźstwa Polskiego we Francji”, 16 II 1946, nr 36 (140).
Kuropieska J., Z powrotem w służbie, Warszawa 1984.
Leder S. i W., Czerwona nić. Ze wspomnień i prac rodziny Lederów, Warszawa 2005.
Protokół otwarcia kas zawierających dokumenty pozostałe po Bolesławie Bierucie i dokumenty przekazane przez Jakuba Bermana, „Krytyka. Kwartalnik Polityczny” 1981, nr 8.
Siemaszko Z.S., Korespondencja z Jerzym Giedroyciem (1959–2000), Lublin 2008.
Sprawozdanie Komisji Specjalnej Rady Narodowej R.P. z dotychczasowego wyniku jej prac, „Zeszyty Historyczne” (Paryż) 1972, z. 22.
Stanisław Mikołajczyk w dokumentach aparatu bezpieczeństwa, t. 1: Działalność w latach 1945–1947, wstęp J. Gmitruk, wybór i oprac. W. Bagieński i in., Warszawa 2010.
Bagieński W., Wacław Komar – przyczynek do biografii (lata 1909–1945), „Komunizm: system – ludzie – dokumentacja” 2018, nr 7.
Buczek R., Rozgrywka o dolary, Kielce 1991.
Buczek R., Stanisław Mikołajczyk, t. 2, Toronto 1996.
Cenckiewicz S., Długie ramię Moskwy. Wywiad wojskowy Polski Ludowej 1943–1991, Poznań 2011.
Friszke A., Poksiński J., Pomiędzy Londynem a Warszawą. Rozmowa z Marianem Utnikiem, „Zeszyty Historyczne” (Paryż) 1994, z. 108.
Gieleciński M., Wojenne i powojenne losy Funduszu Obrony Narodowej, „Biuletyn Wojskowej Służby Archiwalnej” 2000, nr 23.
Jachniak W., Oskarżam…!, Wrocław 1987.
Jędrzejewicz W., Fundusz Obrony Narodowej w czasie 2-ej wojny światowej, „Zeszyty Historyczne” (Paryż) 1962, z. 1
Koreś D., Stanisław Tatar (1896–1980) [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 52/3, z. 215, Kraków 2019.
Kunert K.A, Słownik biograficzny konspiracji warszawskiej 1939–1944, t. 1, Warszawa 1987.
Mitkiewicz L., Placówka „Star”, „Zeszyty Historyczne” (Paryż) 1970, z. 17.
Paczkowski A., Razem czy osobno: próba „organicznego połączenia” wywiadów Polski Ludowej w latach 1947–1950, „Dzieje Najnowsze” 2015, nr 4.
Pobóg-Malinowski W., Najnowsza historia polityczna Polski 1864–1945, t. 3: Okres 1939–1945, Warszawa 2000.
Poksiński J., „TUN”. Tatar – Utnik – Nowicki. Represje wobec oficerów Wojska Polskiego w latach 1949–1956, Warszawa 1992.
Siemaszko Z.S., Działalność generała Tatara 1943–1949, Lublin 2004.
Sierpowski S., Meandry „sprawy” generała Stanisława Tatara, „Dzieje Nowożytne” 2000, t. 9 (10).
Szlaszyński J., Pułkownik dyplomowany Edward Maliszewski, „Zeszyty Naukowe Muzeum Wojska” 2013, nr 26.
Wiśniewski A., Pilnowałem skarbu, „Stolica”, 26 IV 1981, nr 17 (1740).
Лицензия
Copyright (c) 2023 Pamięć i Sprawiedliwość
Это произведение доступно по лицензии Creative Commons «Attribution-NonCommercial-NoDerivatives» («Атрибуция — Некоммерческое использование — Без производных произведений») 4.0 Всемирная.
