Zbrodnia Wołyńska – stan badań. Postulaty i perspektywy badawcze
Pamięć i Sprawiedliwość, V. 45 N. 1 (2025), pages: 113-146
Publication date: 2025-10-15
https://doi.org/10.48261/PIS254505
Abstract
Ważne dla stosunków polsko-ukraińskich wydarzenia miały miejsce w latach 1943–1945, kiedy to banderowska frakcja Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów oraz jej ramię zbrojne – Ukraińska Powstańcza Armia – dokonały zbrodni ludobójstwa na polskiej ludności zamieszkującej południowo-wschodnie obszary II Rzeczypospolitej. W akcji eksterminacyjnej, szczególnie na Wołyniu, sprawcy wykorzystali koncepcję pozorowanej wojny ludowej, angażując do rozprawy z Polakami ukraińskich chłopów. Ustalanie bezpośrednich sprawców i okoliczności Zbrodni Wołyńskiej dotychczas nie zostało zakończone. Znana jest tożsamość tylko części ofiar przeprowadzonych wówczas czystek etnicznych, a przy określaniu liczby zamordowanych historycy nadal operują szacunkami. Artykuł zawiera zwięzłą retrospekcję postępu badań podjętych jeszcze w latach osiemdziesiątych XX w., przegląd literatury (przede wszystkim z ostatnich 15 lat), a także wskazuje pola badawcze oraz kierunki działań, które powinny stać się przedmiotem zainteresowania historyków.
Riferimenti bibliografici
Antypolska akcja nacjonalistów ukraińskich w Małopolsce Wschodniej i na Wołyniu w świetle dokumentów Rady Głównej Opiekuńczej 1943–1944. Zestawienie ofiar, red. L. Kulińska, A. Roliński, Kraków 2012.
Antypolska akcja nacjonalistów ukraińskich w Małopolsce Wschodniej w świetle dokumentów Rady Głównej Opiekuńczej 1943–1944, wstęp i oprac. L. Kulińska, A. Roliński, Kraków 2003.
Antypolska akcja OUN-UPA 1943–1944. Fakty i interpretacje, red. G. Motyka, D. Libionka, Warszawa 2002.
Bereza T., Źródła do zbrodni bojówki Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów w Połowcach (nocą z 16 na 17 stycznia 1944 r.) [w:] Zbrodnie Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów i Ukraińskiej Powstańczej Armii na Kresach Południowo-Wschodnich II Rzeczypospolitej (1939–1945) w dokumentach. Studia i materiały, wstęp i oprac. T. Bereza, Rzeszów–Warszawa 2023.
Bibliotheca Jagiellonica. Fontes et studia, t. 10: Archiwum Adama Bienia. Akta narodowościowe (1942–1944), oprac., wstęp i przypisy J. Brzeski, A. Roliński, Kraków 2001.
Dokumenty Zbrodni Wołyńskiej, oprac. E. Gigilewicz, L. Popek, P. Sokołowski, T. Zych, t. 1, Warszawa–Lublin–Tarnobrzeg 2023; t. 2, Warszawa–Lublin–Tarnobrzeg 2024.
Kulińska L., Dzieje Komitetu Ziem Wschodnich na tle losów ludności polskich Kresów w latach 1943–1947, t. 2: Dokumenty i materiały zgromadzone przez działaczy i członków KZW, Kraków 2003.
Kwestia ukraińska i eksterminacja ludności polskiej w Małopolsce Wschodniej w świetle dokumentów Polskiego Państwa Podziemnego 1942–1944, wstęp i oprac. L. Kulińska, Kraków 2004.
Materiały do dziejów diecezji łuckiej. Relacje o stanie dekanatów i parafii 1941–1944, oprac. M. Dębowska, Biały Dunajec–Lublin–Łuck–Ostróg 2005.
Poliszczuk W., Nacjonalizm ukraiński w dokumentach, cz. 2: Integralny nacjonalizm ukraiński jako odmiana faszyzmu, t. 4: Dokumenty z zakresu działań struktur nacjonalizmu ukraińskiego w okresie od 1920 do grudnia 1943 roku, Toronto 2002.
Poliszczuk W., Nacjonalizm ukraiński w dokumentach, cz. 3: Integralny nacjonalizm ukraiński jako odmiana faszyzmu, t. 5: Dokumenty z zakresu działań struktur nacjonalizmu ukraińskiego w okresie od grudnia 1943 do 1950 roku, Toronto 2003.
Relacje o pomocy udzielanej Żydom przez Polaków w latach 1939–1945, t. 5: Dystrykt Galicja Generalnego Gubernatorstwa i Wołyń, wybór i oprac. S. Piątkowski, Lublin–Warszawa 2021.
Wołczański J., Eksterminacja Narodu Polskiego i Kościoła rzymskokatolickiego przez ukraińskich nacjonalistów w Małopolsce Wschodniej w latach 1939–1945. Materiały źródłowe, cz. 1, Kraków 2005; cz. 2, Kraków 2006.
Wołyń i Galicja Wschodnia pod okupacją niemiecką 1943–1944, red. Ł. Adamski, G. Hryciuk, Warszawa 2019.
Zieliński J., Łuny nad Wiśniowcem. Listy wiśniowieckich karmelitów bosych i okoliczności ich tragicznej śmierci 1942–1944, Kraków 2021.
Ziemie Wschodnie. Meldunki tygodniowe Sekcji Wschodniej Departamentu Informacji i Prasy Delegatury Rządu RP na Kraj; kwiecień–lipiec 1944 r., wstęp, wybór i oprac. M. Adamczyk, J. Gmitruk, A. Koseski, Warszawa–Pułtusk–Kielce 2006.
Ziemie Wschodnie. Raporty Biura Wschodniego Delegatury Rządu na Kraj 1943–1944, wstęp, wybór i oprac. M. Adamczyk, J. Gmitruk, A. Koseski, Warszawa–Pułtusk 2005.
Anczarski J., Kronikarskie zapisy z lat cierpień i grozy w Małopolsce Wschodniej 1939–1946, oprac., wstęp, przypisy, indeksy oraz wybór fotografii K. Załuski, Kraków 1996.
Anczarski J., Kronikarskie zapisy z lat cierpień i grozy w Małopolsce Wschodniej 1939–1946, oprac., wstęp, przypisy J. Wołczański, Lwów–Kraków 1998.
Bizuń S., Historia krzyżem znaczona. Wspomnienia z życia Kościoła katolickiego na ziemi lwowskiej 1939–1945, wstęp, oprac. i przypisy J. Wołczański, Lublin 1993.
Cybulski H., Czerwone noce, oprac. H. Pająk, wstęp S. Wroński, Warszawa 1966.
Cybulski H., Krwawy Wołyń ’43. Wspomnienia komendanta Przebraża, Warszawa 2014.
Cybulski A. „Oliwa”, Wspomnienia konspiracyjnego starosty z Wołynia, Warszawa 2009.
Hermaszewski W., Echa Wołynia, Warszawa 1995.
Janicki Z., W obronie Przebraża i w drodze do Berlina, oprac. L. Karłowicz, Lublin 1997.
Karbarz-Wilińska J., Wprowadzenie [w:] Ocaleni z ludobójstwa. Wspomnienia Polaków z Wołynia, wprowadzenie, wybór i oprac. J. Karbarz-Wilińska, B. Januszewski, Gdańsk–Warszawa 2023.
Karłowicz L. „Rydz”, Siódmy dzień piekła. Przeprawa przez front na Prypeci, Lublin 1996.
Keselman S., Wspomnienia ocalonego. Wołyń 1941–1944, red. nauk. K. Pawlak-Weiss, Wrocław–Warszawa 2022.
Koprowski M.A., Mord na Wołyniu. Zbrodnie ukraińskie w świetle relacji i dokumentów, t. 1, Zakrzewo 2017; t. 2, Zakrzewo 2018.
Koprowski M.A., Wołyń. Mówią świadkowie ludobójstwa, Zakrzewo 2016.
Koprowski M.A., Wołyń. Wspomnienia ocalałych, t. 1–2, Zakrzewo 2016.
Kostecki F. „Lech”, A matki wciąż płaczą…, cz. 1–3, Wrocław 2005.
Kucharski R. „Wrzos”, Krwawa Łuna, Warszawa 1997.
Kulińska L., Dzieci Kresów, Kraków 2003.
Kulińska L., Dzieci Kresów I, Kraków 2009.
Kulińska L., Dzieci Kresów II, Kraków 2006.
Kulińska L., Dzieci Kresów III, Kraków 2009.
Kulińska L., Dzieci Kresów IV, Kraków 2013.
Lachowicz M., Wspomnienia cichociemnego, wstęp i oprac. K.A. Tochman, Rzeszów 2011.
Leszczyński S., Uwikłanie. Wspomnienia z Podola 1939–1945, wprowadzenie, red. i aneks T. Bereza, Rzeszów 2016.
Maguza Z., Żołnierskie losy Wołyniaka, wstęp, oprac. i red. T. Bereza, Warszawa–Rzeszów 2018.
Michałek W., Zapiski 1939–1944, wstęp i oprac. G. Bębnik, Katowice 2012.
Międlar J., Sąsiedzi. Ostatni świadkowie ukraińskiego ludobójstwa na Polakach, t. 1–2, Warszawa 2023.
Ocaleni z ludobójstwa. Wspomnienia Polaków z Wołynia, wprowadzenie, wybór i oprac. J. Karbarz-Wilińska, B. Januszewski, Gdańsk–Warszawa 2023.
Okrutna przestroga, oprac. J. Dębski, L. Popek, Lublin 1997.
Oliwa A., Gdy poświęcano noże, Opole 1973.
Oliwa A., Gdy poświęcano noże. Tragedia Wołynia. Już bez cenzury – wspomnienia powojenne, Opole 2013.
Piotrowski C., Krwawe żniwa za Styrem, Horyniem i Słuczą (wspomnienia z rodzinnych stron z czasów okupacji), Warszawa 1995.
Piotrowski C., Przez Wołyń i Polesie na Podlasie, Warszawa 1998.
Popek H., Błogosławiona wieś, oprac. i red. L. Popek, Lublin 2020.
Przybysz A., Wspomnienia z umęczonego Wołynia, Wrocław 2000.
Rakowski S., Wspomnienia z Kresowej Osady Kościuszkówki na Podolu, Kluczbork 1997.
Sobiesiak J., Jegorow R., Burzany, Warszawa 1962.
Socha M., Wołyń. Świadkowie mówią, Łódź 2019.
Sztumberk-Rychter T., Artylerzysta piechurem, Warszawa 1966.
Świadkowie mówią, wybór tekstów i oprac. S. Biskupski, Warszawa 1996.
To wszystko człowiek widział. Wspomnienia wschowskich Kresowian, oprac. i red. J. Gałęziowski, Wschowa 2012.
Wolak T., Wspomnienia żołnierza 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty Armii Krajowej z lat 1943–1944. Walki o polskość i niepodległość Wołynia, Warszawa 2016.
Zaleski J., Kronika życia. Monasterzyska–Krzeszowice–Kraków. 1926–1981, Kraków 1999.
Żmijewska-Maszkowska J. „Dzwoneczek-Jagna”, Sanitariuszki 27-ej Wołyńskiej Dywizji Piechoty AK, b.m.w. [nie wcześniej niż 2000].
Agopsowicz M., Kresowe Pokucie. Rzeczpospolita Ormiańska, Łomianki 2014.
Argasiński M., Konspiracja w powiecie lubaczowskim 1939–1947, Zwierzyniec–Rzeszów 2010.
Bakuniak E., Początki konspiracji na Wołyniu i powstanie 27. WDP AK [w:] Polskie Państwo Podziemne na Wołyniu w latach 1939–1944, red. M. Sawczuk, L. Popek, Sandomierz 2006.
Bartov O., Anatomia pewnego ludobójstwa. Życie i śmierć Buczacza, tłum. A. Musiał, Wołowiec 2019.
Bazan A., Relacje polsko-ukraińskie na Wołyniu w okresie II wojny światowej, Kraków 2017.
Bereza T., Polowanie na Polaków. Kowbań, 15 lipca 1943 r., „Nasz Dziennik”, 11 VII 2018, nr 158 [dodatek historyczny IPN].
Bereza T., Przesiedleni znad Sanu – zamordowani nad Horyniem. Losy Polaków deportowanych przez Sowietów z obwodu drohobyckiego w ramach „oczyszczania” pasa przygranicznego (1940–1944), Rzeszów–Warszawa 2020.
Bereza T., Węgrzy wobec eksterminacji ludności polskiej przez nacjonalistów ukraińskich, „Biuletyn IPN. Pismo o najnowszej historii Polski” 2020, styczeń–luty, nr 1–2.
Bereza T., Wprowadzenie [w:] S. Leszczyński, Uwikłanie. Wspomnienia z Podola 1939–1945, wprowadzenie, red. i aneks T. Bereza, Rzeszów 2016.
Blicharski C., Petruniu ne ubywaj mene! Czystka etniczna w wykonaniu nacjonalistów ukraińskich na terenie województwa tarnopolskiego, Biskupice 1998.
Błażejewska S., Wołyń 1943. Antypolska akcja OUN-UPA w województwie wołyńskim, Głogów 2016.
Bucoń Z., Mały Wołyń. Walki zbrojne w powiecie przemyskim od akcji „Burza” do akcji „Wisła” (1944–1947), Niepokalanów 2017.
Budzisz F., Z ziemi cmentarnej, Gdańsk 1998.
Cebrat D., Informacja o śledztwie w sprawie ludobójstwa dokonanego przez ukraińskich nacjonalistów w latach 1939–1945 na terenie województw: lwowskiego, tarnopolskiego i stanisławowskiego [w:] Prawda historyczna a prawda polityczna w badaniach naukowych.
Ludobójstwo na Kresach południowo-wschodniej Polski w latach 1939–1946, red. B. Paź, Wrocław 2011.
Dębowska M., Kościół katolicki na Wołyniu w warunkach okupacji 1939–1945, Rzeszów 2008.
Dębowska M., Ksiądz Hieronim Szczerbicki 1910–1943. Męczennik wołyński, Biały Dunajec–Ostróg 2022.
Dębowska M., Popek L., Duchowieństwo diecezji łuckiej. Ofiary wojny i represji okupantów 1939–1945, Lublin 2010.
Dębowska M., Wołyń 1943. Dezorganizacja i zagłada parafii katolickich. W 80. Rocznicę męczeństwa Polaków, Kraków 2023.
Dębski W.S., Było sobie miasteczko. Opowieść wołyńska, Lublin 2011.
Diecezja przemyska w latach 1939–1945, t. 3: Zakony, red. J. Draus, J. Musiał, Przemyśl 1990.
Fijałka M., 27. Wołyńska Dywizja Piechoty AK, Warszawa 1986.
Filar W., „Burza” na Wołyniu. Z dziejów 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty Armii Krajowej. Studium historyczno-wojskowe, Warszawa 1997.
Filar W., Chronologia wydarzeń na Wołyniu w latach 1939–1944 [w:] Polska – Ukraina: trudne pytania, t. 5: Materiały V Międzynarodowego Seminarium Historycznego „Stosunki polsko-ukraińskie w latach II wojny światowej”. Łuck, 27–29 kwietnia 1999, red. R. Niedzielko, Warszawa 1999.
Filar W., Eksterminacja ludności polskiej na Wołyniu w drugiej wojnie światowej, Warszawa 1999.
Filar W., Geneza i walki 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty AK [w:] Polska – Ukraina: trudne pytania, t. 3: Materiały III międzynarodowego seminarium historycznego „Stosunki polsko-ukraińskie w latach II wojny światowej”. Łuck, 20–22 maja 1998, red. R. Niedzielko, Warszawa 1998.
Filar W., Klimecki M., Szwahulak M., Chronologia wydarzeń na Wołyniu i w Galicji Wschodniej w latach 1939–1945 (projekt) [w:] Polska – Ukraina: trudne pytania, t. 6: Materiały VI Międzynarodowego Seminarium Historycznego „Stosunki polsko-ukraińskie w latach II wojny światowej”. Warszawa, 3–5 listopada 1999, Warszawa 2000.
Filar W., Operacja „Burza” na Wołyniu [w:] Polskie Państwo Podziemne na Wołyniu w latach 1939–1944, red. M. Sawczuk, L. Popek, Sandomierz 2006.
Filar W., Przebraże – bastion polskiej samoobrony na Wołyniu, Warszawa 2007.
Filar W., Rozwój ukraińskiego ruchu niepodległościowego na Wołyniu w latach 1939–1944, [w:] Polska – Ukraina: trudne pytania, t. 1–2: Materiały II Międzynarodowego Seminarium Historycznego „Stosunki polsko-ukraińskie w latach 1918–1947”. Warszawa, 22–24 maja 1997, red. R. Niedzielko, Warszawa 1998.
Filar W., Udział 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty w operacji kowelskiej [w:] Armia Krajowa na Wołyniu, Warszawa 1994.
Filar W., Ukraińsko-polski konflikt narodowościowy na południowo-wschodnich Kresach II RP: przebieg, skutki, przyczyny, wnioski na przyszłość [w:] Polska – Ukraina: trudne pytania, t. 9: Materiały IX i X Międzynarodowego Seminarium Historycznego „Stosunki polsko-ukraińskie w latach II wojny światowej”. Warszawa, 6–10 listopada 2001, Warszawa 2002.
Filar W., Wołyń 1939–1944. Eksterminacja czy walki polsko-ukraińskie. Studium historyczno-wojskowe zmagań na Wołyniu w obronie polskości, wiary i godności ludzkiej, Toruń 2003.
Garbowski H., Polesie Wołyńskie pod okupacją niemiecką, Warszawa 2003.
Hryciuk G., Przemiany ludnościowe w Galicji Wschodniej i na Wołyniu w latach 1939–1948 [w:] Kresy Wschodnie II Rzeczypospolitej. Przekształcenia struktury narodowościowej 1931–1948, red. S. Ciesielski, Wrocław 2006.
Hryciuk G., Przemiany narodowościowe i ludnościowe w Galicji Wschodniej i na Wołyniu w latach 1931–1948, Toruń 2005.
Hryciuk G., Przesiedleńcy. Wielka epopeja Polaków (1944–1946), Kraków 2023.
Hryciuk G., Straty ludności na Wołyniu w latach 1941–1944 [w:] Polska – Ukraina: trudne pytania, t. 5: Materiały V Międzynarodowego Seminarium Historycznego „Stosunki polsko-ukraińskie w latach II wojny światowej”. Łuck, 27–29 kwietnia 1999, red. R. Niedzielko, Warszawa 1999.
Hryciuk G., Straty ludności w Galicji Wschodniej w latach 1941–1945 [w:] Polska – Ukraina: trudne pytania, t. 6: Materiały VI Międzynarodowego Seminarium Historycznego „Stosunki polsko-ukraińskie w latach II wojny światowej”. Warszawa, 3–5 listopada 1999, red. R. Niedzielko, Warszawa 2000.
Hud B., Ukraińcy i Polacy na Naddnieprzu, Wołyniu i w Galicji Wschodniej w XIX i pierwszej połowie XX wieku. Zarys konfliktów społeczno-etnicznych, przekł. A. Korzeniowska-Bihun, M. Hud, Lwów–Warszawa 2013.
Iliuszyn I., ZSRR wobec ukraińsko-polskiego konfliktu narodowościowego na Ukrainie Zachodniej w latach 1939–1947, tłum. M. Buczyło, Warszawa 2017.
Isakowicz-Zaleski T., Ludobójstwo polskich Ormian w Kutach nad Czeremoszem [w:] Ludobójstwo OUN-UPA na Kresach Południowo-Wschodnich. Dawne Kresy Południowo-Wschodnie w optyce historycznej i współczesnej, t. 10, red. W. Listowski, Kędzierzyn-Koźle 2018.
Isakowicz-Zaleski T., Polsko-ormiańskie miasto Kuty nad Czeremoszem – rozwój i zagłada [w:] Prawda historyczna a prawda polityczna w badaniach naukowych. Ludobójstwo na Kresach południowo-wschodniej Polski w latach 1939–1946, red. B. Paź, Wrocław 2011.
Isakowicz-Zaleski T., Przemilczane ludobójstwo na Kresach, Kraków 2008.
Jankiewicz L.S., Ponowna próba ustalenia wielkości strat ludności południowo-wschodnich województw II Rzeczypospolitej poniesionych na skutek ludobójstwa popełnionego przez nacjonalistów ukraińskich w latach 1939–47 [w:] Ludobójstwo OUN-UPA na Kresach Południowo-Wschodnich. Dawne Kresy Południowo-Wschodnie w optyce historycznej i współczesnej, t. 8, red. W. Listowski, Kędzierzyn-Koźle 2016.
Jankiewicz L.S., Straty ludności polskiej w byłym województwie poleskim na skutek ludobójstwa popełnionego przez nacjonalistów ukraińskich w latach 1939–1947. Dane wstępne [w:] Ludobójstwo OUN-UPA na Kresach Południowo-Wschodnich. Dawne Kresy Południowo-Wschodnie w optyce historycznej i współczesnej, t. 9, red. W. Listowski, Kędzierzyn-Koźle 2017.
Jastrzębski S., Kresy Wschodnie we krwi. Rzecz o polskiej samoobronie, Wrocław 2001.
Jastrzębski S., Księga ofiar ludobójstwa Polaków przez Ukraińców na Kresach Wschodnich II Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1939–1946, t. 1: Eksterminacja ludności polskiej w województwie lwowskim w latach 1939–1946, Chorzów–Wrocław 2020.
Jastrzębski S., Ludobójstwo nacjonalistów ukraińskich na Polakach na Lubelszczyźnie w latach 1939–1947, Wrocław 2007.
Kanas J., Podolskie korzenie, Lublin 2002.
Karłowicz L., Polska – Ukraina. Smutne refleksje, Lublin 2002.
Karłowicz L., Popek L., Śladami ludobójstwa na Wołyniu, Lublin 1998.
Klimecki M., Zmiany etniczno-demograficzne na Wołyniu i w Galicji Wschodniej w latach II wojny światowej [w:] Polska – Ukraina: trudne pytania, t. 10: Materiały XI Międzynarodowego Seminarium Historycznego „Stosunki polsko-ukraińskie w latach II wojny światowej”. Warszawa, 26–28 kwietnia 2005, Warszawa 2006.
Kołtun K., Bestialstwo UPA pod Lubomlem na Wołyniu, Lublin 2016.
Komański H., Siekierka S., Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie tarnopolskim 1939–1946, Wrocław 2006.
Komoński E., W obronie przed Ukraińcami. Działania Polaków na Wołyniu i w Galicji Wschodniej w latach 1943–1944 wobec polityki eksterminacyjnej nacjonalistów ukraińskich, Toruń 2013.
Konieczny Z., Stosunki polsko-ukraińskie na ziemiach obecnej Polski w latach 1918–1947, Wrocław 2006.
Kościelny B., Kronika rzymskokatolickiej parafii Jagielnica w dekanacie czortkowskim z 1944 roku. Walki frontowe, zbrodnie OUN-UPA i codzienność oczami ks. Józefa Myśliwego [w:] Zbrodnie Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów i Ukraińskiej Powstańczej Armii na Kresach Południowo-Wschodnich II Rzeczypospolitej (1939–1945) w dokumentach. Studia i materiały, wstęp i oprac. T. Bereza, Rzeszów–Warszawa 2023.
Krasowski J., Wołyński oddział „Kozaka”, Szczecin 1996.
Kresowa księga sprawiedliwych 1939–1945. O Ukraińcach ratujących Polaków poddanych eksterminacji przez OUN i UPA, oprac. R. Niedzielko, Warszawa 2007.
Kresy. Należna pamięć – nie zemsta. Materiały z konferencji zorganizowanej 8 lipca 2017 roku, red. K. Bąkała, W. Listowski, T. Skoczek, Warszawa 2017.
Kubów W., Polacy i Ukraińcy na Podolu. Tragedia Polaków w Berezowicy Małej koło Zbaraża, Wrocław 1997.
Kuczyński M., Nie dane im było. Wołyń z oddali, Kraków 2013.
Kulińska L., 75 rocznica kresowego ludobójstwa – czy jesteśmy bliżej prawdy? [w:] Ludobójstwo OUN-UPA na Kresach Południowo-Wschodnich. Dawne Kresy Południowo-Wschodnie w optyce historycznej i współczesnej, t. 10, red. W. Listowski, Kędzierzyn-Koźle 2018.
Kulińska L., Partacz C., Zbrodnie nacjonalistów ukraińskich na Polakach w latach 1939–1945.
Ludobójstwo niepotępione, Warszawa 2015.
Kunysz A., Niebiosa Szatana. Historia prawdziwa, Stare Babice 2014.
Kurkowski W., Samoobrona Huty Stepańskiej na Wołyniu, oprac. T. Bereza [w:] Zbrodnie Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów i Ukraińskiej Powstańczej Armii na Kresach Południowo-Wschodnich II Rzeczypospolitej (1939–1945) w dokumentach. Studia i materiały, wstęp i oprac. T. Bereza, Rzeszów–Warszawa 2023.
Leszczyński M., Księża diecezjalni ekspatrianci Archidiecezji Lwowskiej obrządku łacińskiego. Słownik biograficzny, Warszawa 2020.
Ludobójstwo OUN-UPA na Kresach Południowo-Wschodnich. Dawne Kresy Południowo-Wschodnie w optyce historycznej i współczesnej, t. 3–15, red. W. Listowski, Kędzierzyn-Koźle 2011–2022.
Ludobójstwo OUN-UPA na Kresach Południowo-Wschodnich. Materiały z konferencji naukowej odbytej 5 czerwca 2010 r. podczas VII Dnia Kultury Kresowej, [red. W. Listowski,] Kędzierzyn-Koźle 2010.
Ludobójstwo OUN-UPA w Małopolsce Wschodniej. Materiały z konferencji naukowej odbytej 6 czerwca 2009 r. podczas VI Dnia Kultury Kresowej, red. W. Listowski, Kędzierzyn-Koźle 2009.
Marecki J., Misterium Iniquitatis. Osoby duchowne i zakonne obrządku łacińskiego zamordowane przez ukraińskich nacjonalistów w latach 1939–1945, Kraków 2020.
Markowski D.K., W cieniu Wołynia. „Antypolska akcja” OUN i UPA w Galicji Wschodniej 1943–1945, Kraków 2023.
Mazur G., Pokucie w latach drugiej wojny światowej. Położenie ludności, polityka okupantów, działalność podziemia, Kraków 1994.
Michna A., Siostry zakonne – ofiary zbrodni nacjonalistów ukraińskich na terenie metropolii lwowskiej obrządku łacińskiego w latach 1939–1947, Warszawa 2010.
Motyka G., Od Rzezi Wołyńskiej do akcji „Wisła”. Konflikt polsko-ukraiński 1943–1947, Kraków 2011.
Motyka G., Tak było w Bieszczadach. Walki polsko-ukraińskie 1943–1948, Warszawa 1999.
Motyka G., Ukraińska partyzantka 1942–1960. Działalność Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów i Ukraińskiej Powstańczej Armii, Warszawa 2006.
Motyka G., Wołyń ’43. Ludobójcza czystka – fakty, analogie, polityka historyczna, Kraków 2016.
Motyka G., Zbrodnia wołyńska 1943 roku i mit buntu ludowego, „Dzieje Najnowsze” 2016, nr 1.
Nie zabijaj. Nacjonalizm i ludobójstwo na Kresach wobec Kościoła, etyki chrześcijańskiej i zasad humanizmu, wstęp i red. W. Osadczy, A. Kulczycki, Warszawa–Lublin 2019.
OUN, UPA i zagłada Żydów, red. A. Zięba, Kraków 2016.
Pańczyszyn T., Rumno. Pomnik pamięci 1944–1945, Przemyśl 1998.
Partacz C., Łada K., Polska wobec ukraińskich dążeń niepodległościowych w czasie II wojny światowej, Toruń 2004.
Pater T., Oczyma i sercem. Wieś Rumno w latach 1939–1945, t. 1–2, Przemyśl 2000.
Pater T., Rumno w województwie lwowskim. Księga rodzin polskich w latach 1910–1945,
Rzeszów 2011.
Peretiatkowicz A., Polska samoobrona w okolicach Łucka, Katowice 1995.
Peretiatkowicz A., Samoobrona ludności polskiej na Wołyniu w latach 1943–1944 [w:] Armia Krajowa na Wołyniu, red. J. Snitko-Rzeszut, Warszawa 1994.
Piotrowski C., Krwawe żniwa za Styrem, Horyniem i Słuczą. Wydanie drugie z aneksem: Trzy pielgrzymki na Wołyń, Toruń 2005
Piotrowski C., Wojskowe i historyczne tradycje 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty Armii Krajowej, Warszawa 1993.
Piotrowski C., Zniszczone i zapomniane osiedla polskie oraz kościoły na Wołyniu, Warszawa 2002.
Piskunowicz H., „Burza” na Wołyniu [w:] Armia Krajowa na Wołyniu, red. J. Snitko-Rzeszut, Warszawa 1994.
Polska i Ukraina w latach trzydziestych–czterdziestych XX wieku. Nieznane dokumenty z archiwów służb specjalnych, t. 4: Polacy i Ukraińcy pomiędzy dwoma systemami totalitarnymi 1942–1945, cz. 1–2, oprac. G. Motyka, J. Szapował, Warszawa–Kijów 2005.
Polska – Ukraina: trudne pytania, t. 1–2: Materiały II Międzynarodowego Seminarium Historycznego „Stosunki polsko-ukraińskie w latach 1918–1947”. Warszawa, 22–24 maja 1997, red. R. Niedzielko, Warszawa 1998.
Polska – Ukraina: trudne pytania, t. 3: Materiały III Międzynarodowego Seminarium Historycznego „Stosunki polsko-ukraińskie w latach II wojny światowej”. Łuck, 20–22 maja 1998, red. R. Niedzielko, Warszawa 1998.
Polska – Ukraina: trudne pytania, t. 5: Materiały V Międzynarodowego Seminarium Historycznego „Stosunki polsko-ukraińskie w latach II wojny światowej”. Łuck, 27–29 kwietnia 1999, red. R. Niedzielko, Warszawa 1999.
Polska – Ukraina: trudne pytania, t. 6: Materiały VI Międzynarodowego Seminarium Historycznego „Stosunki polsko-ukraińskie w latach II wojny światowej”. Warszawa, 3–5 listopada 1999, red. R. Niedzielko, Warszawa 2000.
Polska – Ukraina: trudne pytania, t. 7: Materiały VII Międzynarodowego Seminarium Historycznego „Stosunki polsko-ukraińskie w latach II wojny światowej”. Łuck, 24–26 maja 2000, Warszawa 2000.
Polska – Ukraina: trudne pytania, t. 9: Materiały IX i X Międzynarodowego Seminarium Historycznego „Stosunki polsko-ukraińskie w latach II wojny światowej”. Warszawa, 6–10 listopada 2001, red. R. Niedzielko, Warszawa 2002.
Polska – Ukraina: trudne pytania, t. 10: Materiały XI Międzynarodowego Seminarium Historycznego „Stosunki polsko-ukraińskie w latach II wojny światowej”. Warszawa, 26–28 kwietnia 2005, red. R. Niedzielko, Warszawa 2006.
Polska – Ukraina: trudne pytania, t. 11: Materiały XII Międzynarodowego Seminarium Historycznego „Stosunki polsko-ukraińskie w latach II wojny światowej”. Toruń, 11–12 października 2006, red. R. Niedzielko, Warszawa 2009.
Polskie Państwo Podziemne na Wołyniu w latach 1939–1944, red. M. Sawczuk, L. Popek, Sandomierz 2006.
Popek L., Ostrówki. Wołyńskie ludobójstwo, Warszawa 2011.
Popek L., Straty Kościoła rzymskokatolickiego na Wołyniu w latach 1939–1945 [w:] Polskie
Państwo Podziemne na Wołyniu w latach 1939–1944, red. M. Sawczuk, L. Popek, Sandomierz 2006.
Popek L., Świątynie Wołynia, t. 1, Lublin 1997.
Prawda historyczna a prawda polityczna w badaniach naukowych. Ludobójstwo na Kresach południowo-wschodniej Polski w latach 1939–1946, red. B. Paź, Wrocław 2011.
Romanowski W., ZWZ-AK na Wołyniu 1939–1944, Lublin 1993.
Róg T., Mord pod Zatylem koło Bełżca 16 czerwca 1944 r. [w:] Zbrodnie Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów i Ukraińskiej Powstańczej Armii na Kresach Południowo-Wschodnich II Rzeczypospolitej (1939–1945) w dokumentach. Studia i materiały, wstęp i oprac. T. Bereza, Rzeszów–Warszawa 2023.
Róg T., Rudka. Dzieje wsi i jej zagłada, Rzeszów–Cieszanów 2014.
Samborski M., Sprawcy ludobójstwa Polaków na Wołyniu w czasie II wojny światowej. Historia Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów i Ukraińskiej Powstańczej Armii, t. 1–2, Warszawa 2018.
Siekierka S., Komański H., Bulzacki K., Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie lwowskim 1939–1947, Wrocław 2006.
Siekierka S., Komański H., Różański E., Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie stanisławowskim w latach 1939–1946, Wrocław 2007.
Siemaszko E., Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na ludności polskiej Wołynia 1939–1945 [w:] Polskie Państwo Podziemne na Wołyniu w latach 1939–1944, red. M. Sawczuk, L. Popek, Sandomierz 2006.
Siemaszko E., Stan badań nad ludobójstwem dokonanym na ludności polskiej przez Organizację Nacjonalistów Ukraińskich i Ukraińską Powstańczą Armię [w:] Prawda historyczna a prawda polityczna w badaniach naukowych. Ludobójstwo na Kresach południowo-wschodniej Polski w latach 1939–1946, red. B. Paź, Wrocław 2011.
Siemaszko E., Straty ludności polskiej w wyniku zbrodni ludobójstwa dokonanych w latach czterdziestych XX wieku przez nacjonalistów ukraińskich. Aktualny stan badań [w:] Wołyń 1943 – rozliczenie. Materiały przeglądowej konferencji naukowej „W 65. rocznicę eksterminacji ludności polskiej na Kresach Wschodnich dokonanej przez nacjonalistów ukraińskich”, Warszawa, 10 lipca 2008, Warszawa 2010.
Siemaszko W., Siemaszko E., Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na ludności polskiej Wołynia 1939–1945, t. 1–2, Warszawa 2000.
Siemaszko W., Siemaszko E., Z dziejów konspiracji wojskowej na Wołyniu 1939–1944 [w:] Armia Krajowa na Wołyniu, red. J. Snitko-Rzeszut, Warszawa 1994.
Słownik biograficzny duchowieństwa metropolii lwowskiej obrządku łacińskiego ofiar II wojny światowej 1939–1945, red. J. Krętosz, M. Pawłowiczowa, Opole 2007.
Sowa A.L., Stosunki polsko-ukraińskie 1939–1947. Zarys problematyki, Kraków 1998.
Srokowski S., Hnilcze. Prawda, pamięć i ból, Wrocław 2013.
Srokowski S., Zanim spłonęli żywcem. Ukraińska zbrodnia w Hucie Pieniackiej, Warszawa 2024.
Stachyra H., Losy żołnierzy 27. WDP AK w latach 1944–1945 [w:] Polskie Państwo Podziemne na Wołyniu w latach 1939–1944, red. M. Sawczuk, L. Popek, Sandomierz 2006.
Syrnyk J., Wstęp do weryfikacji danych z książki „Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie lwowskim w latach 1939–1947”, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2016, nr 1 (27).
Szawłowski R., Trzy tematy z dziedziny „genocydologii” [w:] Zbrodnie przeszłości. Opracowania i materiały prokuratorów IPN, t. 2: Ludobójstwo, red. R. Ignatiew, A. Kura, Warszawa 2008.
Szcześniak A., Szota W., Droga do nikąd. Działalność Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów i jej likwidacja w Polsce, Warszawa 1973.
Szwiec W., Informacja o śledztwie w sprawie ludobójstwa dokonanego przez nacjonalistów ukraińskich w latach 1939–1945 na terenie Huty Pieniackiej [w:] Prawda historyczna a prawda polityczna w badaniach naukowych. Ludobójstwo na Kresach południowo-wschodniej Polski w latach 1939–1946, red. B. Paź, Wrocław 2011.
Śladewska M., Z Kresów Wschodnich na zachód, Wrocław 2001.
Torzecki R., Polacy i Ukraińcy. Sprawa ukraińska w czasie II wojny światowej na terenie II Rzeczypospolitej, Warszawa 1993.
Turejko T., Zbrodnia wołyńska w świetle prawa międzynarodowego, Warszawa 2023.
Turowski J., Pożoga. Walki 27 Wołyńskiej Dywizji AK, Warszawa 1990.
Turzański K., Eksterminacja ludności polskiej na Trembowelszczyźnie w latach 1939–1946, Wrocław 2003.
Urban W., Droga krzyżowa Archidiecezji Lwowskiej w latach II wojny światowej 1939–1945, Wrocław 1983.
W cieniu tragedii wołyńskiej 1943 roku. 70. rocznica mordów Polaków na Kresach Południowo-Wschodnich Rzeczypospolitej, red. J. Sperka, Katowice 2015.
Wawszczak Z., Kresy, krajobraz serdeczny. Wspomnienia wypędzonych, t. 1, Rzeszów 2013.
Węgierski J., Armia Krajowa na południowych i wschodnich przedpolach Lwowa, Kraków 1995.
Węgierski J., Oddziały leśne 19. pułku piechoty, Kraków 1993.
Węgierski J., W lwowskiej Armii Krajowej, Warszawa 1989.
Wiatrowycz W., Druga wojna polsko-ukraińska 1942–1947, tłum. M. Iwanek, Warszawa 2013.
Wieliczka-Szarkowa J., Wołyń we krwi 1943, Kraków 2013.
Wołyń – Galicja Wschodnia 1943–1944. Przewodnik po polskich i ukraińskich źródłach archiwalnych, t. 1, red. D. Nałęcz, H. Boriak, Warszawa 2003.
Wołyń 1943 – rozliczenie. Materiały przeglądowej konferencji naukowej „W 65. rocznicę eksterminacji ludności polskiej na Kresach Wschodnich dokonanej przez nacjonalistów ukraińskich”, Warszawa, 10 lipca 2008, Warszawa 2010.
Wołyń. Przemilczana zbrodnia na Polakach, red. M. Kramek, Lublin 2017.
Wołyński testament, oprac. L. Popek, T. Trusiuk, P. Wira, Z. Wira, Lublin 1997.
Wójtowicz L., Kąkol na dożynkach. O Polakach ocalałych z ukraińskiego ludobójstwa, Lublin 2023.
Wójtowicz L., Później szatan wstąpił w ludzi. Zapiski nie tylko z Wołynia, Lublin 2008.
Wójtowicz L., Wózkiem do nieba. Rzecz o siostrze zakonnej i sierotach zamordowanych przez nacjonalistów ukraińskich pod Sahryniem, Lublin 2015.
Wyspiański J., Barbarzyństwa OUN-UPA, Lubin 2009.
Wyspiański J., Fałszywe i tendencyjne relacje w dokumentach ukraińskich [w:] Ludobójstwo OUN-UPA na Kresach Południowo-Wschodnich. Dawne Kresy Południowo-Wschodnie w optyce historycznej i współczesnej, t. 8, red. W. Listowski, Kędzierzyn-Koźle 2016.
Wyspiański J., Ludobójstwo OUN-UPA, Lubin 2019.
Wyspiański J., Nowe nazwiska ofiar napadów ukraińskich nacjonalistów w pow. Przemyślany [w:] Ludobójstwo OUN-UPA na Kresach Południowo-Wschodnich. Dawne Kresy Południowo-Wschodnie w optyce historycznej i współczesnej, t. 12, red. W. Listowski, Kędzierzyn-Koźle 2020.
Wyspiański J., Zbrodnie OUN-UPA, Lubin 2012.
Wywiad z Karolem Galińskim [w:] Pamiętali… pamiętamy… pamiętajcie… Wspomnienia Żydów polskich, oprac. M. Zajda, P. Skorut, Kraków 2019.
Yerafeyenka V. (O. Kanapatskaya), Wołyń. Niezręczny temat, Opole 2011.
Zając P., Informacja odnośnie do oceny karnoprawnej zdarzeń na terenie ówczesnego województwa wołyńskiego z lat 1939–1945 w oparciu o ustalenia śledztwa OKŚZpNP w Lublinie [w:] Prawda historyczna a prawda polityczna w badaniach naukowych. Ludobójstwo na Kresach południowo-wschodniej Polski w latach 1939–1946, red. B. Paź, Wrocław 2011.
Zajączkowski M., Ukraińskie podziemie na Lubelszczyźnie w okresie okupacji niemieckiej 1939–1944, Lublin–Warszawa 2015.
Zbrodnie nacjonalistów ukraińskich dokonane na ludności polskiej na Wołyniu 1939–1945, oprac. J. Turowski, W. Siemaszko, Warszawa 1990.
Zbrodnie nacjonalistów ukraińskich na ludności cywilnej w południowo-wschodniej Polsce (1942–1947) [materiał zebrali: M. Dalecki et al.], red. Z. Konieczny, Przemyśl 2001.
Żuk S.S., Skrawek piekła na Podolu. Huta Pieniacka – Hucisko Brodzkie. Płonące Podole 1944, Warszawa–Kraków 2015.
Żupański A., Droga do prawdy o wydarzeniach na Wołyniu, Toruń 2005.
Żupański A., Tragiczne wydarzenia za Bugiem i Sanem przed ponad sześćdziesięciu laty. Poznaj werdykt historyków polskich i ukraińskich, Warszawa 2007.
Żurek S., UPA w Bieszczadach. Straty ludności polskiej poniesione z rąk ukraińskich w Bieszczadach w latach 1939–1947, Wrocław 2007.
Зайцев O., Український інтегральний націоналізм (1920–1930-ті рокі). Нарис інтелектуальної історії, Київ 2013.
Jaworski J., Krwawe łuny nad Słuczą, Brzezia Łąka 2016.
Piskała K., Popek L., Potkaj T., Kres. Wołyń: Historie dzieci ocalonych z pogromu, Warszawa 2016.
Podskarbi-Łojas W., Wołyńskie lata, które pamiętam…, Toruń 2011.
Surmiak-Domańska K., Czystka, Wołowiec 2021.
Szabłowski W., Opowieści z Wołynia, Warszawa 2023.
Szabłowski W., Sprawiedliwi zdrajcy. Sąsiedzi z Wołynia, Kraków 2016.
Trusiewicz F., Hawryłko, Biały Dunajec–Ostróg 2017.
Witko M., Wyrka. Utracony wołyński raj. Prawdziwa historia polskiej kresowej wsi, Kraków 2021.
Licenza
Copyright (c) 2025 Pamięć i Sprawiedliwość

Questo lavoro è fornito con la licenza Creative Commons Attribuzione - Non commerciale - Non opere derivate 4.0 Internazionale.
Język Polski
English
Deutsch
Français (France)
Italiano
Русский
PDF (Język Polski)
