Język Polski
English
Deutsch
Français (France)
Italiano
Русский
Survival Strategies of Poles Deported from the Zamosc Region at the German Transit Camp in Zamosc (UWZ-Lager Zamosc) in 1942-1943 in the Light of Autobiographical Narratives of Former Prisoners
Beata Kozaczyńska
https://orcid.org/0000-0002-1653-3472
Wydział Nauk Humanistycznych Uniwersytetu w Siedlcach
Remembrance and Justice, Vol. 44 No. 2 (2024), pages: 198-218
Publication date: 2025-04-02
https://doi.org/10.48261/PIS244409
PDF (Język Polski)
Abstract
Umwandererzentrale-Lager (UWZ-Lager) Zamość was the central transit camp set up for Polish civilians forcibly deported from the Zamość region between 1942 and 1943, during the implementation of “Generalplan Ost” in the General Governorate. Upon entering the camp, the unimaginable tragedy for those imprisoned there began. After registration and a selection process assessing their potential for Germanisation, and suitability for slave labour in the Reich, the prisoners awaited the formation of transports for their further deportation. The duration of stay “behind the barbed wire” in Zamość typically ranged from several days to several weeks. During this time, prisoners endured inhumane living and sanitary conditions, characterised by hunger, cold, overcrowded barracks, the spread of diseases (particularly infectious ones), and a lack of medical care. As a result, many perished, especially children and the elderly. The most severe fate befell those children who did not meet the Nordic race criteria and were forcibly separated from their parents during the selection process, and often placed under the care of the elderly. These children were left with relatives during the racial selection – most commonly mothers (very rarely fathers), grandmothers, or occasionally grandfathers – who attempted to provide them with assistance. The aim of this article is to outline selected examples of survival strategies employed by prisoners of UWZ-Lager Zamość in the camp conditions through the prism of individual experiences (excluding the spiritual aspect and internal experiences), as recorded in their post-war accounts. These sources show how prisoners tried to adapt to life in the camp in the first months of its operation.
References
Archiwum Historii Mówionej Domu Spotkań z Historią i Ośrodka KARTA, Relacja świadka Jerzego Pola; https://audiohistoria.pl/nagranie/4739-ahm_2757 (dostęp 12 XII 2020 r.).
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie, Główna Komisja Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce (GK 162/663), Okręgowa Komisja Badania Zbrodni Niemieckich w Lublinie (GK 175/217), Szef Policji Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa. Centrala Przesiedleńcza w Poznaniu. Ekspozytura w Łodzi (GK 69/163; 69/329), Zbiór mikrofilmów Głównej Komisji Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu – Instytut Pamięci Narodowej z akt przechowywanych w innych instytucjach (BU 2535/45, cz. I; 2535/1071).
Archiwum Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Lublinie, I Ds. 219/46, t. 1, Akta Prokuratora Sądu Okręgowego w Zamościu w sprawie wywożenia dzieci z Zamojszczyzny w czasie okupacji niemieckiej.
Archiwum Państwowego Muzeum na Majdanku, VII/-171, Zbiór relacji i pamiętników, M. Kolo, „Losy dzieci z Zamojszczyzny”, rkps, Siedlce, 26 kwietnia 1979 r., VII/M-698, Zbiór relacji i pamiętników, J. Kukiełka, Relacja, mps, Warszawa 2005.
Archiwum Państwowe w Zamościu, Konkurs „Tygodnika Zamojskiego” pt. „Kiedy przyszli podpalić dom…”, 4, praca nr 62: M. Surmach, „Wspomnienia z akcji pacyfikacyjnej osady Krasnobród oraz pobytu w U.W.Z. Lager w Zamościu”, mps, b.d.; 2, praca nr 98: N. Konopska, „Kiedy przyszli podpalić dom”, mps, b.d.; Okręgowa Komisja Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce, Delegatura w Zamościu, Zbiór Michała Bojarczuka, nauczyciela i regionalisty 1920–1969.
Zbiory własne autorki, Kwiatkowski E., „Moje wysiedlenie” [w:] „Wysiedlenie Wielączy 05-12 i 19-12-1942 r. Zbiór relacji wysiedlanych w 65-tą rocznicę tych wydarzeń”, 2007, mps.
A.S., „U.W.Z. Lager” w Zamościu [w:] Niemcy i Zamojszczyzna 1939–1944. Wydawnictwo materiałów do dziejów Zamojszczyzny w latach wojny 1939–1944, red. Z. Klukowski, t. 3, Zamość 1946.
Dutkowska J., Przeżyć ponad ludzkie siły… [w:] I usłyszeli płacz dzieci…, red. M. Bartosiak, Kałuszyn 2024.
Garbacik B., Okupacyjne losy Zawady [w:] Okupacja Zamojszczyzny we wspomnieniach jej mieszkańców, red. R. Smoter Grzeszkiewicz, B. Garbacik, Lublin 2013.
Główka C., Fragment mojego życiorysu z lat 1939–1945 [w:] Nie było kiedy płakać… Losy rodzin polskich wysiedlonych z Zamojszczyzny 1942–1943, wstęp, wybór i oprac. B. Kozaczyńska, t. 2, Siedlce 2014.
Hitlerowski aparat wysiedleńczy w Polsce. Sylwetki głównych jego „działaczy”, oprac. i wybór dokumentów W. Szulc, Warszawa 1973.
Kajtel H., Pacyfikacja wsi Paary [w:] idem, Hitlerowski obóz przesiedleńczy w Zamościu. UWZ Lager Zamość, Biłgoraj 2003.
Kawalec L., Jurek [w:] Braterska pomoc. Wspomnienia dotyczące pomocy społeczeństwa Lubelszczyzny ofiarom hitlerowskiego terroru, wybór R. Machuła, A. Wiśniewska, Lublin 1978.
Kliszczyńska A., Nadzieja umiera ostatnia [w:] Byliśmy w transportach. Dzieci Zamojszczyzny, wstęp i oprac. B. Kozaczyńska, Warszawa 2017.
Klukowski Z., Zbrodnie niemieckie w Zamojszczyźnie, „Biuletyn Głównej Komisji Badania Zbrodni Niemieckich w Polsce” 1947, t. 2.
Kropornicka J., Byłam dwa i pół roku bez rodziców [w:] Byliśmy w transportach. Dzieci Zamojszczyzny, wstęp i oprac. B. Kozaczyńska, Warszawa 2017.
Leszczyński B., Wysiedlenie Wielączy-Kolonii [w:] Nie było kiedy płakać… Losy rodzin polskich wysiedlonych z Zamojszczyzny 1942–1943, wstęp, wybór i oprac. B. Kozaczyńska, t. 2, Siedlce 2014.
Łapiński A., Z Zamościa do Kotunia [w:] Byliśmy w transportach. Dzieci Zamojszczyzny, wstęp i oprac. B. Kozaczyńska, Warszawa 2017.
Margol T., Ocalone dzieci Zamojszczyzny, Wrocław 2015.
M.J., Nie wierzyliśmy we własne szczęście… [w:] Nie było kiedy płakać… Losy rodzin polskich wysiedlonych z Zamojszczyzny 1942–1943, wstęp, wybór i oprac. B. Kozaczyńska, t. 1–2, Siedlce 2014.
Neuman I., Moje wspomnienia z obozu w Zamościu [w:] H. Kajtel, Hitlerowski obóz przesiedleńczy w Zamościu. UWZ Lager Zamość, Biłgoraj 2003.
Opitz I., Wspomnienia z 1942–1945 r. [w:] Byliśmy w transportach. Dzieci Zamojszczyzny, wstęp i oprac. B. Kozaczyńska, Warszawa 2017.
Pilewicz L., Moje wojenne dzieciństwo… [w:] Byliśmy w transportach. Dzieci Zamojszczyzny, wstęp i oprac. B. Kozaczyńska, Warszawa 2017.
Pol J., Cała nasza gospodarka była rozgrabiona [w:] Wojenne losy Dzieci Zamojszczyzny, oprac. J. Rodzik, Zamość 2007.
Popek S., Przebaczamy sąsiadowi, choć za pieniądze zdradził swoich rodaków [w:] Wojenne losy Dzieci Zamojszczyzny, oprac. J. Rodzik, Zamość 2007.
Relacja lekarza Zygmunta Węcławika o wysiedleniu Skierbieszowa [w:] Zamojszczyzna w okresie okupacji hitlerowskiej (relacje wysiedlonych i partyzantów), oprac. i wstęp A. Glińska, Warszawa 1968.
Rodzik J., Mój mały braciszek Krzyś umarł z głodu… [w:] Wojenne losy Dzieci Zamojszczyzny, oprac. J. Rodzik, Zamość 2007.
Skuratowicz W., Barak Nr 13 („U.W.Z. Lager in Zamosc”) [w:] Niemcy i Zamojszczyzna 1939–1944. Wydawnictwo materiałów do dziejów Zamojszczyzny w latach wojny 1939–1944, red. Z. Klukowski, t. 3, Zamość 1946.
Tokarz Z., Dzieci polskie w obozach hitlerowskich w latach 1939–1945 [w:] Dziecko w obozie hitlerowskim. Materiały z sesji naukowej, red. Z. Murawska-Gryń, Lublin 1972.
Węcławik S., Ten epizod historii tworzyliśmy pierwsi [w:] Nie było kiedy płakać… Losy rodzin polskich wysiedlonych z Zamojszczyzny 1942–1943, wstęp, wybór i oprac. B. Kozaczyńska, t. 2, Siedlce 2014.
Węcławik W. i J., Wysiedlili nas ze Skierbieszowa [w:] Byliśmy w transportach. Dzieci Zamojszczyzny, wstęp i oprac. B. Kozaczyńska, Warszawa 2017.
Woźniak Z., Moje wspomnienia z lat okupacji niemieckiej 1939–1945 [w:] Byliśmy w transportach. Dzieci Zamojszczyzny, wstęp i oprac. B. Kozaczyńska, Warszawa 2017.
Zając J., Babcie śpiewały „Serdeczna Matko” [w:] Byliśmy w transportach. Dzieci Zamojszczyzny, wstęp i oprac. B. Kozaczyńska, Warszawa 2017.
Zalewska-Romanowicz L., Byłam Dzieckiem Zamojszczyzny [w:] Byliśmy w transportach. Dzieci Zamojszczyzny, wstęp i oprac. B. Kozaczyńska, Warszawa 2017.
Zamojszczyzna-Sonderlaboratorium SS. Zbiór dokumentów polskich i niemieckich z okresu okupacji hitlerowskiej, red. C. Madajczyk, t. 1, Warszawa 1979.
Zielińska J., Cztery siostry. Echa najdalszych wspomnień [w:] Nie było kiedy płakać… Losy rodzin polskich wysiedlonych z Zamojszczyzny 1942–1943, wstęp, wybor i oprac. B. Kozaczyńska, t. 1–2, Siedlce 2014.
License
Copyright (c) 2024 Remembrance and Justice
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
