Jan Lech (1916–1979). A Biographical Contribution to the History of the Office for Religious Affairs (and not only)
Remembrance and Justice, Vol. 35 No. 1 (2020), pages: 436-464
Publication date: 2020-06-30
Abstract
This article presents the little-known figure of Jan Lech, deputy director of the Office for Religious Affairs who implemented the religious policy of the PRL (1956–1961), usually portrayed in historical studies in a negative light. This, however, was just one episode in a life that demonstrates the complications those brought up in the Second Polish Republic had to face. Lech travelled a long road: he was a member of a Pilsudski youth organisation, an activist connected with the Stronnictwo Demokratyczne and socialists, a resistance member against two occupations, a fugitive from the NKVD, a prisoner in German concentration camps and an activist of the Polish Red Cross in occupied Germany. He was put under surveillance by the communist Security Office, became a dignitary of the Polish Socialist Party and propaganda secretary of the PZPR in Szczecin, a high-ranking functionary in the Ministry of Education and Higher Education and in the Office for Religious Affairs, and an activist of Polski Komitet Pomocy Społecznej. He suffered repression during the events of March ‘68, and eventually began to regret the political choices he had made.
References
Kościół w PRL. Kościół katolicki a państwo w świetle dokumentów 1945–1989, t. 1: 1945–59, oprac. P. Raina, Poznań 1994.
Materiały do historii Klubów Demokratycznych i Stronnictwa Demokratycznego w latach 1937–1939, cz. 2, wstęp i oprac. L. Chajn, Warszawa 1964.
Protokoły posiedzeń Biura Politycznego KC PPR 1947–1948, oprac. A. Kochański, Warszawa 2002.
Raina P., Arcybiskup Bronisław Dąbrowski. Portret, Warszawa 2008.
Raina P., Kardynał Wyszyński, [t. 3:] Czasy prymasowskie 1956–1961, Warszawa 2004.
Tajne dokumenty Państwo-Kościół 1960–1980, Londyn 1996.
Wyszyński S., Pro memoria, t. 5: 1958, red. M. Krupecka, Warszawa 2018.
Wyszyński S., Pro memoria, t. 7: 1960, red. R. Łatka, Warszawa 2019.
Bratny R., Pamiętnik moich książek, [t. 1], Warszawa 1978.
Cyganeria i polityka. Wspomnienia krakowskie 1919–1939, red. K. Bidakowski, Warszawa 1964.
Hanuszek T., Ihr verfluchte Banditen! [w:] O ludziach i sprawie. Wspomnienia działaczy PPR z Krakowskiego (lata okupacji hitlerowskiej), oprac. A. Kozanecki, Kraków 1964.
Lerski J., Emisariusz Jur, Warszawa 1988.
Lerski J., Lwowska młodzież społeczno-demokratyczna, „Zapiski Historyczne” (Paryż) 1979, nr 47.
Nardelli Z., Płaskorzeźby dyletanta, Warszawa 1988.
Nowak-Jeziorański J., Wojna w eterze, Kraków 2006.
Polska Partia Socjalistyczna w latach wojny i okupacji 1939–1945. Księga wspomnień, t. 1–2 i Aneks, red. E. Hałoń, Warszawa 1994–1995.
Siejwa F., Więzień III pola, Lublin 1964.
Zabłocki J., Dzienniki, t. 1: 1956–1965, Warszawa 2008.
Żygulski K., Jestem z lwowskiego etapu, Warszawa 1994.
Relacja Jacka Lecha z uzupełniającą korespondencją (VII–X 2019 r.).
Academia Militans. Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie, red. A. Redzik, Kraków 2015.
Białecki K., Kościół Narodowy w Polsce w latach 1944–1965, Poznań 2003.
Чумаченко Т.А., Совет по делам Русской православной церкви и внешнеполитическая деятельность Московской патриархии: проблемы взаимодействия с государственными органами стран народной демократии во второй половине 1950-х годов [w:] Государство и Церковь в CCCР и странах Восточной Европы в период политических кризисов второй половины ХХ века, Moskwa–Sankt Petersburg 2014.
Dudek A., Gryz R., Komuniści i Kościół w Polsce (1945–1989), Kraków 2006.
Dudek A., Państwo i Kościół w Polsce 1945–1970, Kraków 1995.
Fijałkowska B., Partia wobec religii i Kościoła w PRL, t. 2, cz. 1: 1956–1963, Olsztyn 2000.
Friszke A., Polski Kościół Ewangelicki i Mazurzy. Spotkanie i rozstanie 1945–1959 [w:] idem, Przystosowanie i opór. Studia z dziejów PRL, Warszawa 2007.
Gajowniczek T., Urząd do Spraw Wyznań w latach 1950–1970. Zarys działalności, praca doktorska napisana pod kierunkiem prof. dr. hab. A. Kopiczki, Olsztyn 2006.
Gajowniczek T., Urząd do Spraw Wyznań wobec kościelnych prób pojednania polsko-niemieckiego w latach 1965–1966 [w:] Oblicze olsztyńskiej politologii, t. 4: Studia i szkice politologiczne.
W kręgu problemów polskiej polityki, Olsztyn 2011.
Głowacki A., Baza członkowska. Zakres wpływów oraz rola PPR i PPS w przemianach społeczno-gospodarczych na Pomorzu Zachodnim i Gdańskim, Szczecin 1990.
Głowacki A., Polska Partia Socjalistyczna [w:] Encyklopedia Szczecina, t. 2, Szczecin 2000.
Grajewski A., Wygnanie, Katowice 1995.
Gucewicz D., Dywersyjna rola Chrześcijańskiego Stowarzyszenia Społecznego w ruchu katolickim (na przykładzie Gdańska) [w:] Sensus catholicus. Katolicy świeccy w Polsce Ludowej. Postawy – aktywność – myśl. Studia i szkice, red. R. Ptaszyński, T. Sikorski, Toruń 2014.
Gucewicz D., Kalwaryjska rebelia. Z historii wybranych sanktuariów Pomorza Gdańskiego w okresie Polski Ludowej, Gdańsk–Warszawa 2020.
Hałagida I., Między Moskwą, Warszawą i Watykanem. Dzieje Kościoła grekokatolickiego w Polsce 1944–1970, Warszawa 2013.
Hałagida I., „Szpieg Watykanu”. Kapłan greckokatolicki ks. Bazyli Hrynyk (1896–1977), Warszawa 2008.
Jarosz D., Pasztor M., Polsko-francuska „zimna wojna”: sprawa Robineau (1949–1950), „Dzieje Najnowsze” 2001, nr 3.
Komarnicki H., Partie robotnicze na Pomorzu Zachodnim w latach 1945–1948, Warszawa–Poznań 1981.
Kochański A., Józef Antoni Siemek (1913–1983) [w:] Internetowy Polski Słownik Biograficzny, https://www.ipsb.nina.gov.pl/a/biografia/jozef-antoni-siemek
Konopka W., Represje władz wobec ks. Jana Sikorskiego – proboszcza parafii Opatrzności Bożej w Toruniu na Rudaku [w:] Kościół w obliczu totalitaryzmów. Zbiór studiów dla uczczenia XXV męczeńskiej śmierci księdza Jerzego Popiełuszki, Toruń 16–17 X 2009 r., red. W. Polak, W. Rozynkowski, M. Białkowski, J. Kufel, Toruń 2010.
Kozłowski K., Między racją stanu a stalinizmem. Pierwsze dziesięć lat władzy politycznej na Pomorzu Zachodnim 1945–1955, Warszawa–Szczecin 2000.
Lech J., Jan T. Lech (1916–1979) – szkic biograficzny do około 1950/51 r. (w stulecie urodzin), wersja pierwotna z odręcznymi uwagami, mps.
Łuczak Cz., Polacy w okupowanych Niemczech 1945–1949, Poznań 1993.
Malawski S., Księgarskie konspiracje, Warszawa 1966.
Michalak R., Kościoły protestanckie i władze partyjno-państwowe w Polsce (1945–1956), Warszawa 2002.
Michalak R., Kościoły protestanckie w koncepcjach i działaniach Urzędu do Spraw Wyznań (1950–1989) [w:] Polski protestantyzm w czasach nazizmu i komunizmu, red. J. Kłaczkow, Toruń 2009.
Michalski K., Działalność Komisji Wspólnej przedstawicieli Rządu PRL i Episkopatu Polski 1980–1989, Warszawa 2012.
Myszor J., Wychować „księdza patriotę”. Stosunek władz komunistycznych do formacji do kapłaństwa w Śląskim Seminarium Duchownym w Krakowie w latach 1952–1980 [w:] Relacje Kościół–państwo na Górnym Śląsku w latach 1945–1989. Konflikt ideologiczny, red. A. Dziurok, Katowice–Warszawa 2019.
Noszczak B., Antykościelna międzynarodówka. Współpraca polskiego Urzędu do spraw Wyznań z jego odpowiednikami w państwach „demokracji ludowej” (1954–1962), „Pamięć i Sprawiedliwość” 2019, nr 1.
Noszczak B., Okoliczności utworzenia Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie (1954 r.), „Glaukopis” 2009, nr 15/16.
Pietroń J., PKPS – stowarzyszenie współczujących serc, „Za i Przeciw” 1964, nr 27.
Potykanowicz-Suda L., Państwo a Kościół katolicki w województwie gdańskim w latach 1945–1970, Warszawa 2011.
Słownik organizacji młodzieżowych w Polsce 1918–1970, Warszawa 1971.
Smoliński G., Biskup negocjator. Zygmunt Choromański (1892–1968). Biografia niepolityczna?, Warszawa 2014.
Szumiło M., Dokumenty z moskiewskiej teczki Józefa Cyrankiewicza, „Res Publica” 2013, nr 35.
Szumiło M., Roman Zambrowski 1909–1977. Studium z dziejów elity komunistycznej w Polsce, Warszawa 2014.
Urząd do Spraw Wyznań [w:] Wikipedia, https://pl.wikipedia.org/wiki/Urz%C4%85d_do_Spraw_Wyzna%C5%84
W imię wspólnej sprawy, „Za i Przeciw” 1967, nr 6.
Wanat W., Za murami Pawiaka, Warszawa 1985.
Ważniewski W., Zło dobrem zwyciężaj. Polityka przemocy państwowej wobec Kościoła katolickiego w Polsce 1945–1970, Warszawa 2014.
Witalec R., Franciszek Wilk 1914–1990. Bibliografia ludowca niezłomnego, Rzeszów–Warszawa 2015.
Wnuk R., „Za pierwszego Sowieta”. Polska konspiracja na Kresach Wschodnich II Rzeczypospolitej (wrzesień 1939 – czerwiec 1941), Warszawa 2007.
Wyczawski H.E., Ogólny zarys dziejów Akademii Teologii Katolickiej [w:] XX lat Akademii Teologii Katolickiej. Księga pamiątkowa 1954–1974, Warszawa 1976.
Wydarzenia zielonogórskie w 1960 roku, red. T. Dzwonkowski, Warszawa 2010.
Zamiatała D., Robocze spotkania pionów wyznaniowych PRL i CSRS (zarys problemów), „Pamięć i Sprawiedliwość 2018, nr 2.
License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.