Sprawozdanie ogólnoorganizacyjne komendy Okręgu Warszawa AK za okres od 1 IX 1943 do 1 III 1944 r.
Remembrance and Justice, Vol. 45 No. 1 (2025), pages: 440-476
Publication date: 2025-10-15
https://doi.org/10.48261/PIS254517
Abstract
The Home Army (AK) Warsaw Circuit was one of its strongest organizational and field structures. At the end of February 1944, when the Home Army reached its largest organizational state, the Warsaw Circuit structures included over 25% of AK officers and cadets, over 11% of non-commissioned officers and about 10% of the rank and file of its entire forces. Moreover, due to the lack of basic records, the details of the AK Warsaw Circuit activities at that time were not known, as well as, apart from the general data quoted above, the status of its individual organizational units. The introduction briefly outlines the state of historiography and available sources. The document published later, consists of the outline part, written probably by Col. Antoni Chruściel and the tabular one prepared under the direction of Maj. Wacław Kuliszewski. It shows the organizational work carried out and the state of the Home Army Warsaw Circuit at the peak of the Home Army’s development. This study outlines the Circuit’s structure, the strength of its districts, as well as that of Kedyw (Directorate of Diversion) and Wojskowa Służba Ochrony Powstania (WSOP, Military Uprising Security, military police) and the weapons they possess, as well as the strength of Wojskowa Służba Kobiet (WSK, Women’s Military Service) teams and the achievements of the Szkoła Podchorążych Rezerwy Piechoty (Infantry Reserve Cadet School) and Szkoła Młodszych Dowódców (Junior Commander School).
References
Archiwum Akt Nowych w Warszawie, Zespół AK, Archiwum Zakładu Historii II Wojny Światowej Instytutu Historii Polskiej Akademii Nauk.
Archiwum IPN, Obszar Warszawski AK.
Archiwum Studium Polski Podziemnej, Relacja Józefa Pszennego.
Centralne Archiwum Wojskowe Wojskowego Biura Historycznego, Kolekcja WBBH, Oddział VI Sztabu Głównego Naczelnego Wodza.
Zbiory Specjalne Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego, Archiwum Józefa Romana Rybickiego.
Zbiory Środowiska Żołnierzy 6-XXVI Obwodu Praga AK, Sprawozdanie półroczne za okres od 1 IX do 1 III 1944 r. Obwodu VI Praga AK sporządzone przez jego dowódcę ppłk. Zygmunta Rylskiego „Hańczę”, „Zęba”, „Ładnego”, Warszawa, 15 I 1944 r.
Archiwum Komendy Okręgu Warszawa ZWZ-AK, 1939–1944, oprac. K. Utracka, „Przegląd Historyczno-Wojskowy” 2012, nr 1.
Armia Krajowa 1939–1945. Wybór źródeł, oprac. A. Chmielarz, G. Jasiński, A.K. Kunert, Warszawa 2013.
Armia Krajowa w dokumentach, t. 3: Kwiecień 1943 – lipiec 1944, Londyn 1976.
Kedyw Okręgu Warszawa Armii Krajowej. Dokumenty – rok 1943, oprac. H. Rybicka, Warszawa 2006.
Kedyw Okręgu Warszawa Armii Krajowej. Dokumenty – rok 1944, oprac. H. Rybicka, Warszawa 2009.
Obwodowe Oddziały Dywersji Bojowej Okręgu AK Warszawa. Dokumenty warszawskiego Kedywu z lat 1943–1944, wybór i oprac. H. Rybicka, Warszawa 2010.
Obwód VI Praga Okręgu Warszawa AK w powstaniu warszawskim – w ybór dokumentów, red. i oprac. R. Stróżyk, Warszawa 2024.
Okręg Warszawa-Miasto ZWZ i Okręg Warszawski ZWZ-AK. Dokumenty 1940–1943. Archiwum „Drapacza” ze Skrzynki „Ali”, t. 1–2, wstęp i oprac. M. Olczak, M. Strok, Warszawa 2018.
Rybicki J.R., Notatki szefa warszawskiego Kedywu, Warszawa 2003.
Trojańczyk H., Wspomnienia szefa wywiadu Okręgu Warszawskiego Armii Krajowej, Warszawa 2012.
Widy-Wirski F., Szlakiem wyzwolenia. Z historii wojskowej organizacji konspiracyjnej KPN (Kadra Polski Niepodległej) 1940–1944. Relacja własna, Warszawa 1974.
Ziółek Z., Od okopów do barykad. Wspomnienia 1939–1944, Warszawa 1976.
Armia Krajowa. Rozwój organizacyjny, red. K. Komorowski, Warszawa 1996.
Bartelski L.M., Mokotów 1944, Warszawa 1986.
Bartoszewski W., Akcje solidarnościowe pod murami getta warszawskiego (kwiecień 1943 r.) [w:] Ten jest z ojczyzny mojej. Polacy z pomocą Żydom 1939–1945, oprac. W. Bartoszewski, Z. Lewinówna, wyd. 4, Kraków 2013.
Bartoszewski W., Organizacja małego sabotażu „Wawer” w Warszawie 1940–1944 [w:] „Najnowsze Dzieje Polski. Materiały i studia z okresu II wojny światowej 1939–1945” 1966, t. 10.
Bayer S., Służba zdrowia Warszawy w walce z okupantem 1939–1945, Warszawa 1985.
Bielak M., Okręg Warszawa ZWZ-AK – stan badań, „Zeszyty Historyczne WiN-u” 2010, nr 32–33.
Bielecki R., Batalion harcerski „Wigry”, Warszawa 1991.
Bielecki R., „Gustaw” – „Harnaś”. Dwa powstańcze bataliony, Warszawa 1989.
Borkiewicz A., Powstanie warszawskie 1944. Zarys działań natury wojskowej, Warszawa 2018.
Bruliński E., 3 Batalion Pancerny AK „Golski”, Warszawa 1996.
Chmielarz A., Jasiński G., Armia Krajowa 1939–1945, Warszawa 2011.
Chmielarz A., Refleksje nierocznicowe, „Biuletyn Informacyjny AK” 2012, nr 2.
Gałęzowski M., Orlęta Warszawy. Organizacja Orląt Związku Strzeleckiego w Warszawie: działalność przedwojenna, konspiracyjna i losy powojenne, Warszawa 2009.
Gozdawa-Gołębiowski J., Obszar Warszawski Armii Krajowej. Studium wojskowe, Lublin 1992.
Grabowski W., Polskie Państwo Podziemne. Stan wiedzy – kierunki potrzebnych badań historycznych [w:] I Kongres historyków konspiracji niepodległościowej. 25 lat niezależnych badań naukowych nad konspiracją niepodległościową 1939–1945. Ludzie, instytucje, wydarzenia, red. J. Marszalec, K. Minczykowska, Toruń 2018.
Grudziński E., „N”, „Drapacz” (propaganda Okręgu Warszawskiego AK wśród Niemców) „Najnowsze Dzieje Polski. Materiały i studia z okresu II wojny światowej” 1959, t. 2.
Jasiński G., Wesołowski A., Generał Antoni Chruściel. Biografia nieoczywista, Warszawa 2024.
Jasiński G., Żoliborz 1944. Dzieje militarne II Obwodu Okręgu Warszawa AK w Powstaniu Warszawskim, Pruszków 2009.
Kirchmayer J., Powstanie warszawskie, Warszawa 1959.
Kledzik M., Zgrupowanie AK mjr. „Bartkiewicza”, Warszawa 2002.
Komorowski K., Polityka i walka. Konspiracja zbrojna ruchu narodowego 1939–1945, Warszawa 2000.
Koreś D., Blaski i cienie. XX-wieczna biografistyka wojskowa w historiografii polskiej z perspektywy trzech ostatnich dekad [w:] Człowiek twórcą historii, t. 7: Miejsce historii w edukacji humanistycznej w XXI w., cz. 1, red. C. Kuklo, W. Walczak, Białystok 2024.
Koreś D., W cieniu wyroku na miasto. Pułkownik dyplomowany Józef Szostak „Filip” (1897–1984). Biografia szefa Oddziału III i szefa operacji KG AK, Warszawa 2023.
Kulesza J., „Garłuch”. Opowieść o siódmym pułku piechoty Armii Krajowej 1939–1944, Warszawa 2004.
Kunert A.K., Generał Monter Antoni Chruściel. Komendant podziemnej Warszawy, Warszawa 2012.
Kunert A.K., Słownik biograficzny konspiracji warszawskiej 1939–1944, t. 1–3, Warszawa 1987–1991.
Łączność, sabotaż, dywersja. Kobiety w Armii Krajowej, red. E. Bukowska et al., Londyn 1985.
Malinowski K., Żołnierze łączności walczącej Warszawy, Warszawa 1983.
Matusak P., Stan źródeł i badań nad zbrojnym ruchem oporu w Polsce 1939–1945 [w:] VII Ogólnopolskie Forum Historyków Wojskowości, Źródła w badaniach historii wojskowej, red. K. Pindel, Toruń 2004.
Matusak P., Wywiad Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej 1939–1945, Warszawa 2002.
Mazur G., Biuro Informacji i Propagandy SZP-ZWZ-AK 1939–1945, Warszawa 1987.
Ney-Krwawicz M., Komenda Główna Armii Krajowej 1939–1945, Warszawa 1990.
Olczak M., Bolesław Kozubowski „Mocarz”, „Pleban”, „Lis”. Szef Kontrwywiadu Komendy Okręgu Warszawskiego ZWZ-AK, „Biuletyn Informacyjny AK” 2016, nr 9.
Polskie Siły Zbrojne w drugiej wojnie światowej, t. 3: Armia Krajowa, wyd. 2, Warszawa–Londyn
Powstanie Warszawskie 1944 r. Bibliografia selektywna, oprac. W. Henzel, I. Sawicka, t. 1–2, Warszawa 1994; t. 3, oprac. eidem, Warszawa 1996; t. 4–5, oprac. I. Sawicka, Toruń 2004.
Radzymińska J., Zawsze niepodlegli, Wrocław 1991.
Rawski W., Warszawska Armia Krajowa [w:] Armia Krajowa. Rozwój organizacyjny, red. nauk. K. Komorowski, Warszawa 1996.
Sadurska W., Kobiety w Łączności Komendy Głównej i Okręgu Warszawskiego ZWZ-AK, Warszawa 2002.
Sanojca A., Zarys struktury organizacyjnej Okręgu Warszawa ZWZ-AK. Wrzesień 1939 – lipiec 1944 (wybrane zagadnienia) [w:] Warszawa lat wojny i okupacji 1939–1944, z. 3, red. K. Dunin-Wąsowicz, J. Kaźmierska, H. Winnicka, Warszawa 1973.
Satora K., Podziemne zbrojownie polskie 1939–1944, Warszawa 2001.
Sawicki J.Z., „Obroża” w konspiracji i Powstaniu Warszawskim: dzieje Armii Krajowej na przedpolu Warszawy, Warszawa 2002.
Sztandau H., 6. Obwód Armii Krajowej Praga, Warszawa 2010.
Strzembosz T., Akcje zbrojne podziemnej Warszawy 1939–1944, Warszawa 1983.
Strzembosz T., Odbijanie i uwalnianie więźniów w Warszawie 1939–1944, Warszawa 1972.
Strzembosz T., Oddziały szturmowe konspiracyjnej Warszawy 1939–1944, Warszawa 1983.
Utracka K., Historiografia Powstania Warszawskiego – postulaty badawcze [w:] Czy mamy coś nowego do powiedzenia? II wojna światowa w badaniach młodych historyków, red. M. Krupecka, K. Utracka, Warszawa 2014.
Witkowski H., „Kedyw” Okręgu Warszawskiego Armii Krajowej w latach 1943–1944, Warszawa 1984.
Włodarkiewicz W., Stan badań nad udziałem Wojska Polskiego w II wojnie światowej i potrzeby badawcze, „Klio – czasopismo poświęcone dziejom Polski i powszechnym” 2019, nr 2.
Wojciechowski Z., Źródła do dziejów wojen i wojskowości polskiej w Zbiorach Specjalnych Wojskowego Biura Badań Historycznych [w:] VII Ogólnopolskie Forum Historyków Wojskowości. Źródła w badaniach historii wojskowej, red. K. Pindel, Toruń 2004.
Wroniszewski J.K., IV Obwód Armii Krajowej Ochota – Okręg Warszawa, Warszawa 1997.
Wroniszewski J.K., Ochota 1939–1945, Warszawa 1976.
Wroniszewski J.K., Ochota 1944, Warszawa 1970.
Wywiad i kontrwywiad Armii Krajowej, red. W. Bułhak, Warszawa 2008.
Żuczkowski M., Gwardia Ludowa Polskiej Partii Socjalistycznej i Oddziały Wojskowe Powstańczego Pogotowia Socjalistów w wojskowych strukturach Polskiego Państwa Podziemnego [w:] Okupowana Europa. Podobieństwa i różnice, red. W. Grabowski, Warszawa 2014.
License
Copyright (c) 2025 Remembrance and Justice

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
Język Polski
English
Deutsch
Français (France)
Italiano
Русский
PDF (Język Polski)
