okładka

Tom 32 Nr 2 (2018)

ISSN:
1427-7476

eISSN:
2957-1723
Dział: Eseje

Rola PZPR w państwie i społeczeństwie polskim

Janusz Wrona

Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej

Pamięć i Sprawiedliwość, Tom 32 Nr 2 (2018), strony: 61-78

Data publikacji: 2018-12-30

Abstrakt

PZPR powstała w 1948 r. i rządziła Polską 45 lat. Oznaczało to jej dominujący wpływ na dwa pokolenia Polaków. Realizowała ideologię marksizmu-leninizmu i zasadę trwałej podległości państwa Związkowi Sowieckiemu. Od początku istnienia sprawowała niemal absolutną kontrolę nad polityką wewnętrzną i zagraniczną kraju, administracją, sferą ekonomiczną i oficjalnymi przejawami życia społecznego. Przenikała przez wszystkie dziedziny aktywności Polski i jej obywateli. Najważniejszy stał się dla niej kolektywizm z centralnym planowaniem przyszłości społeczeństwa. Ekonomiczna i społeczna doktryna komunistów zakładała wyeliminowanie z życia gospodarczego własności prywatnej. Komunistyczne dogmaty i prymat polityki doprowadziły do całkowitej etatyzacji we wszystkich dziedzinach życia w państwie i ingerencji we wszystkie sfery życia obywateli, w tym najszerzej pojętą kulturę, obejmującą obyczaje i religię, oraz życie prywatne. U schyłku dekady lat siedemdziesiątych PZPR osiągnęła szczyt rozwoju – zrzeszała blisko 3,2 mln członków, czyli mniej więcej 15 proc. dorosłych mieszkańców Polski. Rządy PPR/PZPR doprowadziły do stworzenia totalitarnego ustroju państwa. Miał on na przestrzeni 45 lat zróżnicowaną dynamikę rozwoju. Mimo to fundamentalna zasada monopolu władzy komunistycznej i postrzegania państwa jako własności jednej partii była kanonem aż po rok 1989.

Basta J., Proces likwidacji samorządu gospodarczego w Polsce (1945–1949), „Studia Historyczne” 1997, nr 4 (159).

Dudek A., Gryz R., Komuniści i Kościół w Polsce (1945–1989), Kraków 2003.

Eisler J., Siedmiu wspaniałych. Poczet pierwszych sekretarzy KC PZPR, Warszawa 2014.

Elity komunistyczne w Polsce, red. M. Szumiło, M. Żukowski, Lublin 2015.

Friszke A., Polska. Losy państwa i narodu 1939–1989, Warszawa 2003.

Garlicki A., Z tajnych archiwów, Warszawa 1993.

Hübner P., Stalinowskie czystki w nauce polskiej [w:] Skryte oblicze systemu komunistycznego. U źródeł zła, red. R. Bäcker, P. Hübner, Warszawa 1997.

Kaliński J., Etatyzacja gospodarki w okresie rządów komunistycznych w Polsce, „Studia i Prace” 2015, nr 4.

Lewandowski J., Rodowód społeczny powojennej inteligencji polskiej (1944–1949), Szczecin 1991.

Magier D., System nomenklaturowy partii komunistycznej [w:] Dzieje biurokracji na ziemiach polskich, t. 3, cz. 2, red. A. Górak, K. Latawiec i D. Magier, Lublin–Siedlce 2010.

Mielczarek T., Między monopolem a pluralizmem. Zarys dziejów środków komunikowania masowego w Polsce w latach 1989–1997, Kielce 1998.

Nie tylko partia? Organizacje społeczne w Polsce Ludowej 1944–1989. Geneza, funkcjonowanie, znaczenie, red. T. Ruzikowski, Warszawa 2017.

Paczkowski A., Pół wieku dziejów Polski 1939–1989, Warszawa 1996.

Palska H., Nowa inteligencja w Polsce Ludowej. Świat przedstawień i elementy rzeczywistości, Warszawa 1994.

Państwowe, czyli niczyje. Własność w PRL, red. M. Bardel, M. Żyła, dodatek specjalny do „Tygodnika Powszechnego”, 12 VI 2011, nr 24.

Popper R.K., Społeczeństwo otwarte i jego wrogowie, t. 1: Urok Platona, przeł. H. Krahelska, Warszawa 1993.

Rychard A., Władza i gospodarka [w:] Zmierzch socjalizmu państwowego. Szkice z socjologii ekonomicznej, red. W. Morawski, Warszawa 1994.

Skidelsky R., Świat po komunizmie. Spór o nasze czasy, przeł. S. Amsterdamski, Kraków 1999.

Skrzypek A., Mechanizmy autonomii. Stosunki polsko-radzieckie 1956–1965, Pułtusk–Warszawa 2006.

Skrzypek A., Mechanizmy uzależnienia. Stosunki polsko-radzieckie 1944–1957, Pułtusk 2002.

Sobkowiak L., Delegitymizacja systemu politycznego PRL [w:] Z badań nad przemianami politycznymi w Polsce po 1989 roku, red. S. Dąbrowski, B. Rogowska, Wrocław 1998.

Strzembosz T., Polacy w PRL. Sprzeciw, opozycja, opór. Zachowania opozycyjne w systemie totalitarnym, „Studia Polityczne” 2000, nr 11, nr specjalny z okazji 10-lecia ISP PAN.

Szczepański J., Zmiany w strukturze klasowej społeczeństwa polskiego [w:] Przemiany społeczne w Polsce Ludowej, red. A. Sarapata, Warszawa 1965.

Terlecki R., Miecz i tarcza komunizmu. Historia aparatu bezpieczeństwa w Polsce 1944–1990, wyd. 2, Kraków 2013.

Tomaszewski J., Ruch zawodowy w Polsce (1944–1950) w procesie transformacji od deklaratywnej niezależności organizacyjnej do ogniwa w systemie władzy [w:] Z badań nad współczesną historią i myślą polityczną, red. C. Lewandowski, „Acta Universitatis Vratislaviensis, Politologia”, t. 21, Wrocław 1997.

Wnuk-Lipiński E., Demokratyczna rekonstrukcja. Z socjologii radykalnej zmiany społecznej, Warszawa 1996.

Wrona J., PZPR a partie satelickie [w:] PZPR jako machina władzy, red. D. Stola, K. Persak, Warszawa 2012.

Wrona J., Status osoby wierzącej w okresie PRL [w:] Historia świadectwem pisana. Metropolitalne Seminarium Duchowne w Lublinie we wspomnieniach wychowanków, red. M. Grygiel, M. Słomka, Lublin 2014.

Wrona J., System partyjny w Polsce 1944–1950. Miejsce, funkcje, relacje partii politycznych w warunkach budowy i utrwalania systemu totalitarnego, Lublin 1995.

Wrona J., System polityczny PRL (ukształtowanie, ewolucja, cechy szczególne) [w:] Jednostka i społeczeństwo wobec doświadczenia komunizmu. Przeszłość i teraźniejszość, red. K. Słowiński, Lublin 2012.

Wrona J., Wizje państwa i społeczeństwa PPR/PZPR oraz ich realizacja (1944–1989) [w:] Wizje i realia. Studia nad realizacją polskiej myśli politycznej XX wieku, red. W. Paruch, K. Trembicka, Lublin 2002.

Wrona J., ZSL w systemie politycznym Polski Ludowej [w:] Dzieje partii i stronnictw chłopskich w Europie, t. 2: W podzielonej Europie, red. J. Szaflik i in., Pułtusk–Warszawa 2007.

Ziemski F., Likwidacja rodzimego modelu nauki polskiej po II wojnie światowej, „Studia Historyczne” 1993, nr 2 (141).

Żaryn J., Kościół a władza w Polsce (1945–1950), Warszawa 1997.

okładka

Tom 32 Nr 2 (2018)

ISSN:
1427-7476
eISSN:
2957-1723

Data publikacji:
2018-12-08

Dział: Eseje