Język Polski
English
Deutsch
Français (France)
Italiano
Русский
Relacje prymasa Polski kard. Augusta Hlonda z reżimem komunistycznym w latach 1945–1948
Pamięć i Sprawiedliwość, Tom 42 Nr 2 (2023), strony: 400-418
Data publikacji: 2024-04-03
https://doi.org/10.48261/pis234216
PDF
Abstrakt
Kardynała Augusta Hlonda w ostatnich latach jego życia otaczała aura niezłomnego prymasa Polski, który nigdy nie uznał reżimu komunistycznego, nie spotkał się z komunistycznym prezydentem Bolesławem Bierutem i nie poszedł na żadne ustępstwa wobec komunistów. W kręgach kościelnych postawę taką przeciwstawiano postawie prymasa Stefana Wyszyńskiego, który zawarł z rządem porozumienie w 1950 r. (ocenę tę zmieniło dopiero słynne „Non possumus” i aresztowanie). Niniejszy artykuł oparty jest głównie na obszernej biografii Pełnia prymasostwa. Ostatnie lata prymasa Polski kardynała Augusta Hlonda 1945–1948 (Poznań 2009), napisanej przez autora niniejszego artykułu na podstawie wielu źródeł, często dotąd nieznanych lub niedostępnych, oraz dotychczasowej literatury. Jego celem jest pokazanie, jaki był stosunek prymasa do reżimu w Polsce. Prymas August Hlond, który wrócił z wojennej emigracji do kraju, miał świadomość konieczności podjęcia rozmów z reżimem komunistycznym i unormowania życia kościelnego, zwłaszcza po zerwaniu konkordatu. Uważał jednak, że rozmowy należało prowadzić wyłącznie w konkretnych sprawach, z zachowaniem niezależności Kościoła. Osobiście kontaktował się tylko z wojewodą poznańskim Feliksem Widym-Wirskim i wiceministrem administracji Władysławem Wolskim. Rozmowy w zasadzie dotyczyły jednej sprawy – żądania władz, by prymas złożył wizytę prezydentowi KRN Bolesławowi Bierutowi. Represje i fałszerstwa, jakie reżim zastosował podczas referendum sprawiły, że prymas i episkopat wystosowali do władz poufny memoriał, w którym domagali się poprawy sytuacji Kościoła i narodu w państwie. W następstwie tego kroku rozpoczęły się oficjalne rozmowy między pełnomocnikami episkopatu i rządu. Reżim traktował je instrumentalnie, wielokrotnie przerywał, poczynionych obietnic nie dotrzymywał, nie zaniechał polityki represji, a nawet ją nasilał. Kardynał Hlond był jednak zdania, że rozmowy należy kontynuować. Był gotów spotkać się Bierutem (co wcześniej wykluczał) i podjął z nim korespondencję. Nie wynikało to z politycznej naiwności, ale z roztropności i „konieczności chwili”. Wprawdzie rozmowy te niewiele dały, ale opóźniały moment nadchodzącej rozprawy komunistów z Kościołem i dawały więcej czasu na mobilizację sił przed walną rozprawy. Artykuł koryguje nieco opinię o kardynale Hlondzie jako niezłomnym i nieugiętym prymasie – interreksie, który komunistycznego prezydenta nie uznawał i nigdy się z nim nie spotkał, mimo reżimowych zabiegów – nie umniejsza to jednak wcale jego wielkości i zasług.
Bibliografia
Archiwum Archidiecezjalne w Gnieźnie (AAG), Akta Prymasa Polski 1945–1948 (APP);
Archiwum Archidiecezjalne w Gnieźnie (AAG), Acta Hlondiana (AH), Materiały do życia i działalności Kardynała Augusta Hlonda Prymasa Polski 1981–1948, zebrał ks. Stanisław Kosiński, Ląd nad Wartą 1966–1991 (mps).
Archiwum Sekretariatu Episkopatu Polski w Warszawie (ASEP), Akta bp. Zygmunta Choromańskiego, Rozmowy z przedstawicielami rządu 1946–1948.
Fijałkowska B., Partia wobec religii i Kościoła w PRL, t. 1: 1944–1955, Olsztyn 1999 (aneks: Wybór dokumentów).
Hlond A., Dzieła, t. 1: Nauczanie 1897–1948, red. J. Konieczny, Toruń 2003.
[Hlond A.], Z notatnika Kardynała, oprac. W. Necel, Poznań 1995.
Korespondencja Augusta Hlonda i Józefa Gawliny w latach 1924–1948, wyd. i oprac. J. Myszor, J. Konieczny, Katowice 2003.
Krucki Ł., Nieznany raport prymasa Augusta Hlonda o sytuacji Kościoła katolickiego w Polsce po przeprowadzeniu wyborów do Sejmu Ustawodawczego z 19 I 1947 r., „Nasza Przeszłość” 2014, t. 122.
Komunikaty Konferencji Episkopatu Polski 1945–2000, oprac. J. Żaryn, Warszawa 2006.
Listy pasterskie Episkopatu Polski 1945–1975, Paris 1975.
Raina P., Kościół w PRL. Kościół katolicki w świetle dokumentów 1945–1989, t. 1: Lata 1945–1959, Poznań 1994.
Sopicki S., Kardynał Hlond wobec okupantów. Przemówienie na akademii w Ognisku Polskim dnia 6 XII 1948 [w:] Bożemu Nauczycielowi Narodu Wielkiemu Prymasowi Polski X.Augustowi Hlondowi 5 VII 1881 – 22 X 1948 Arcybiskupowi Metropolicie Gnieźnieńskiemu i Warszawskiemu, Opiekunowi Polskiego Wychodźstwa i Duszpasterstwa Polskiego za granicą w pośmiertnym hołdzie, Londyn [1949]
Widy-Wirski F., Wspomnienia wojewody, Warszawa 1980.
Żaryn J., Stolica Apostolska wobec Polski i Polaków w latach 1944–1958 w świetle materiałów ambasady RP przy Watykanie (Wybór dokumentów), Warszawa 1998.
Dudek A., Państwo i Kościół w Polsce 1945–1970, Kraków 1995.
Kosiński S., August Hlond 1926–1948 [w:] Na stolicy prymasowskiej w Gnieźnie i Poznaniu. Szkice o prymasach Polski w okresie niewoli narodowej i II Rzeczypospolitej, red. F. Leonort, Poznań 1982.
Krasowski K., Państwo a Kościół katolicki w Polsce 1945–1955, Poznań 1997.
Pietrzak J., Pełnia prymasostwa. Ostatnie lata prymasa Polski kardynała Augusta Hlonda 1945–1948, t. 1–2, Poznań 2009.
Wilk S., Kard. August Hlond jako organizator życia kościelnego w Polsce po II wojnie światowej. Nadzwyczajne uprawnienia papieskie dla prymasa Polski (8 VII 1945) [w:] Il Primate di Polonia Card. August Hlond di fronte ai grandi conflitti dell’epoca: la Secondo guerra mundiale e guerra fredda / Prymas Polski kard. August Hlond wobec wielkich konfliktów epoki: drugiej wojny światowej i zimnej wojny, red. L. Kuk, S. Zimniak, Roma 2012.
Zimniak S., Stanowisko prymasa Augusta Hlonda wobec systemów totalitarnych: nazistowskiego i sowieckiego [w:] Il Primate di Polonia Card. August Hlond di fronte ai grandi conflitti dell’epoca: la Secondo guerra mundiale e guerra fredda / Prymas Polski kard. August Hlond wobec wielkich konfliktów epoki: drugiej wojny światowej i zimnej wojny, red. L. Kuk, S. Zimniak, Roma 2012.
Żaryn J., Kościół a władza w Polsce (1945–1950), Warszawa 1997.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Pamięć i Sprawiedliwość
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
