Język Polski
English
Deutsch
Français (France)
Italiano
Русский
Definicja wroga wewnętrznego: obozy zatrzymania we wczesnych latach komunistycznej Albanii, 1945–1950
Klejd Këlliçi
https://orcid.org/0000-0001-8877-3590
University of Tirana, Faculty of Social Sciences, Department of Political Sciences
Pamięć i Sprawiedliwość, Tom 36 Nr 2 (2020), strony: 138-152
Data publikacji: 2020-12-31
https://doi.org/10.48261/PIS203609
PDF (English)
Abstrakt
Albania była bodaj jedynym krajem, w którym podczas II wojny światowej potroiła się liczba ludności żydowskiej za sprawą ukrywania Żydów przez Albańczyków oraz ich odmowy wydawania Żydów okupacyjnym siłom niemieckim. Do końca 1944 r. władzę przejęła kontrolowana przez komunistów Armia Narodowo-Wyzwoleńcza, która zajęła miejsce wcześniej zajmowane przez Niemców i dawne elity międzywojenne. Pomimo powszechnej świadomości grupy opozycyjne po 1944 r. podjęły kilka zbrojnych lub pokojowych prób stawienia oporu reżimowi. Opozycja była zarazem odpowiedzią na represje polityczne metodycznie wykorzystywane przez komunistów w początkowych latach po zdobyciu władzy. Represje obejmowały arbitralne zatrzymania, terrorystyczne działania nowo utworzonego wówczas Dyrektoriatu Bezpieczeństwa Państwa, potocznie zwanego „Sigurimi”, a także szereg pokazowych procesów wytaczanych osobom oskarżonym o zbrodnie wojenne lub kolaborację z wrogiem. Oprócz tych typowych form rewolucyjnych represji reżim utworzył także szereg ośrodków zatrzymywania, w których umieszczano członków wspomnianej nowej „klasy obcej” oraz „wrogie elementy”. Obiekty te łączyły pracę przymusową z właściwościami obozu koncentracyjnego. W niniejszym artykule analizuję obozy koncentracyjne utworzone przed 1945 r., w których nowo wprowadzony reżim osadzał bliższych i dalszych członków rodzin przeciwników komunizmu. Obozy te funkcjonowały w latach 1945–1950 i wzięły się z konieczności uzyskania kontroli nad niektórymi obszarami kraju (i zarazem niemożności jej uzyskania), a także jako narzędzie do odcięcia przeciwników reżimu od sprzyjających im kręgów społecznych. O ile w teorii obozy koncentracyjne miały być mechanizmem zapewnienia porządku publicznego i sprawowania kontroli społecznej, w Albanii częściowo funkcjonowały jako ośrodki przetrzymywania zakładników, w których umieszczano krewnych więźniów politycznych lub emigracyjnych działaczy antykomunistycznych. Ze swojej pierwotnej funkcji obozy koncentracyjne wkrótce przerodziły się w obozy śmierci, kiedy osadzeni więźniowie zaczęli umierać z głodu, niedożywienia i chłodu. Tragedia ta dotykała szczególnie starsze ofiary oraz dzieci, czyli osoby szczególnie ciężko znoszące straszne warunki. Większość przykładów w artykule zaczerpnięta jest z owianego złą sławą obozu Tepelena, prowizorycznie utworzonego na terenie nieużywanych koszar niedaleko miasta Tepelena, które wcześniej służyły różnym siłom okupacyjnym podczas II wojny światowej. Artykuł podejmuje próbę odpowiedzi na pytanie o uzasadnienie stworzenia ośrodka, uwzględniając zarówno ideologiczne, jak i praktyczne kwestie przetrwania nowego reżimu, w tym niezdolność państwowego aparatu przemocy do skutecznego radzenia sobie z tą grupą ludności.
Słowa kluczowe
Albania • stalinizm • ośrodki odosobnienia • Sigurimi • terror Albania • Stalinism • detention camps • Sigurimi • terror
Bibliografia
Autoriteti për Informimin mbi Dokumentet e Ish-Sigurimit të Shtetit (AIDSSH) (Authority for Information on Former State Security Documents)
Albanian Identities: Myth and History, ed. S. Schwandner-Sievers, B.J. Fischer (Indiana University Press, 2000).
Alia R., Jeta ime: Kujtime (Toena, 2012).
Amy L., “Re-Membering in Transition: The Trans-National Stakes of Violence and Denial in Post--Communist Albania” [in:] History of Communism in Europe, vol. 1: Politics of Memory in Post-Communist Europe (Bucharest: Zeta Books, 2010).
Applebaum A., Iron Curtain: The Crushing of Eastern Europe 1944–1956 (Anchor Books, 2013).
Ballinger P., “A Sea of Difference, a History of Gaps: Migrations between Italy and Albania, 1939–1992”, Comparative Studies in History and Society 2018, vol. 60.
Banac I., With Stalin against Tito (Cornell University Press, 1988).
Bethell N., Tradhëtia e madhe (Progresi, 1993).
Biberaj E., Albania and China: An unequal alliance (Tirana: AIIS, 2015).
Connelly J., Captive University: The Sovietization of East German, Czech and Polish Higher Education 1945–1956 (University of North Carolina Press, 2000).
Dervishi K., E vërteta e fshehur e një procesi: gjyqi i Koçi Xoxes, lidhjet e tij me Enver Hoxhën (Tiranë: Shtëpia Botuese 55, 2009).
Dervishi K., Kampet dhe Burgjet në Shqipërinw Komuniste (Tiranë: ISKK, 2015).
Fevziu B., Hoxha E., The Iron Fist of Albania (I.B. Tauris, 2016).
Fischer B.J., Shqipëria gjatë Luftës 1939–1945 (Tiranë: Çabej, 2000).
Frashëri K., Historia e lëvizjes së majtë në Shqipëri dhe e themelimit të PKSH-së (1878–1941) (Tiranë: Ilar, 2006).
Gritt van der L., “Political Transitions and Institutional Change: The Cases of Romania and the Soviet Zone of Germany, 1944–1948”, Comparativ. Zeitschrift für Globalgeschichte und Vergleichende Gesellschaftsforschung 2014, vol. 24.
Hoxha Ç., Krimet e Komunistëve gjatë Luftës, 1941–1945 (Dokumente) (Tiranë: ISKK, 2014).
Këlliçi K., Danaj E., “Promoting equality, perpetuating inequality: Gender Propaganda in Communist Albania”, History of Communism in Europe 2016, no. 7.
Krisafi L., Shqipëria dhe Jugosllavia 1945–1948. Mitet, faktet dhe dyshimet (Naimi, 2017).
Mëhilli E., From Stalin to Mao: Albania and the Socialist World (Cornell University Press, 2018).
Meksi S., “Papërshtatshmëria e paradigmës totalitare në përpjekjen për të shpjeguar natyrën dhe dinamikën e regjimit stalinist shqiptar në vitet 1960–1965”, Conference Paper, Qasje Shkencore
dhe Kulturore për Totalitarizmin: Rasti i Shqipërisë, Tirana, 27–28 X 2017.
Meta B., Krasniqi A., Bello H., Indoktrinimi Komunist Përmes Kulturës, Letërsisë dhe Artit: Dokumenta Arkivore, vol. 1 (Tiranë: A.S.A & Konrad Adenauer Stiftung, 2018).
Murati V., “Dëshmitari i mbijetuar, Lek Previzi: Enveri do na çonte në Siberi, çfarë ndodhi në kampin e Tepelenës”, Gazeta Mapo 3 IV 2018.
Murdock C.E., “A Gulag in the Erzgebirge? Forced Labor, Political Legitimacy, and Eastern German Uranium Mining in the Early Cold War, 1946–1949”, Central European History December 2015, no. 47.
Pepa P., Dosja e Diktaturës (Tiranë: ISKK, 2017).
Pllumi Z., Rrno përme tregue (Hylli i Dritës, 2001).
Progni L., “Si u vranë në kampin famëkeq të Tepelenës 33 fëmijë brenda një nate”, Panorama 30 IX 2017.
Rees E.A., “Introduction: The Sovietization of Eastern Europe” [in:] The Sovietization of Eastern Europe: New Perspectives on the Postwar Period, ed. B. Apor, P. Apor, E.A. Rees (New Academia Publishing, 2008).
Sufaj F., Historia e burgjeve të Shqipërisë (Tiranë: Albin, 2000).
Sufaj F., Sotaj M., “Jeta në kampet e punës së detyruar parë nga vështrimi i raporteve zyrtare” [in:] Të Mohuar nga Regjimi (Tiranë: AIDSSH, 2020).
The Balkans in the Cold War, ed. S. Rajak, K.E. Botsiou, E. Karamouzi, E. Hatzivassiliou (Palgrave Macmillan, 2017).
Todorov T., Voices from the Gulag: Life and Death in Communist Bulgaria, trans. R. Zaretsky (University Park, PA: Penn State Press: 1999).
Woodcock S., Cela E., “Postmemory and Women’s Displacement in Socialist Albania: Historical Methodologies as Response” [in:] Women’s Narratives and the Postmemory of Displacement in Central and Eastern Europe, ed. S. Mitroiu (Palgrave, 2018).
Woodcock S., Life is War (Hammeron Press, 2016).
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Pamięć i Sprawiedliwość
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
