Jan Lech (1916–1979). Przyczynek biograficzny do dziejów Urzędu Ds. Wyznań (i nie tylko)
Pamięć i Sprawiedliwość, Tom 35 Nr 1 (2020), strony: 436-464
Data publikacji: 2020-06-30
Abstrakt
Artykuł przedstawia mało znaną postać Jana Lecha, który w historiografii pojawia się w roli wicedyrektora Urzędu ds. Wyznań i realizatora polityki wyznaniowej PRL (1956–1961), zazwyczaj w negatywnym kontekście. Był to jednak tylko jeden z epizodów jego kariery polityczno-zawodowej, a jego życiorys udowadnia, jak zawile toczyły się losy pokolenia wychowanego w II Rzeczypospolitej. Lech przeszedł bowiem daleką drogę, od członka młodzieżowych organizacji piłsudczykowskich, działacza związanego ze Stronnictwem Demokratycznym i socjalistami, konspiratora pod dwiema okupacjami, uciekiniera przed aresztowaniem przez NKWD, więźnia niemieckich obozów koncentracyjnych, działacza Polskiego Czerwonego Krzyża w okupowanych Niemczech, inwigilowanego przez UB dygnitarza Polskiej Partii Socjalistycznej i sekretarza propagandy PZPR w Szczecinie, wysokiego urzędnika w ministerstwach Oświaty i Szkolnictwa Wyższego oraz UdsW, działacza Polskiego Komitetu Pomocy Społecznej, aż po osobę represjonowaną w Marcu ’68, która z czasem zaczyna żałować podjętych wyborów politycznych.
Bibliografia
Kościół w PRL. Kościół katolicki a państwo w świetle dokumentów 1945–1989, t. 1: 1945–59, oprac. P. Raina, Poznań 1994.
Materiały do historii Klubów Demokratycznych i Stronnictwa Demokratycznego w latach 1937–1939, cz. 2, wstęp i oprac. L. Chajn, Warszawa 1964.
Protokoły posiedzeń Biura Politycznego KC PPR 1947–1948, oprac. A. Kochański, Warszawa 2002.
Raina P., Arcybiskup Bronisław Dąbrowski. Portret, Warszawa 2008.
Raina P., Kardynał Wyszyński, [t. 3:] Czasy prymasowskie 1956–1961, Warszawa 2004.
Tajne dokumenty Państwo-Kościół 1960–1980, Londyn 1996.
Wyszyński S., Pro memoria, t. 5: 1958, red. M. Krupecka, Warszawa 2018.
Wyszyński S., Pro memoria, t. 7: 1960, red. R. Łatka, Warszawa 2019.
Bratny R., Pamiętnik moich książek, [t. 1], Warszawa 1978.
Cyganeria i polityka. Wspomnienia krakowskie 1919–1939, red. K. Bidakowski, Warszawa 1964.
Hanuszek T., Ihr verfluchte Banditen! [w:] O ludziach i sprawie. Wspomnienia działaczy PPR z Krakowskiego (lata okupacji hitlerowskiej), oprac. A. Kozanecki, Kraków 1964.
Lerski J., Emisariusz Jur, Warszawa 1988.
Lerski J., Lwowska młodzież społeczno-demokratyczna, „Zapiski Historyczne” (Paryż) 1979, nr 47.
Nardelli Z., Płaskorzeźby dyletanta, Warszawa 1988.
Nowak-Jeziorański J., Wojna w eterze, Kraków 2006.
Polska Partia Socjalistyczna w latach wojny i okupacji 1939–1945. Księga wspomnień, t. 1–2 i Aneks, red. E. Hałoń, Warszawa 1994–1995.
Siejwa F., Więzień III pola, Lublin 1964.
Zabłocki J., Dzienniki, t. 1: 1956–1965, Warszawa 2008.
Żygulski K., Jestem z lwowskiego etapu, Warszawa 1994.
Relacja Jacka Lecha z uzupełniającą korespondencją (VII–X 2019 r.).
Academia Militans. Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie, red. A. Redzik, Kraków 2015.
Białecki K., Kościół Narodowy w Polsce w latach 1944–1965, Poznań 2003.
Чумаченко Т.А., Совет по делам Русской православной церкви и внешнеполитическая деятельность Московской патриархии: проблемы взаимодействия с государственными органами стран народной демократии во второй половине 1950-х годов [w:] Государство и Церковь в CCCР и странах Восточной Европы в период политических кризисов второй половины ХХ века, Moskwa–Sankt Petersburg 2014.
Dudek A., Gryz R., Komuniści i Kościół w Polsce (1945–1989), Kraków 2006.
Dudek A., Państwo i Kościół w Polsce 1945–1970, Kraków 1995.
Fijałkowska B., Partia wobec religii i Kościoła w PRL, t. 2, cz. 1: 1956–1963, Olsztyn 2000.
Friszke A., Polski Kościół Ewangelicki i Mazurzy. Spotkanie i rozstanie 1945–1959 [w:] idem, Przystosowanie i opór. Studia z dziejów PRL, Warszawa 2007.
Gajowniczek T., Urząd do Spraw Wyznań w latach 1950–1970. Zarys działalności, praca doktorska napisana pod kierunkiem prof. dr. hab. A. Kopiczki, Olsztyn 2006.
Gajowniczek T., Urząd do Spraw Wyznań wobec kościelnych prób pojednania polsko-niemieckiego w latach 1965–1966 [w:] Oblicze olsztyńskiej politologii, t. 4: Studia i szkice politologiczne.
W kręgu problemów polskiej polityki, Olsztyn 2011.
Głowacki A., Baza członkowska. Zakres wpływów oraz rola PPR i PPS w przemianach społeczno-gospodarczych na Pomorzu Zachodnim i Gdańskim, Szczecin 1990.
Głowacki A., Polska Partia Socjalistyczna [w:] Encyklopedia Szczecina, t. 2, Szczecin 2000.
Grajewski A., Wygnanie, Katowice 1995.
Gucewicz D., Dywersyjna rola Chrześcijańskiego Stowarzyszenia Społecznego w ruchu katolickim (na przykładzie Gdańska) [w:] Sensus catholicus. Katolicy świeccy w Polsce Ludowej. Postawy – aktywność – myśl. Studia i szkice, red. R. Ptaszyński, T. Sikorski, Toruń 2014.
Gucewicz D., Kalwaryjska rebelia. Z historii wybranych sanktuariów Pomorza Gdańskiego w okresie Polski Ludowej, Gdańsk–Warszawa 2020.
Hałagida I., Między Moskwą, Warszawą i Watykanem. Dzieje Kościoła grekokatolickiego w Polsce 1944–1970, Warszawa 2013.
Hałagida I., „Szpieg Watykanu”. Kapłan greckokatolicki ks. Bazyli Hrynyk (1896–1977), Warszawa 2008.
Jarosz D., Pasztor M., Polsko-francuska „zimna wojna”: sprawa Robineau (1949–1950), „Dzieje Najnowsze” 2001, nr 3.
Komarnicki H., Partie robotnicze na Pomorzu Zachodnim w latach 1945–1948, Warszawa–Poznań 1981.
Kochański A., Józef Antoni Siemek (1913–1983) [w:] Internetowy Polski Słownik Biograficzny, https://www.ipsb.nina.gov.pl/a/biografia/jozef-antoni-siemek
Konopka W., Represje władz wobec ks. Jana Sikorskiego – proboszcza parafii Opatrzności Bożej w Toruniu na Rudaku [w:] Kościół w obliczu totalitaryzmów. Zbiór studiów dla uczczenia XXV męczeńskiej śmierci księdza Jerzego Popiełuszki, Toruń 16–17 X 2009 r., red. W. Polak, W. Rozynkowski, M. Białkowski, J. Kufel, Toruń 2010.
Kozłowski K., Między racją stanu a stalinizmem. Pierwsze dziesięć lat władzy politycznej na Pomorzu Zachodnim 1945–1955, Warszawa–Szczecin 2000.
Lech J., Jan T. Lech (1916–1979) – szkic biograficzny do około 1950/51 r. (w stulecie urodzin), wersja pierwotna z odręcznymi uwagami, mps.
Łuczak Cz., Polacy w okupowanych Niemczech 1945–1949, Poznań 1993.
Malawski S., Księgarskie konspiracje, Warszawa 1966.
Michalak R., Kościoły protestanckie i władze partyjno-państwowe w Polsce (1945–1956), Warszawa 2002.
Michalak R., Kościoły protestanckie w koncepcjach i działaniach Urzędu do Spraw Wyznań (1950–1989) [w:] Polski protestantyzm w czasach nazizmu i komunizmu, red. J. Kłaczkow, Toruń 2009.
Michalski K., Działalność Komisji Wspólnej przedstawicieli Rządu PRL i Episkopatu Polski 1980–1989, Warszawa 2012.
Myszor J., Wychować „księdza patriotę”. Stosunek władz komunistycznych do formacji do kapłaństwa w Śląskim Seminarium Duchownym w Krakowie w latach 1952–1980 [w:] Relacje Kościół–państwo na Górnym Śląsku w latach 1945–1989. Konflikt ideologiczny, red. A. Dziurok, Katowice–Warszawa 2019.
Noszczak B., Antykościelna międzynarodówka. Współpraca polskiego Urzędu do spraw Wyznań z jego odpowiednikami w państwach „demokracji ludowej” (1954–1962), „Pamięć i Sprawiedliwość” 2019, nr 1.
Noszczak B., Okoliczności utworzenia Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie (1954 r.), „Glaukopis” 2009, nr 15/16.
Pietroń J., PKPS – stowarzyszenie współczujących serc, „Za i Przeciw” 1964, nr 27.
Potykanowicz-Suda L., Państwo a Kościół katolicki w województwie gdańskim w latach 1945–1970, Warszawa 2011.
Słownik organizacji młodzieżowych w Polsce 1918–1970, Warszawa 1971.
Smoliński G., Biskup negocjator. Zygmunt Choromański (1892–1968). Biografia niepolityczna?, Warszawa 2014.
Szumiło M., Dokumenty z moskiewskiej teczki Józefa Cyrankiewicza, „Res Publica” 2013, nr 35.
Szumiło M., Roman Zambrowski 1909–1977. Studium z dziejów elity komunistycznej w Polsce, Warszawa 2014.
Urząd do Spraw Wyznań [w:] Wikipedia, https://pl.wikipedia.org/wiki/Urz%C4%85d_do_Spraw_Wyzna%C5%84
W imię wspólnej sprawy, „Za i Przeciw” 1967, nr 6.
Wanat W., Za murami Pawiaka, Warszawa 1985.
Ważniewski W., Zło dobrem zwyciężaj. Polityka przemocy państwowej wobec Kościoła katolickiego w Polsce 1945–1970, Warszawa 2014.
Witalec R., Franciszek Wilk 1914–1990. Bibliografia ludowca niezłomnego, Rzeszów–Warszawa 2015.
Wnuk R., „Za pierwszego Sowieta”. Polska konspiracja na Kresach Wschodnich II Rzeczypospolitej (wrzesień 1939 – czerwiec 1941), Warszawa 2007.
Wyczawski H.E., Ogólny zarys dziejów Akademii Teologii Katolickiej [w:] XX lat Akademii Teologii Katolickiej. Księga pamiątkowa 1954–1974, Warszawa 1976.
Wydarzenia zielonogórskie w 1960 roku, red. T. Dzwonkowski, Warszawa 2010.
Zamiatała D., Robocze spotkania pionów wyznaniowych PRL i CSRS (zarys problemów), „Pamięć i Sprawiedliwość 2018, nr 2.
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.